1. Muhammed Zahir Han’ın Siyasi Hayatı
Muhammed Zahir Han 1914 yılında doğmuĢ, 12 yaĢında iken, babası Nadir ġah, Emanullah Han tarafından Fransa büyük elçisi olarak atanınca, babası ile beraber Fransa‘ya gitmiĢ ve altı sene orada eğitim görmüĢtür. Babası geri Afganistan‘a dönüp
padiĢahlığını ilan ettiğinde 1930 yılında Afganistan‘a dönmüĢtür.362
Afganistan‘a döndüğünde 1931 yılında, Talimgâh-ı Piyade (Harp Okulu)‘ye kayıt olmuĢ, 1932 yılında eğitimini tamamladıktan sonra babası tarafından vezir-i harp
(savunma bakanı) olarak atanmıĢtır. 363
Muhammed Nadir ġah 08.11.1933 tarihinde baĢkent Kabil‘de Çemen-i Kasr-ı DilkoĢa‘da (DilkoĢa Sarayı Parkında) öğrencilere ödül dağıtırken Abdulhâlık adlı bir lise öğrencisi tarafından tabanca ile öldürüldükten sonra Zahir ġah daha 19 yaĢında
iken, babası 364
Nadir ġah‘ın çıkarttığı anayasanın 6. maddesi gereğince babasının yerine
padiĢah olarak ilan edilmiĢtir.365
Zahir ġah kendisine el-Mütevekkil Alellah ( یهع مکٕخًنا الله) lakabını vermiĢti. 1973 yılına kadar 40 yılık bir padiĢahlıktan sonra tedavi için Ġtalya‘ya gittiği sırada amcasının oğlu, aynı zamanda eniĢtesi ve eski baĢbakanı olan Muhammed Dâvûd Han tarafından kansız bir darbe yapılıp padiĢahlığına son verilmiĢ
ve Afganistan tarihinde ilk defa cumhuriyet ilan edilmiĢtir.366
2. Muhammed Zahir Han Dönemindeki KanunlaĢtırma Faaliyetleri
Zahir ġah, devlet politikasının ve izleyeceği yol haritasının babası ile aynı
olacağını, babası döneminde olduğu gibi Ģeriatin uygulanacağını belirtmiĢtir.367
Babası zamanında çıkartılan anayasanın 6. maddesi uyarınca Milli ġûra (Millet Meclisi) nın
önünde söz konusu maddede belirtilen Ģekilde368
yemin ederek tahta oturmuĢ,369 amcası
362 Ataî, Tarih-i muâsır-ı Afganistan, s. 212-213. 363
―Ferzend-i Tacdar-ı Afganistan ġahzade Muhammed Zahir Han‖ Salname-yi Mecelle-i Kabul, sy: 1, yıl: 1., s.6.
364 Ataî, Tarih-i muasır-ı Afganistan, s. 300. 365
Ataî, a.g.e., s. 310.
366 Ataî, a.g.e., s. 313.
367 Gubar, Afganistan der mesîr-i tarih, II, 162. 368
79 ve eski baĢbakan Muhammed HaĢim Han‘ı hükümeti kurmak ile görevlendirmiĢtir. BaĢbakan 1933 yılında kabineyi kurup padiĢaha takdim etmiĢtir. Bu dönemde bakanlar kurulu baĢbakanın baĢkanlığı ile her hafta toplanıp hem o haftada yaptıkları icraatı hem de bir sonraki için planlarını baĢbakana sunuyorlardı. BaĢbakan çok titiz davranıyordu. Bir bakan kendisine verilen projeyi zamanında tamamlamazsa baĢka bir bakana onu
yapması için talimat verirdi.370
Zahir ġah 1964 yılına kadar, yani 40 yıllık krallığının 30 yılında 1931 tarihli babası döneminde çıkartılan anayasayı yürürlükten kaldırmamıĢtır. Bu süreçte usulname adlı kanunları da ona uygun olarak çıkartmıĢtır. Son 10 yılında kendisinin çıkarttığı anayasa yürürlükte kalmıĢtır.
