Muhasebe Biliminin, Bilişim Teknolojileri Ekseninde Gelişimi

enformasyon teknolojisinde yaşanan gelişmeler işletmeleri önemli ölçüde etkilemiştir. Bu etkileme, işletme fonksiyonlarında eskiye oranla önemli gelişmeler yaratmış, yeni kavramların ortaya atılmasına ve uygulamaya konulmasına neden olmuştur. Đşletme fonksiyonlarından birisi de muhasebe ve finansman olduğuna göre kuşkusuz bu fonksiyon da değişim ve gelişmelerden payını almış ve almaya devam edecektir.

Muhasebenin ana amacı işletme ilgililerine, işletmenin ticari işlemleri, malî işlemleri ve ekonomik faaliyetleri hakkında doğru bilgiler vermektir. Muhasebe, işletmenin dönem içerisinde finansal bakımından ne yönde ilerlediğini ve dönem sonunda nereye ulaştığını belirlemek üzere bilânço ve gelir tablosu gibi raporlar hazırlamaktadır. Böylece işletme ile ilgili olan kişiler, söz konusu raporları inceleyerek işletme hakkındaki yargılarını biçimlendirmekte ve işletmeden beklentilerini ortaya koymaktadırlar. Đşletme yöneticileri de elde ettikleri bu bilgilere göre karar vermektedirler. Ancak son teknolojik ve ekonomik gelişmelerle

modernleşen işletmelerin yönetimleri de karmaşıklaşmış, bu durum onların bilgi edinme ve iletişim süreçlerinin bilimsel yöntemler aracılığıyla yeniden düzenlenmesini zorunlu kılmıştır188.

Yaşanan değişim sonucu muhasebe, finansal nitelikteki işlemlere ilişkin, anlamlı ve güvenilir bilgileri sağlayacak biçimde, verilerin ilgili kaynaklardan toplanması, gruplanması, doğruluğunun tespiti, raporlar biçiminde sunulması, ilgili defterlere işlenmesi, analiz ve yorumlanmasını yapmaktadır. Ayrıca muhasebeden beklenen gerçek sonuçlar ile saptanan standartlar arasındaki ilişkiyi belirlemek, gelecekteki etkinlikleri planlamak için bilgiler vermek, işletmenin aksayan yönlerini belirlemek, örgütlenmeyi değerlendirmek, beklenilen sonuçları göstermek ve kaçınılması gereken durumları ortaya koymasıdır. Muhasebe bu şekliyle çok yönlü hizmet veren, işletme yönetimine planlama, koordinasyon, denetim ve karar verme fonksiyonlarının yerine getirilmesinde yardımcı olan etkin bir yönetim aracı niteliğini kazanmıştır.

Geleneksel ve yeniden yapılanmakta olan işletmelerdeki değişimleri Brandon ve Drtina189; rekabet, örgüt, üretim, mühendislik, pazarlama ve muhasebe ortamları olarak altı grup altında toplamıştır. Bu grupların içinde muhasebe ortamında meydana gelen değişiklikler Tablo-2.3’de gösterilmiştir.

188

Mustafa Uçar, “Bilgi Đşlem ve Muhasebe”, Mali Çözüm Dergisi, Sayı: 13, Nisan, 1992, s.12. 189

Charles H. Brandon and Ralph E. Drtina, Management Accounting, Strategy And Control, The Mcgraw-Hill Companies Inc., New York: 1997, s.173.

Tablo-2.3 Muhasebe Biliminde Meydana Gelen Değişiklikler

GELENEKSEL ĐŞLETME ORTAMI YENĐDEN YAPILANAN ĐŞLETME ORTAMI

Muhasebe Ortamı Muhasebe Ortamı

Dış Finansal Raporlama Yaklaşımı Đşletme Đçi Karar Alma Yaklaşımı Bilginin Kaynağı Olarak Muhasebe Muhasebe Ekibinin Bir Parçasıdır

Bilginin Nitelikleri Bilginin Nitelikleri

Stokların değerlemesi Strateji ve kontrole yönelik bilgi üzerinde yoğunlaşma

Đşlemlerin kontrolü Etkinlik ve verimlilik

Đş emirlerinin kullanılması Kalite ve müşteri tatminine dayalı başarı ölçümleme

Standartlara uyma Sürekli iyileştirmeye yönelik bilgi

Đşçilik verim sapmaları Katkı yaratan faaliyetlerin belirlenmesi ve kontrolü

Genel üretim maliyetlerinin dağıtımı Faaliyetlere ilikin genel üretim maliyetleri Kaynak: Brandon, s.173.

