Muhakeme

TCK’nın 188. maddesi kapsamında düzenlenen üç suç tipi de takibi şikâyete tabi olmayıp, resen kovuşturulan suçlardandır. Bu suçlarda görevli ve yetkili mahkeme, suçun işlendiği yer Ağır Ceza Mahkemeleridir604

.

Bu suçlarda özel bir yetki kuralı benimsenmediğinden CMK’da düzenlenen genel hükümler çerçevesinde yetkili soruşturma ve kovuşturma makamı belirlenecektir605

. Yetki kuralları belirlenirken kovuşturma makamlarına göre bir düzenleme yapılmış, yetkili kovuşturma makamının bulunduğu yerdeki soruşturma makamının yetkili olacağı belirlenmiştir606_{. Bu durumda CMK 12/1 maddesi gereği genel olarak yetkili mahkeme suçun} işlendiği yer mahkemesi, teşebbüs aşamasında kalmış suçlar açısından CMK 12/2 gereği son

600 Özbek vd., 2014a:751; Yolcu, 2015: 104,105. 601 Yurtcan, 2015: 22; Yolcu, 2015: 105.

602 Balcı, 2009: 209; Akkaya, 2013: 93-94; Yolcu, 2015: 105. 603 Balcı, 2009: 209; Yolcu, 2015: 105.

604 Özbek vd., 2014a:756. 605 Yolcu, 2015: 150. 606 Yolcu, 2015: 151.

icra hareketinin yapıldığı yer mahkemesi, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği yer, zincirleme suçlarda ise son suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir607

.

Suçun işlendiği yer mahkemesi tespit edilemediği durumlarda, şüpheli veya sanığın yakalandığı yer, yakalanmamışsa yerleşim yeri mahkemesi, Türkiye’de yerleşim yerinin bulunmaması halinde ise, Türkiye’de en son adresinin bulunduğu yer mahkemesi, eğer bu şekilde de tespit edilemiyorsa ilk usul işleminin yapıldığı yer mahkemesi yetkilidir608

.

Yabancı ülkede işlenen ve kanun hükümleri uyarınca Türkiye'de soruşturulması ve kovuşturulması gereken suçlarda yetki, CMK’nın 13 üncü maddesinin birinci ve ikinci fıkralarına göre belirlenir (CMK madde 14/1). Bununla birlikte Cumhuriyet savcısının, şüphelinin veya sanığın istemi üzerine Yargıtay, suçun işlendiği yere daha yakın olan yer mahkemesine yetki verebilir (CMK madde 14/2). Bu gibi suçlarda şüpheli veya sanık Türkiye'de yakalanmamış, yerleşmemiş veya adresi yoksa yetkili mahkeme, Adalet Bakanının istemi ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının başvurusu üzerine Yargıtay tarafından belirlenir (CMK madde 14/3). Yabancı ülkelerde bulunup da diplomatik bağışıklıktan yararlanan Türk kamu görevlilerinin işledikleri suçlardan dolayı yetkili mahkeme Ankara mahkemesidir (CMK madde 14/4). Suç, Türk bayrağını taşıma yetkisine sahip olan bir gemide veya böyle bir taşıt Türkiye dışında iken işlenmişse, geminin ilk uğradığı Türk limanında veya bağlama limanında bulunan mahkeme yetkilidir (CMK madde 15/1). Türk bayrağını taşıma hakkına sahip olan hava taşıtları ile demiryolu taşıtları hakkında da yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır (CMK madde 15/2). Ülke içerisinde deniz, hava veya demiryolu taşıtlarında ya da bu taşıtlarla işlenen suçlarda, bunların ilk ulaştığı yer mahkemesi de yetkilidir (CMK madde 15/3) 609.

5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunumuzdaki uyuşturucu veya uyarıcı madde ticaretine ilişkin yargılamaya ilişkin diğer bazı düzenlemeler şöyledir;

Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal veya ticaretine ilişkin suçların işlendiğine dair kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı halinde, tutuklama nedeni var sayılmaktadır (CMK madde 100/3). Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal veya ticareti suçlarının işlendiğine dair delillerin saptanabilmesi için iletişimin dinlenmesi ve kayda alınması, teknik araçlarla şüpheli bulunan yerlerin ve kişilerin izlenmesi, suçun ortaya çıkarılabilmesi için güvenlik görevlilerinden gizli soruşturmacıların görevlendirilmesi, taşınmazlara hak ve alacaklara el koyma, şirket yönetimi için kayyım tayini, gibi tedbirler mümkün olmaktadır (CMK madde 135, 139, 140, 128/2-a-8, 133/4-a-2). Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal veya ticaretine ilişkin suçlarda öngörülen