Dolayısıyla Zahir ġah döneminde çıkartılan kanunları 1933-1964 ve 1964-1973 yılları olmak üzere iki döneme ayırabiliriz. Çünkü ilk dönemde kanunların eski anayasaya uygunluğu gözetilirken 1964 tarihli anayasanın çıkıĢından sonra kanunların söz konusu yeni anayasaya uygun çıkartıldığı gibi eski kanunlarda da bu anayasaya ya uygun hâle getirilmesi için tadilâtlar yapılmıĢ veya tamamen yeni kanun çıkartılıp eskisi mülga ilan edilmiĢtir.
Bu dönemin bir diğer özelliği de bu dönemde anayasa da dâhil, daha önce
kullanılmasından kaçınılan kanun kelimesi kullanılmaya baĢlanmıĢtır.371
Daha önce dediğimiz gibi birinci anayasa ―Nizamnâme-i Esasi Devleti Aliyye-yi Afganistan‖ adıyla 1923‘te Emanullah Han döneminde, ikincisi, ―Usulname-i Esâsi-yi Devlet-i Aliyye-yi Afganistan‖ adı altında 1931 yılında Nadir ġah döneminde üçüncü anayasa da Zahir ġah döneminde 1964 yılında çıkartılmıĢtır.
Söz konusu üçüncü anayasa çalıĢması Afganistan‘ın dördüncü baĢbakanı olan Dr. Muhammed Yusuf döneminde hazırlanmıĢtır. Muhammed Yusuf kabinesini ilan
369
―Taahütname-i ‘la Hazret Muhammed Zahir ġah be ġûra-yı Milli‖ Salname-yi Kabul, sy: 2, yıl 2. s.4.
370 Ataî, Tarih-i muasır-i Afganistan, s. 314. 371
bk. ―Seyr-i Kanun-guzârî Der Afganistan‖, De Afganistan Kalanay, sy. 43, 1355-1356 hĢ. 1976-1977 m. s. 757.
80 eder etmez kral Muhammed Zahir ġah ona yeni anayasa taslağını hazırlatması için
talimat vermiĢtir.372
Anayasanın uluslararası standartlara uygun olarak hazırlanabilmesi için önce Ġsveç, Hindistan ve Mısır gibi bazı ülkelere hukukçular gönderip o ülkelerin anayasalarının araĢtırılması istenmiĢ daha sonra da o ülkelerden bazı hukukçular yardıma çağırılmıĢtır. Mesela Fransa ve Mısır‘dan birer kiĢi söz konusu ülkelerin temel
haklar uzmanları, aynı Ģekilde Hindistan‘dan bir hukuk uzmanı davet edilmiĢtir.373
Anayasanın taslağı aĢağıdaki üyelerden oluĢan kurul tarafından hazırlanmıĢtır: 1) Adalet Bakanı, Sayyid ġemsuddîn Mecrûh, kurul baĢkanı
2) Enformasyon Bakanı, Sayyid Kasım RiĢtiya, üye 3) Milli Eğitim Bakanlığı müsteĢarı, Dr. Necmuddîn, üye
4) Adalet Bakanlığı kanunlar bölümü müdürü, Muhammed Mûsâ ġefik, üye 5) Milli Eğitim Bakanlığı ortaöğretim bölüm baĢkanı, üye
6) Kabil Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi, Ali Ahmed BedahĢi‘nin oğlu Hamidullah,
Anayasa bu kurul tarafından hazırlandıktan sonra, incelenmesi için, hukukçular, bilim adamları, ekonomistler, yazarlar, öğretim üyeleri, öğretmenler, tarihçiler, edebiyatçılar, fakihler, doktorlar, dil bilimcileri gibi uzmanlardan oluĢan 28 kiĢilik bir heyet kurulmuĢ ve söz konusu heyet tarafından bir ay içinde incelenmesi tamamlanmıĢ, onaylanması için 09.09.1964‘te Loya Cirge oluĢturulmuĢtur. Bu dönemdeki Loya Cirge, 176 ġûra -yı Milli (meclis) üyesi, 14 bakanlar kurulu üyesi, 7 anayasanın taslağını hazırlayan kurul üyesi, 23 istiĢari komisyon üyesi, 34 padiĢahın seçtiği ülkedeki ünlü
kiĢiler, 5 yüksek temyiz mahkemesi üyesi, 19 A‘yan Meclisi374
üyesi, 172 Cirge için
372 Ataî, Tarih-i muâsır-ı Afganistan, s.349. 373
Husamî, Hazretgül, ―Qaza ve Qazavet der Afganistan ba‘d az Ġslâm‖, Qaza, sy: 1-2, 1383 hĢ. 11-12. 2004 m., s. 22.
