Mucizenin Peygambere Nispeti

Mucize melek, cin ve insanların güçlerini aştığı gibi muarızların güçsüzlüğünü de ortaya koyan, başkaları tarafından benzeri getirilemeyen, olağanı kesen hadisedir, insan gücünün yönetmekte ve yapmakta noksan kaldığı fiildir, karşı konulmaz kesin belgedir. Allah'ın, resulünü söz ile tasdiki mesabesindedir. Mucize diye gösterilen olayın benzeri getirilirse, o olay mucizelikten düşer. Kıyamete yakın veya ahirette âdetin bozulması normaldir. Nübüvveti tasdik ve teyit mahiyetinde nebinin elinde meydana gelen mucize, Allah’ın fiilidir. Mucizenin nebiye nispeti mecazidir. Nebiye nispet edilmesi mucizenin onun aracılığıyla olması veya onun doğruluğunu göstermesi sebebiyledir.572

Hristiyanlar mucizeleri Allah'a değil Hz. İsa’ya isnat ediyordu. ‘Allah'ın kendisine

kitap, bilgi ve peygamberlik vermiş olduğu hiçbir kişinin kalkıp da insanlara Allah'a değil

562 _{Toprak-Gölcük, Kelam, 306; Nesefi, Bahru’l-Kelam, 94. Şiiler de mucize peygamberliğin sübutu ve ispatı}

için şart görür bk. Keskin, Şia İnanç Esasları, 121. Eski Ahitte mucize, nübüvvetin hakiki delillerinden olmakla birlikte yegane ispat vasıtası değildir. Sinanoğlu, ‘Semavi Dinlerin Kutsal Metinlerinde Nübüvvet Anlayışı’, ‘İslam’da Peygamber İnancı’ içinde, 49.

563 _{Bk. Bakara 2/61, 73, 118, 145, 211, Aliimran 3/49-50, Maide 5/114, Enam 6/4, 25, 27, 35, 37, 109, 124,}

158, Araf 7/73, 103, 106, 132, 136, 146, 203, Yunus 10/20, 75, 97, Hud 11/64, 96, Rad 13/7, 27, 38.

564 _{Bk. Nisa 4/153, Hud 11/96, İbrahim 14/10-11, Müminun 23/45, Mümin 40/23, Duhan 44/19.} 565 _{Bk. Bakara 2/73, Aliimran 3/41, Araf 7/26, Enfal 8/52, Kehf 18/9, Meryem 19/10, Taha 20/134.} 566 _{Bk. Bakara 2/111, Nisa 4/174, Enbiya 21/24, Müminun 23/117, Kasas 28/32.}

567 _{Bk. Bakara 2/87, 92, 253, Aliimran 3/183-184, Nisa 4/153, Maide 5/32, 110, Tevbe 9/70, Saff 61/6.} 568 _{Topaloğlu-Çelebi, Kelam Terimler Sözlüğü, 219; Bulut, Halil İbrahim, Kuran Işığında Mucize ve}

Peygamberlik, Rağbet Yy, İstanbul, 2002, 5. Bk. Enam 6/83, Hud 11/53, Kasas 28/32, Yunus 10/103, 82,

Bakara 2/53, Enbiya 21/48, Duhan 44/19.

569 _{Zemahşeri, Keşşaf, 1101.}

570 _{Zemahşeri, Keşşaf, 799; ayrıca bk. Araf 7/105, 154. Elçilik iddia edenin delil ve mucize göstermesi}

gerekir. Bu kişi insan olmasaydı gösterdiği muciznin Allah katından mı yoksa sahip oldukları fevkaladelikten mi kaynaklandığını insanlar bilemezdi. Maturidi, Te’vilatü’l-Kuran, II, 515.

571 _{Zemahşeri, Minhac, 21.}

572 _{Sabuni, Maturidiye Akaidi, 105; Cüveyni, İmamu’l-Harameyn Ebu’l-Meali Abdulmelik, Ehlisünnet}

Delilleri (Lumau’l-Edille, trc Murat Serdar) Kimlik Yy, Kayseri, 2017, 80; Nesefi, Tevhidin Esasları, 72-73;

Toprak-Gölcük, Kelam, 305; Kanter, İslam’da Kelama Semantik Yaklaşım, 225; Gündoğar, İslam Akaid

Esasları, 97; Doğan, İslam İnanç Esasları, 155-156; Kazancı, Nübüvvet Kavramı, 78; Sönmez, Nübüvvet Tartışmaları, 77; Ahatlı, Peygamberlik, 82; Yar, Erkan, ‘Müslüman Kelamında Elçilik’, ‘İslam’da Peygamber İnancı’ içinde, 126.

