Bağımsız denetim, varlığını mesleki kurumlaşmadan alan, işletmelerin ekonomik faaliyetleri ve finansal nitelikteki bilgilerini Genel Kabul Görmüş Muhasebe Đlkeleri çerçevesinde değerlendiren, Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarına uyulan ve bağımsız denetçiler tarafından yürütülen bir süreç olduğu söylenebilir395.
392
Özdamar, s.663. 393
Hasan Kürşat Güleş, The Impact of Advanced Manufacturing Technologies on Buyer-Supplier in the Turkish Otomotive Industry, Unpublished Ph.D. Dissertation, The University of Leeds, School of Business and Economic Studies, United Kingdom: 1996, s.147.
394
Özdamar, s.673. 395
Semra Öncü vd., “Bağımsız Denetçilerin Yetki ve Sorumlulukları”, 3. Türkiye Muhasebe Denetim Sempozyumu, 30 Nisan - 4 Mayıs, 1997.
Bağımsız denetimin en önemli amacı, tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak halkın ekonomik kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamak, sermaye piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarının korunmasını düzenlemek ve denetlemek olduğu söylenebilir396.
Bundan sonra araştırmanın kapsamı açısından SPK’ya bağlı denetim firmalarının özellikleri hakkındaki bilgiler gerek literatürden, gerekse ilgili SPK mevzuatından yararlanılarak anlatılmaya çalışılacaktır.
Bağımsız denetim firmalarının sahip olması gereken nitelikler SPK tarafından şu şekilde belirlenmiştir397;
• Anonim ortaklık şeklinde kurulması,
• 50 milyon TL'si ödenmiş en az 100 milyon TL. esas sermayesinin bulunması, • Sermayesinin en az % 51'inin denetim sorumluluğunu üstlenebilen yönetici ve
denetçilere ait olması,
• Hisse senetlerinin nama yazılı olması,
• Yalnızca yönetim danışmanlığı ve 2499 sayılı Kanun çerçevesinde bağımsız denetim alanlarında faaliyet göstermesi,
• Donanım ve organizasyon biçiminin, denetim işini yürütecek düzeyde bulunması,
• Ortaklık ana sözleşmesinin bu yönetmelik hükümlerine uygun olması.
Bağımsız denetim firmaları belirli aykırılıklarının bulunması halinde SPK tarafından listeden çıkarılabilir. Bu aykırılıklar şu şekilde belirtilebilir398;
• Kuruluş şartlarının kaybedilmesi, 396 Akgün, s.30. 397 http://www.spk.gov.tr/msd/msd.htm, (25.08.2005). 398
Kerem Şenel ve Serhat Yanık, “Muhasebe, Denetim ve Etik Kurallar”, Sermaye Piyasası Faaliyetleri Đleri Düzey Lisans Eğitimi, Đstanbul, Mart, 2004, s.92.
• Görev kabulüne ve değişimine ilişkin denetim ilke ve kurallarına uymaması, • Yapılan denetimlerde Kurula bildirilenler dışında denetçi görevlendirilmesi, • Denetim program ve çalışma kâğıtlarının yapılan denetim çalışmalarını
kanıtlayacak düzeyde bulunmaması,
• Uygun denetim tekniklerinin kullanılmaması nedeniyle gerekli denetim kanıtlarının elde edilememesi,
• Finansal tabloların güvenilirliğini önemli ölçüde etkileyecek hususların tespiti halinde, bağımsız denetim firmasının denetim ilke ve kurallarına tam olarak uyulduğunu kanıtlayamaması,
• Yapılan denetim çalışmalarında sorumlu ortak başdenetçinin gerekli mesleki özen ve titizliği göstermemesi,
• Raporlamaya ilişkin temel ilkelere uyulmaması,
• Tebliğ’de belirtilen hususlarla ilgili olarak bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi ile Kurulca veya Kurul tarafından görevlendirilenlerce istenen bilgi ve belgelerin verilmemesi,
• Hatalı, eksik, yanıltıcı ve gerçeğe aykırı rapor düzenlenmesi veya bilgi verilmesi.