374
A‘yan Meclisi, sayısı en az 20 kiĢi olmak üzere padiĢah tarafından ülkenin her tarafından seçilen bir meclistir. bk. 1931 UEDAA. md. 67-70
81 seçilmiĢ yeni temsilcilerden oluĢan toplam 454 kiĢi tarafından 20.09.1964 tarihinde
onaylanmıĢ ve 01.10.1964‘te padiĢah tarafından imzalanıp yürürlüğe girmiĢtir.375
Burada önce bu anayasanın içindekilerini tabloda gösterip sonra diğer bazı önemli ve iki önceki anayasadan farklı olan maddelerini ele alacağız:
Tablo 3
1964 Tarihli Anayasanın Ġçerik Taolusu
FASIL NR. MADDE NR. BAġLIK ADI
GĠRĠġ
1. Fasıl 1-5 Devlet
2.Fasıl 6-24 PadiĢah
3.Fasıl 25-40 VatandaĢların Temel Hak ve Sorumlulukları
4.Fasıl 41-77 ġûra (Meclis)
5.Fasıl 78-84 Loya Cirge
6.Fasıl 85-96 Hükümet
7.Fasıl 97-107 Yargı
8.Fasıl 108-112 Yönetim
9.Fasıl 113-119 Olağan Üstü Durumlar
10.Fasıl 120-122 Anayasa Maddelerinde Tadilat
11.Fasıl 123-128 Geçici Hükümet
82 Bu anayasa 128 maddeden oluĢmaktadır. Bu dönemde ilk defa öncekilerden farklı olarak anayasa anlamında ―kanun-i esasi‖ ifadesine yer verilmiĢ ve ilk defa kanun kelimesi kullanılmıĢtır.
VatandaĢların görev ve sorumluluğu bölümü altında ilk defa bu anayasada suç
ve cezanın kanunîliği ve Ģahsiliği, masumiyet karinesinin asıl olduğu,376
düĢünce ve
ifade özgürlüğü,377
barıĢçıl gösteri yapma ve parti kurma özgürlüğüne378 yer verilmiĢtir.
Yargı bölümünde mahkemelerin verdiği kesin kararların hepsinin uygulanmasının lazım olduğu ancak ölüm cezasının padiĢahın imzası olmadan
uygulanamayacağı belirtilmiĢtir.379
Bu dönemde anayasa dıĢında usulname ve esasname adı altında birçok kanun
çıkartılmıĢtır.380
Burada bazılarının muhtevası kısaca ele alınacaktırz.
1. Usulname-i TeĢkil-i Mehâkim ve Usul-i Muhakeme-i Mâmûrîn-i Mülkîye der Afganistan (mahkemelerin teĢkilatı ve sivil memurların yargılaması kanunu).
28.05.1946 tarihinde çıkartılan 60 maddelik bu kanunda adından da anlaĢıldığı gibi yargının oluĢum Ģekli, sivil memurların yargılanma Ģekli ve yargılama yeri ele alınmıĢtır.
Söz konusu kanunda yargının, ilk derece, istinaf ve temyiz mahkemeleri olmak üzere üç mahkemeden oluĢtuğu ve bunların da merkezi bir yargı baĢkanlığı tarafından idare edileceği belirtilmiĢtir. Burada yargılamadaki bütün süreçler ve usül de ele alınmıĢtır.