607 Yaşar, 2012: 444; Zafer: 28; Yolcu, 2015: 150. 608 Yaşar, 2012: 444; Yolcu, 2015: 151.

cezaların alt sınırı beş yıldan fazla olduğundan buna ilişkin suçlardan yargılanan sanık istinabe yoluyla dinlenemez (CMK madde 196/2). Ancak bu yasak tanık bakımından geçerli değildir (CMK madde 180,181). Kaçak sanığın duruşmaya gelmesini sağlamak amacıyla Türkiye'de bulunan mallarına, hak ve alacaklarına amaçla orantılı olarak mahkeme kararıyla el konulabilir ve gerektiğinde idaresi için kayyım atanır (CMK madde 248). Müdafinin dosya içeriğini incelemesi veya belgelerden örnek alması, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, sulh ceza hâkiminin kararıyla bu yetkisi kısıtlanabilir (CMK madde 153/2-a-4)610

.

Uyuşturucu veya uyarıcı madde suçlarında davaya katılma talebinin kabul edilemeyeceği, Maliye ve Gümrük bakanlığının ve suçu ihbar edenin zararı bulunmadığından, açılan kamu davasına müdahil olarak katılmalarının mümkün olmadığı, manevi tazminata da hükmedilmesinin mümkün olmadığı, katılma isteğinin hukuki yarardan yoksun olduğu yönünde görüşler bulunmaktadır611_{. Buna ilişkin Yargıtay’ın da aynı yönde vermiş olduğu} kararları bulunmaktadır612

.

Uygulamada, suçtan habersiz üçüncü kişilerin, suçta kullanılan ve zapt edilen eşyalarının iadesi için davalara katılma isteğinde bulundukları ve mahkemelerin ve Yargıtay’ın da görüşlerinin, bu kişiler açısından katılmalarının uygun olduğu yönünde olduğu görülmektedir613

.

TCK madde 66/4 gereği davaların zamanaşımının hesaplanması açısından, kanunda yer alan cezanın yukarı sınırı dikkate alınır614_{. TCK’nın 188. maddesinin 1, 3, 6 ve 7.} fıkralarında yer alan suçların basit hali için dava zamanaşımı süresi yirmi yıldır (TCK madde 66/1-c). Soruşturma ve kovuşturma yapılmasının, izin veya karar alınması veya diğer bir mercide çözülmesi gereken bir meselenin sonucuna bağlı bulunduğu hâllerde, izin veya kararın alınmasına veya meselenin çözümüne veya kanun gereğince hakkında kaçak olduğu hususunda karar verilmiş olan suç faili hakkında bu karar kaldırılıncaya kadar dava zamanaşımı durur (TCK madde 67/1). Bir suçla ilgili olarak; şüpheli veya sanıklardan birinin savcı huzurunda ifadesinin alınması veya sorguya çekilmesi, şüpheli veya sanıklardan biri hakkında tutuklama kararının verilmesi, suçla ilgili olarak iddianame düzenlenmesi, sanıklardan bir kısmı hakkında da olsa, mahkûmiyet kararı verilmesi, halinde, dava

610 Tuncer, 2011: 118; Yolcu, 2015: 152,153.

611 Günay, 2001: 23; Kurt ve Kurt, 2007: 77; Özmen, 2009: 111; Yolcu, 2015: 154.

612 ‘Uyuşturucu maddeye ilişkin suçlarda Gümrük ve Tekel bakanlığının zararı söz konusu olamayacağından, müdahil sıfatını almalarında yasal olanak bulunmadığı gibi, müdahale isteğinin kabulü kararı da hukuki değerden yoksun bulunduğundan, hükmü temyiz yetkisi bulunmayan, adı geçen bakanlığın temyiz isteğinin CMUK 317 maddesi gereğince reddine’, Yargıtay 5CD, 06.01.1984,4300-12, YCGK. 21.06.1971, 312-235, aktaran, Kurt ve Kurt, 2007: 77; Özmen, 2009: 111.

613 Kurt ve Kurt, 2007: 77. 614 Yolcu, 2015: 154.

zamanaşımı kesilir (TCK madde 67/2). Dava zamanaşımı kesildiğinde, zamanaşımı süresi yeniden işlemeye başlar. Dava zamanaşımını kesen birden fazla nedenin bulunması halinde, zamanaşımı süresi son kesme nedeninin gerçekleştiği tarihten itibaren yeniden işlemeye başlar (TCK madde 67/3). Kesilme halinde, zamanaşımı süresi ilgili suça ilişkin olarak kanunda belirlenen sürenin en fazla yarısına kadar uzar (TCK madde 67/4).