Ayrıca, SPK tarafından görevlendirilecek bağımsız denetim firmalarının yönetici ve denetçilerinin aşağıdaki özellikleri taşıması gerekmektedir399;
Genel Müdür ve yardımcıları ile yönetim kurulu başkan ve üyelerinin; • Hukuk, iktisat, maliye, muhasebe, işletmecilik veya bankacılık alanında en az
üç yıllık yüksek öğrenim görmüş olmaları, kendi alanlarında en az 10 yıl deneyimlerinin bulunması veya SPK tarafından uygun görülmek kaydıyla yabancı ülkelerde bağımsız denetim yapma yetkisi sağlayan belge sahibi olmaları,
• Müflis olmamaları ve yüz kızartıcı bir suçtan mahkûm bulunmamaları,
399
• Türkiye'de yerleşik olmaları (yönetim kurulu üyeleri için bu şart aranmaz).
Denetçilerin;
• Hukuk, iktisat, maliye, muhasebe, işletmecilik veya bankacılık alanında en az üç yıllık yüksek öğrenim görmüş olmaları,
• Bağımsız denetim yapabilecek bilgi, deneyim ve yetenek sahibi olmaları ve muhasebe, vergi, banka ve kambiyo, işletme analizi, organizasyonu ve denetimleri konularından birinde veya birkaçında en az 5 yıllık deneyimlerinin bulunması veya yabancı ülkelerde bağımsız denetim yetkisi sağlayan belge sahibi olmaları,
• Müflis olmamaları ve yüz kızartıcı bir suçtan mahkûm olmamaları, • Türkiye'de yerleşik olmaları.
Bağımsız denetim firmalarının SPK’ca görevlendirilmeleri hususu SPK mevzuatında Madde-14’de açıklanmıştır400. Buna göre; Bağımsız denetim firmaları, sürekli ya da özel denetimlerde en az 2 en çok 4 hesap dönemi için yönetim kurulu (kuruluş aşamasında kurucular kurulu) tarafından seçilir. Bağımsız denetim firması seçiminin sürekli denetimlerde, olağan genel kurullarca; menkul kıymetlerin halka arzı için yaptırılan özel denetimlerde, ihraç kararının alındığı genel kurullarca, toplantıya katılanların oylarının salt çoğunluğu ile onaylanması şarttır. Menkul kıymet ihracı için genel kurul kararının gerekmediği durumlarda ve birleşme, devir, tasfiye nedeniyle yaptırılan denetimlerde, kurucular veya yönetim kurulu tarafından bağımsız denetim firmasıyla doğrudan doğruya anlaşma yapılır ve genel kurul onayı aranmaz. Bir bağımsız denetim firması azami görev süresinden sonra ikinci kez seçilemez. Ortaklıklar ve yardımcı kuruluşlar, özel denetimleri, sürekli denetimlerini üstlenmiş bulunan bağımsız denetim firmalarına yaptırabilirler. Bağımsız denetim firmasının herhangi bir nedenle seçilmemesi veya onaylanmaması halinde, bu seçim
400
SPK tarafından yapılır. Ortaklıklar ve yardımcı kuruluşlar, seçilmeme veya onaylanmama halini 6 iş günü içinde SPK'ya bildirirler.
Bağımsız denetim firmaları hakkında son olarak denetçilerin dışarı karşı kullanmak zorunda oldukları unvanlar kıdem sırasına göre şu şekildedir401;
• Sorumlu Ortak Başdenetçi, • Başdenetçi,
• Kıdemli Denetçi, • Denetçi,
• Denetçi Yardımcısı,
• Stajyer Denetçi Yardımcısı.
Sorumlu ortak başdenetçi, bağımsız denetim firmasında pay sahibi olup başdenetçi unvanını haiz ve denetim çalışmasını firma adına kendi kişisel sorumluluğu ile yürüten ve bağımsız denetim raporlarını imzalamaya yetkili gerçek kişidir.
Başdenetçi unvanının kazanılması için en az fiilen 10 yıl, kıdemli denetçi unvanının kazanılması için en az fiilen 6 yıl ve denetçi unvanının kazanılması için en az fiilen 3 yıl mesleki deneyim şarttır. Denetçi yardımcılığında geçen süre bu hesaplamada dikkate alınır. Bilgi, deneyim ve yetenekleri bir üst kıdemin gerektirdiği nitelikte olmayanlar sürelerini doldursalar dahi bağımsız denetim firmasının yetkili organlarınca bir üst unvana terfi ettirilemezler402.