Aynı Ģekilde idam cezasına mahkûm olanlar, temyiz talebinde bulunsalar da bulunmasalar da söz konusu karar murafıa ve temyiz mahkemeleri tarafından incelenip
padiĢaha sunulacak ve son karar padiĢah tarafından verilecektir.381
376 1964 Afgan Anayasası, md. 26. 377 1964 Afgan Anayasası, md. 31. 378 1964 Afgan Anayasası, md. 32. 379 1964 Afgan Anayasası, md. 101. 380
Bu Dönemde çıkartılan bütün kanunların listesini görmek için bk. ―Seyr-i Kanun-guzârî Der Afganistan‖, De Afganistan Kalanay, sy: 43, 1355-1356 hĢ. 1976-1977 m., s. 744-765.
83 06.05.1934 tarihinde nikah ve düğün ile ilgili düzenlemeleri içeren ―Usulname-i Merasimi Nikah, Arusi ve Hatne Suri-yi Afganistan‖ adlı 8 maddelik bir kanun çıkartılmıĢ, bu kanunda düğünde fazla harcamaların önüne geçmek amacıyla baĢlık parasının kaldırılması da dâhil bazı gelenekler yasaklanmıĢtır. Bu kanunda ayrıca nikahın Ģeriata uygun olarak yapılması, evlenecek tarafların rızası ve icab-kabul esnasında Ģahitlerin yanı sıra iki tarafın yakınlarının (velilerinin) da hazır olması
gerektiği belirtilmiĢtir. 382
08.01.1949 tarihinde aynı isimle 12 maddelik benzer bir kanun çıkartılıp önceki kanun mülga ilan edilmiĢtir. Bu kanunun giriĢinde yine nikah merasiminde yapılan harcamalara iĢaret edilmiĢ ve bunun hem Ģeriata hem de ahlaka aykırı olduğu, dolayısıyla valiler, kaymakamlar, dâhil bütün devlet yetkililerinin âlimler ile beraber bu geleneklerin kötü bir Ģey olduğu konusunda insanları bilgilendirmek zorunda olduğu ve polisin de teftiĢ edip kanuna aykırı olarak düğün merasimi düzenleyenlerin Ģer‗î mahkemelere sevk etmeleri gerektiği belirtilmiĢtir.
Bu kanunda da nikahın Ģeriata uygun olarak yapılması, tarafların rızası ile
olması nikah esnasında Ģahitlerin yanı sıra tarafların yakınlarının bulunması,383
nikah
merasiminden önce niĢanlılık gibi merasimlerin yasak olması,384
gelin için alınacak
kıyafetlere gelin tarafının müdahale etme hakkının olmaması385
ve baĢlık parasının
yasak olması386
açıklanmıĢtır. Aynı Ģekilde bu kanuna göre eğer, taraflar arasında icab ve kabul gerçekleĢtiği hâlde, baĢlık parası verilmediği için velinin kızı teslim etmemesi ispatlanırsa, damat mahkemeye Ģikayet edecek. Bunun üzerine mahkeme önce kızın velîsini baĢlık parasının yanlıĢ bir gelenek olduğu yönünde bilgilendirmek suretiyle ikna etmeye çalıĢacak, ikna olmadığı durumda bizzat mahkeme devreye girip gelini damada
teslim edecektir.387
27.03.1949 tarihinde Uusulname-i Taziyedari der Afganistan (Ta‘ziye Kanunu) adı altında 17 maddelik bir kanun çıkartılmıĢtır. Bu kanunda taziyenin Ģeriata ve ahlaka
382 1934 tarihli Usulname-i Merasim-i Nikah, Arusi ve Hatne Suri, md. 1. 383 1949 tarihli Usulname-i Nikah, Arusi ve Hatne Suri, md.1.
384
1949 tarihli Usulname-i Nikah, Arusi ve Hatne Suri, md.2.
385 1949 tarihli Usulname-i Nikah, Arusi ve Hatne Suri, md.3. 386 1949 tarihli Usulname-i Nikah, Arusi ve Hatne Suri, md.5. 387 1949 tarihli Usulname-i Nikah, Arusi ve Hatne Suri, md.6.