71

bana kul olun diyebilme yetkisi yoktur.’573 _{Buna rağmen, sırf mucizesine bakarak,} peygamberin tabiat ve mahiyetini yanlış anlayıp Hz. İsa’yı ilahlaştıran Hristiyanlar, Zemahşeri'ye göre çelişkidedir; o babasız dünyaya gelmişse Hz. Adem, hem annesiz hem babasızdır, o dört ölüyü diriltmişse, Hezekiel sekiz bin ölüyü diriltmiştir, o kör ve alacalıları iyileştiriyorsa, Aziz Georgios defalarca yakılıp pişirilmesine rağmen, yine sapasağlam ayağa kalkıyordu. Hz. İsa’ya verilmiş, Allah’ın Hz. İsa’nın elinde yarattığı, gerçekleştirdiği mucizeler onun ilahlığını göstermez.574

Mutezile kulun fiili, kendisindendir yani ‘Kul kendi fiilini kendisi yaratır’ fikrinde olduğu halde, mucize konusunda Ehl-i sünnet gibi düşünür ve mucizenin Allah’ın izniyle meydana gelen, Allah’ın bir fiili olduğunu kabul eder.575 _{Ehl-i sünnet ve Zemahşeri’ye} göre peygamberler, her istediğinde mucize getiremez, her istediğini de hidayete erdiremez. Mucizeyi her gören hidayet bulup iman edecek diye bir şart yok. Hidayete erdirmek ve mucizeleri yaratmak Allah’ın elindedir.576

İbn Sina’ya göre ise nasıl ki vahiy, sempatinin bilişsel yönüdür, öyle de dua ve mucize de sempatinin pratik yönüdür. Peygamber, kendisiyle nesnel alemi etkileyebilecek, olağanüstü olayları gerçekleştirebilecek akli güce sahiptir.577 _{Yani mucizeler Allah’ın değil} nebilerin fiilidir, mucizenin nebiye nispeti mecazi değil hakikidir. Nebi geleceği bildiği için olacak şeyleri haber vermektedir.578

Zemahşeri’nin mucize hakkındaki tutumu, genel kanaatle uyumludur. Filozofların aksine Zemahşeri’ye göre de her nebinin mucizesinin Allah’a isnadı farzdır. Nebiler bu konuda, Allah’ın eli mesabesindedir.579 _{Asa ejderha olduğunda Hz. Musa’nın, Hz. Adem’i} cennetten çıkaran yılanı hatırlayıp korkması,580 _{Zemahşeri’nin bu iddiasını doğrular, çünkü} Hz. Musa, mahiyetini ve sonuçlarını bilerek yaptığı bir şeyden korkmazdı. Mucizenin

573 _{Aliimran 3/79.}

574 _{Zemahşeri, Keşşaf, 190. Hristiyanlara göre tanrı, üç uknumdan oluşan tek bir cevherdir. İsa’nın lahuti}

yönü babadan, nasuti yönü Meryem’dendir. İslam da ise Hz. İsa, arada bir baba ve sperm olmaksızın, Allah’ın kudretiyle bir babanın cüzü olmaksızın sadece bir annenin rahminde, salt yoktan yaratılmış bir mucizedir. Bu yüzden ona Allah’ın kelimesi, Allah’ın ruhu, Allah’tan bir ruh denilmiştir. Zemahşeri, Keşşaf, 311.

575 _{Yüksel, Sistematik Kelam, 149. Zemahşeri'ye göre insan, Allah'ın onda yarattığı hadis bir kudretle kendi}

fiillerini yaratır. Fiilin tezahüründe Allah, sadece bir aracıdır. Fiilleri doğrudan Allah yaratsaydı, çirkin fiillerin de Allah'a nispeti gerekirdi. Zemahşeri, Minhac, 5, 11-12.

576 _{Zemahşeri, Keşşaf, 371-372. Maturidi, Te’vilatü’l-Kuran, V, 200. Ayrıca bk. Enam 6/109, İsra 17/36;}

Kazancı, Nübüvvet Kavramı, 75.

577 _{Fazlurrahman, İslam’da Nübüvvet, 52, 122.}

578 _{Sönmez, Nübüvvet Tartışmaları, 89-90. Zemahşeri, ayetlere ters düşecek böylesi zorlama yorumlara}

girmez: Gaybı bilen Allah, peygamberlerden bildirmek istediği hariç, gayba kimseyi muttali kılmaz. Peygamberler yalnız vahyedileni bildirir. Müşriklerin gayptan sormaları bu yüzden abestir. Zemahşeri,

Keşşaf, 1265; Cin 72/26-27.

579 _{Zemahşeri, Keşşaf, 324.} 580 _{Zemahşeri, Keşşaf, 794.}

72

mahiyet ve sonucu, meydana gelmeden önce Hz. Musa için gaybi bir konudur.