21.Yüzyıla doğru küreselleşme, uluslararası işletmelerin ortaya çıkması, yaygınlaşması, işletmelerin eskiye oranla inanılmaz boyutlarda büyümeleri, rekabet, tüketicinin ön plana çıkması ve hizmet sektörünün giderek ağırlık kazanması, muhasebeden yararlananların enformasyon taleplerini değiştirmiştir190.

Bu gelişmeler sonucunda muhasebe sistemleri de değişime uğramıştır. Muhasebe biliminde oluşan bu gelişmeleri; Tablo-2.4’de Sanayi Çağı ve Bilişim Çağı muhasebe sistemlerinin karşılaştırmalarıyla birlikte görülmektedir191.

190

Frederick D.S. Choi, “Accounting Education for the 21st Century: Meeting the Challanges”, Accounting Education, Vol: 8, No: 2, 1993, ss.423-430.

191

Robert K. Elliott, “The Third Wave Breaks on the Shores of Accounting”, Accounting Horizons, Vol: 6, No: 2, June, 1992, ss.61-85.

Tablo-2.4 Sanayi ve Bilişim Çağı Muhasebe Sistemlerinin Karşılaştırılması

SANAYĐ ÇAĞI ENFORMASYON ÇAĞI

Kaynaklar ve süreçler Kaynaklar ve süreçlerdeki değişim oranı

Maddi varlıklar Maddi olmayan varlıklar

Ürünler Müşteriler

Olaylar Süreçler

Hiyerarşik yapıyı yansıtmaktadır Ağ tipi örgüt yapısını olanaklaştırmaktadır Kaynak: Elliott, s.70.

Sonuç olarak bu gelişim sürecini özetlersek; bilişim teknolojileri muhasebe açısından geçmişte kâğıt, kalem ve abaküsten ibaretken, daha sonraları muhasebe alanında teknolojik buluşlarla büyük defter, çift taraflı kayıt sistemine dönüştü. Günümüzde ise güçlü bilgisayarlar ve ağlar sayesinde; yönetim sistemleriyle ilgili veri tabanları ve kaynak planlamaları geliştirilmiştir192.

Ülkemiz açısından bakıldığında bilişim teknolojileri alanındaki bu değişim ve gelişimin sonucunda Türk vergi mevzuatında bir takım yeniden düzenlemeler söz konusu olmuştur. Kısaca yapılan değişikliklere bir göz atarsak; Yasal muhasebe defterlerinin bilgisayar ortamında kullanılan sürekli formlara basılması için daha önceleri Maliye Bakanlığı’nda özel izin almak gerekirken, 1985 yılında yevmiye defterini tanımlayan VUK md. 183’e 3239 sayılı yasa ile değişmiştir. Getirilen bu değişiklikle mükelleflerin isteğe bağlı olarak yevmiye defteri ve tutulması zorunlu diğer defterlerini müteharrik yapraklı olarak kullanabilmelerine imkân tanınmıştır. Bilgisayar ortamında muhasebe ile ilgili bu ilk düzenlemeden sonra Maliye Bakanlığı bu alanda uyulacak kurallar, yazılım standartları ve genel olarak uygulamaya ilişkin usul ve esasları 1995 yılında kabul edilen 4108 sayılı yasanın muhasebe usul ile ilgili VUK md. 175’ e getirdiği değişiklikle düzenlemiştir. Vergi mevzuatında 1998 yılında

192

Michael Alles, Alexander Kogan and Miklos A. Vasarhelyi, “Accounting in 2015”, The CPA Journal, 2000, s.3.; www.msubillings.edu/mcampbell/Mısc/Accounting%20in%202015.doc, (31.05.2004).

yapılan geniş kapsamlı değişiklikler arasında bilgisayarlı muhasebe alanında da bir takım yeniden düzenlemeler yapılmıştır. 4369 sayılı yasada yapılan değişikliklerin en önemli kısmı VUK mükr. Md. 257 çerçevesinde oluşmuştur. Yeni düzenlemeye göre muhasebenin elektronik araçlarla yapılması veya bu kayıt ortamlarında saklanması için Maliye Bakanlığı’na izin verme veya zorunluluk getirme yetkisi verilmektedir. Bu hükümle deftersiz ve kâğıtsız bir muhasebe için yasal bir çerçeve oluşturmaya doğru ilk adım atılmış bulunmaktadır193.