84 aykırı olmaması, aynı Ģekilde israfa yol açmaması amaçlanmıĢtır. Çok az farklılıkla
önceki kanun ile hemen hemen aynı olmuĢtur.388
15.04.1934 tarihinde ―Usulname-i Taziyedari der Afganistan‖ adlı 13 maddelik taziye ile ilgili bir kanun çıkartılmıĢtır. Bu kanunda taziyenin Ģer‘an üç gün olduğu, aynı
kiĢinin üç gün boyunca tekrar tekrar taziyeye gitmesinin Ģer‘an yasak olduğu389
ölen kiĢinin bütün yakınlarının taziyeye gitmelerinin müstehap olduğu ancak genç kadınların
sadece mahremleri olanlara taziyeye gitmeleri,390 aynı Ģekilde genç kadınlara da sadece
onların mahremleri olanların taziyeye gidebileceği391, vefat eden kiĢinin evinde üç güne
kadar yemek piĢirme ve çay hazırlamanın yasak olduğu, mezarlığa yemek götürmek, cuma sadakası, bayram sadakası, yıllık sadaka gibi gelenek hâline gelen yemeklerin verilmesinin yasak olduğu, özellikle de varislerinde küçük veya gaib biri varsa bunun
tamamen haram olduğu belirtilmiĢtir.392
Ölen kiĢi eğer vasiyette bulunmuĢsa kalan malının üçte biri varislerin izni olmadan ve üçte birinden fazlası varislerin izniyle fidye verilebileceği, vasiyet etmediği durumda ise varislerin sadece kendi mallarından verebilecekleri belirtilmiĢtir. Ayrıca
devr ve iskat yapılırken Kur‘an-i Kerim‘in dolaĢtırılması yasaklanmıĢtır.393
Sonunda da
bu kanuna aykırı davranan kiĢilerin cezalandırılacağı ifade edilmiĢtir.394
10.11.1935‘de fakirler ile ilgili ―Usulname-i Ġdare-yi Mesakîn der Afganistan‖ (Yoksulların Ġdaresi Kanunu) adlı 23 maddelik bir kanun çıkartılmıĢ, söz konusu kanunda fakirler ikiye ayrılmıĢtır: Birincisi, yaĢlılıktan, küçüklükten, sakatlık veya herhangi bir hastalıktan dolayı çalıĢamayanlar ve evlenemeyen kadınlar, ikincisi de tembellikten çalıĢmayıp fakir duruma düĢerek dilencilik yapanlar. Birinci sınıf fakirlere önce nafakası ile sorumlu olan yakınları tarafından bakılması emredilir, nafakası ile sorumlu akrabaları olmayanlar için de her belediyede bir bölüm açılıp Ģehrindeki fakirlere yardım edilmesi gerektiği, ikinci sınıf fakirlerin önce çalıĢmaları için tavsiyede bulunulması, tavsiyeyi dikkate almayıp dilenciliğe devam edenlerin tembellikten
388 Bk..1949 tarihli Usulname-i Taziyedari der Afganistan, md. 1-17. 389 1934 tarihli Usulname-i Taziyedari der Afganistan, md. 1. 390 1934 tarihli Usulname-i Taziyedari der Afganistan, md. 2. 391
1934 tarihli Usulname-i Taziyedari der Afganistan, md. 3.
392 1934 tarihli Usulname-i Taziyedari der Afganistan, md. 4. 393 1934 tarihli Usulname-i Taziyedari der Afganistan, md. 9-11. 394 1934 tarihli Usulname-i Taziyedari der Afganistan, md. 12.
85 kurtuluncaya kadar devlet tarafından zorunlu olarak zor iĢlerde çalıĢtırılıp ecr-i misil
diyebileceğimiz ücret verilmesi belirtilmiĢtir.395
1957 tarihinde 279 maddelik ―Usulname-i Ġdari-yi Mehâkim-i Adliye‖ (Adliye Mahkemeleri Ġdaresi Kanunu) adıyla kanun çıkartılmıĢtır. Bu kanunda yargı ve yargılama sistemi ele alınmıĢtır. Yargı organlarının ibtidaîyye, istinaf ve temyiz mahkemeleri olmak üzere üç mahkemeden oluĢtuğu ve her birinin görevleri detaylı bir Ģekilde ele alınmıĢtır. Bu kanunda zaman zaman bazı meselelerde Mecelle-i Ahkâm-ı
Adliye‘de yer alan kanunlara göre hüküm verileceği de belirtilmiĢtir.396
26.09.1947 tarihinde iki bab, 18 fasıl ve 233 maddeden oluĢmakta olan ―Usulname-i Cezâ-yı Askeriye‖ (Askerî Ceza Kanunu) adlı bir kanun çıkartılmıĢ bu kanunda askerlerin iĢleyebileceği her çeĢit suç ve cezalar detaylı bir Ģekilde ele alınmıĢtır. Bu kanunda orduda çalıĢan veya harp okulunda okuyan birinin içki içmesi durumunda haddin uygulanacağı buna ilaveten içki veya herhangi bir sarhoĢ edici maddeyi kullanması, bunların ticaretini yapması, kumar oynaması, bunlar için baĢkasına yer temin etmesi ve iĢbirliği yapması durumunda birinci defada 10 gün ile 20 gün arası, ikinci kez 20 gün ile iki ay arası, üçüncü kez tekrarlarsa iki aydan altı aya kadar hapis cezasına ve dördüncü kez tekrarladığında görevden atılması ve bir yıl hapis cezası verilmesi, hatta savunma bakanlığı ile askerî Ģûra nın uygun gördüğü durumda ilk
defada da görevden atılabileceği öngörülmüĢtür.397
Bu dönemde çıkartılan kanunlarda önceki dönemlerde olduğu gibi herhangi bir fetva kitabı veya Ġslâm hukukunu içeren bir kanun çıkartılmamıĢtır. Ancak çıkartılan kanunlarda mahkemeler ve kadıların Ġslâm hukukuna göre hüküm vermesinin gerektiği açıklanmıĢtır.
07.08.1968 tarihinde mahkemelere islahat getirmek amacıyla düzenlenen ve mahkeme baĢkanlarının katıldığı seminerde, kadı‘l-kudât, kanunların kadılar da dâhil herkes tarafından kolayca bilinmesi için Allame Muhammed Tahir el-Atasî es-Suri tarafından yapılan Mecelle Ģerhinin tercüme edilmesini tavsiye etmiĢ ondan sonra tercümesine baĢlanmıĢ her bir bölümü ayrı kiĢiler tarafından çevrilmiĢtir. Günümüzde
395 1935 tarihli Usulname-i Ġdare-yi Mesakin der Afganistan, md. 1-23.
396 1957 Tarihli Usulname-i Ġdari-yi Mehâkim-i Adliye, md. 83, 87, 93, 125, 138, 150, 174-175 vd. 397 1947 tarihli Usulname-i Cezâ-yı Askeriyye, md. 223.
86 de Irak Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanan, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye‘nin Müniru‟l-
Kadî adlı diğer Ģerhinden hâkimler ve kadılar istifade etmektedir.398
17.12.1962 tarihinde ―Usulname-i Cezâ-yı Cerâim-ı Mâmûrîn ve Cerâim Aleyh- i Manfaat ve Emniyet-i Amme‖ (Kamu Görevlileri ve Kamu Yararına KarĢı ĠĢlenen Suçlar Kanunu) adlı 3 bab, 19 fasıl ve 191 maddeden oluĢan bir ceza kanunu çıkartılmıĢtır. Bu kanunun birinci babı genel kaideler, ikinci babı memurların iĢlediği cinayet ve cünhaları, üçüncü babı memurların dıĢındakilerin amme menfaati ve güvenliğine karĢı iĢlediği cünha ve cinayetlerden oluĢmaktadır.
22.12.1958‘de 264 maddelik ―Usul-i Ġcraat-ı Muhâkimat-ı Hukukî-yi Adlî‖ (Adli Hukukî Muhakimenin Uygulama Usulü) adında kanun çıkartılmıĢtır. Bu kanunda kadı olma Ģartlarından davaları görme Ģekline kadar birçok usul ele alınmıĢtır. Kadıların
padiĢah tarafından tayin edileceği,399
kadıların fıkıh hükümlerine özellikle Hanefî
fıkhına tam olarak vâkıf olmasının400
yanında, insanların örf ve geleneklerini bilmesi
gerektiği belirtilmiĢtir.401
Kadıların davaları sebepsiz ertelemesi durumunda ta‘zîri
cezaların yanı sıra görevden azledilmeleri de bu kanunda yer almaktadır.402
Ayrıca kadıların mezhep dıĢındaki fıkhî hükümler, zayıf ve mercuh görüĢlerle hüküm vermesinin caiz olmadığı, hüküm verdiği durumda da hükmünün geçersiz olacağı
belirtilmiĢtir.403
Zahir ġah döenminde yukarıda zikri geçen kanunlar dıĢında değiĢik konular ile ilgili 145 usulname, esasname, gibi adlar altında kanunlar çıkartılmıĢtır. Bunların
tamamının isimlerine tezimizde yer verilmesini gerekli görmedik.404
398
bk. Husamî, ―Qaza ve Qazavet der Ahdı Saltanat-ı Ala Hazret Zahir ġah‖Qaza, Qaza, sy: 7-8, Ekim- Kasim, 2004, ( 1-30), s. 26-30.
399 1958 Tarihli Usul-i Ġcraat-ı Muhâkimat-ı Hukukî-yi Adli, md. 2. 400 1958 Tarihli Usul-i Ġcraat-ı Muhâkimat-ı Hukukî-yi Adli, md. 3. 401 1958 Tarihli Usul-i Ġcraat-ı Muhâkimat-ı Hukukî-yi Adli, md. 4. 402
1958 Tarihli Usul-i Ġcraat-ı Muhâkimat-ı Hukukî-yi Adli, md. 10.
403 1958 Tarihli Usul-i Ġcraat-ı Muhâkimat-ı Hukukî-yi Adli, md. 20. 404
Bu Dönemde çıkartılan bütün kanunların listesini görmek için bk. ―Seyr-i Kanun-guzârî Der Afganistan‖, De Afganistan Kalanay, sy: 43, 1355-1356 hĢ. 1976-1977 m., s. 744-765.
87
Ġ. Muhammed Davut Han Dönemi (1973-1978)
1. Muhammed Dâvûd Han’ın Siyasî Hayatı
Muhammed Aziz oğlu Muhammed Dâvûd Han, Kral Zahir ġah‘ın amcazadesi ve aynı zamanda eniĢtesi (kız kardeĢinin kocası) idi. 1909 yılında Kabil‘de doğdu. 1921 yılında öğrenim için yurt dıĢına gönderilen ilk öğrenciler ile Paris‘e gitti. Paris‘ten Afganistan‘a dönünce kısa bir süre DıĢiĢleri Bakanlığında çalıĢtıktan sonra harp okulu eğitimine devam etti. 1931 yılında askerî eğitimini tamamladı. 1932 yılında kendisine generallik rütbesi verilip MeĢrikî (Doğu) Bölge Komutanlığına atandı. 1947 yılına kadar rütbesi yükseltilerek kendisine birçok önemli görevler verildi. 1947 yılında 38 yaĢında iken amcası BaĢbakan ġah Mahmud Han tarafından Savunma Bakanlığına atandı. Bir yıldan az bir süre sonra Paris‘e büyükelçi olarak gönderildi. 1950 yılında tekrar
Afganistan‘a dönüp savunma bakanı olarak göreve baĢladı.405
1953-1963 yılları arasında baĢbakanlık yaptıktan sonra istifa edip 1973 yılına kadar siyasetten uzak
durdu.406 Siyasetten uzak durmasının sebeplerinden biri 1964 anayasasında "padiĢahın
aile fertlerinin siyasî partilere katılamayacakları ve baĢbakanlık, bakanlık, ġûra üyeliği
ve yüksek mahkeme üyeliği gibi bir görev alamayacakları" ile ilgili maddesi idi.407
Nihayet 16.07.1973 tarihinde Zahir ġah‘ın tedavi için Ġtalya‘da bulunduğu, diğer bakanlar ve devletin üst düzey yetkililerinin de Irak ve Amerika Büyükelçiliğinde düzenlenen davete katıldıkları gün öğleden sonra Dâvûd Han kansız bir darbe ile
hükümeti ele geçirip krallığa son vererek cumhuriyeti ilan etti.408
Bir ay sonra da devrik kral Ġtalya‘dan istifa mektubunu Dâvûd Han‘a göndererek milletin cumhuriyete razı olmasından, kendisinin de buna saygı duyduğunu bildirdi. Bunun üzerine hapiste olan
ailesi de Ġtalya‘ya gönderildi.409
Dâvûd Han Zahir ġah tarafından anayasa ile siyasetten uzaklaĢtırılınca 10 senede darbeyi gerçekleĢtirmek için gizli hazırlıklar yaptı. Bu arada Rus yanlıları olan
405 Ekrem, Asım, Nigahı be ġahsıyet, Nazariyat ve Siyasetha-yı Serdar Muhammed Dâvûd, s. 15-16. 406
Ataî, , Tarih-i muâsır-ı Afganistan, s. 273; Ekrem, Asım, Nigahı be ġahsıyet, Nazariyat ve Siyasetha-yı
Serdar Muhammed Dâvûd, s. 143.
407 1964 Afgan Anayasası, md. 24. 408
Rafi‘, Habibullah, Tarih-ı FıĢurda-yı Afganistan, s. 52-53; Ekrem, Asım, Nigahı be ġahsıyet,
Nazariyat ve Siyasetha-yı Serdar Muhammed Dâvûd, s. 175-176; Hamıd Bedr, Faruk, Tarihu Afganistan, s. 93-94.
88
Halk ve Perçem partilerini de yanına alarak Rusların da desteğini kazanmıĢ oldu.410
Rusya‘da eğitim görmüĢ generaller darbede yer aldıkları için onların her birinin rütbesini bir iki derece yükseltti. Dâvûd Han Rus yanlılarını ve Rusya‘yı kullanıp atmak istedi ancak tam tersi oldu. Dâvûd Han Rusya ve Rus yanlılarından kurtulmak istediği bir dönemde Rus taraftarları olan Halk ve Perçem partileri iĢ birliği yapıp
Dâvûd Han‘a karĢı darbe hazırlığı içine girdiler.411
Dâvûd Han bu partilerin liderleri ve büyüklerinden 7 kiĢiyi tutuklayıp hapse attı ancak artık çok geç idi. Çünkü bütün
hazırlıklar önceden tamamlanmıĢ ve ordunun yönetimi ele geçirilmiĢti.412
27.04.1978 tarihinde karadan hem zırhlı kuvvetler hem de hava kuvvetleri darbe için harekete geçtiler. Bu darbede binlerce kiĢinin yanı sıra Dâvûd Han 17 aile ferdi ile beraber öldürüldü, böylece Dâvûd Han‘ın hükümeti son bulup komünistlerin hükümeti baĢladı
ve Nur Muhammed Terekî de devlet baĢkanı olarak tayin edildi.413
2. Muhammed Dâvûd Han Döneminde KanunlaĢtırma Faaliyetleri
Muhammed Dâvûd Han daha baĢbakan iken Zahir ġah‘a mektup yazarak anayasanın değiĢtirilmesini, insanların sokağa dökülüp ıslahat istemesinden önce kanunlarda ıslahat yapılmasını istemiĢ, padiĢah ise bu teklife olumlu baktığı ancak daha
zamanı gelmediği yönünde cevap yazmıĢtı.414
Ġktidara gelince yeni anayasa çalıĢmasına baĢladı. Anayasanın taslağını hazırlamak için 2 baĢbakan yardımcısı 14 bakan 1 temyiz mahkemesi baĢkanı dâhil olmak üzere toplam 41 kiĢilik bir komisyon hazırlandı. Bu komisyonda bazı generaller