Semavi dinlerin teolojisinde mucize, işaret anlamında olaydır. Teolojik vasfını ise ilahi aktivitenin olağanüstü bir şekilde ortaya çıkıp ilahi otoriteyi doğrulamasından alır.581 Zemahşeri’ye göre evrende işleyen tabiat kanunlarını Allah'ın teklif zamanlarının herhangi bir anında değil de sadece peygamberinin, nübüvvet iddiası sırasında bozduğunda anlaşılır ki; Allah’ın tabiata koyduğu adetini bozması, nebinin nübüvvet iddiasını doğrulamak içindir. Çünkü mucize, insan kudreti ve gücü bakımından yapılması imkansız bir fiildir ve dahi Allah, yalancıyı doğrulamaz. Bu yüzden ne zaman ki peygamber ‘Ya Rabbi şayet ben gerçekten de bir peygamber isem şöyle şöyle yap’ demişse; Allah da bunu sadece peygamberlik iddiası olan kişinin şahsına bağlı olarak yapmıştır. Bir padişahın elçisi, kendi padişahına ‘Madem ben senin elçinim, o halde nişane olarak kılıcını bana vererek beni doğrula’ dese, o da bunu yapsa, bu durumda padişah, kendi elçisini onaylamış olur.582

Kelamcıların geliştirdiği ve Zemahşeri'nin de kullandığı mucizenin nübüvvete delaletini gösteren ‘padişahın elçisini onaylaması’ üzerinden geliştirilen izah tarzı, gaibin şahide kıyası denilen metottur ki kesin bir sonuca ulaşmak için değil de konuyu açıklamak ve anlaşılır kılmak için kullanılır.583 _{Bu yüzden nübüvvet iddiasının ispatında mucizeyi} zorunlu gören başta Mutezili bilginler olmak üzere İmam Eşari, Bakıllani, Abdulkahir Bağdadi, Cüveyni, İsferayani, İbn Teymiye, Taftazani, Pezdevi, Sabuni gibi alimlerden ziyade; mucizeyi mutlak gerekli görmeyen Tahavi, Maturidi gibi alimler584 _{daha tutarlı} gözükmektedir.585 _{Sonuç itibariyle mucizeler insandaki küfrü seçme iradesini kaldıracak}

581 _{Topaloğlu, Fatih, Fesefi ve Teolojik Açıdan Mucize, Rağbet Yy, İstanbul, 2011, 64.}

582 _{Zemahşeri, Minhac, 21. Mucizenin nebinin peygamberliğine delaleti, padişah misali üzerinden benzer}

şekillerde izahı hakkında bk. Sabuni, Maturidiye Akaidi, 105; Gazzali, Kavaidü’l-Akaid, 101; Nesefi,

Tevhidin Esasları, 73-74; Cüveyni, Ehl-i sünnet Delilleri, 80; Kazancı, İslam Akaidi, 186-187.

583 _{Bulut, Mucize ve Peygamberlik, 101.} 584 _{Bulut, Mucize ve Peygamberlik, 82, 86.}

585 _{İbn Rüşt’e göre akıl peygamberlikle mucize arasında doğrudan bir ilişki kuramaz. Hastanın iyileşmesi}

tıbbın varlığını ve bu işi sağlayanın doktor olduğunu gösterir. mucize ile tebliğ edilen şeyler arasında bağlantı kurmak zordur. Peygamber ise bu ilişkiyi örtecek şekilde bir maddeyi başka bir maddeye çevirmedi. Topaloğlu, Mucize, 41-42, 75. Ayrıca delil ile dava arasında mantık yönünden münasebet olmadığından mucize, nübüvvet lehinde zaruri bir delil değildir. Bulut, Mucize ve Peygamber, 88. Mucize nübüvvete zorunlu hüküm doğuracak şekilde delalet etmez, istidlali olarak delalet eder. Peygamberin getirdiği sistemle tesis ettiği mükemmel ve intizamlı toplum modeli nübüvvetin ispatında tam ilmi mucizedir. Peygamberliğe delil nebilerin, insanların duyu, his ve akıllarını kullanarak kendi çabalarıyla elde edemeyecekleri ve öğretimle kazanılamayan bilgi ve davranışları vermesidir. Ahatlı, Peygamberlik, 70-71; Alper, Akıl-Vahiy

İlişkisi, 138. Peygamberliğe dair kabulleri destekleyip nübüvvete işaret eden, şahit ve takviye olan asa, bir

başkasının elinde de yılana dönüşebilir. Nebinin başarısının insanüstü bir kaynaktan olduğunu gösteren asıl şey ise nefis, ahiret, marifetullah vb. gaybi konularda sunulan başarılı çözümlerdir. Sarıoğlu, Hüseyin, İbn

Rüşt, İsam Yy, Ankara, 2018, 158-160. Gazzali de Razi gibi mucizeyi yeterli ve yegane delil olarak görmez.

Sönmez, Nübüvvet Tartışmaları, 203, 223. Eşari ve Cüveyni mucizeleri inkarı mümkün olmayan ve zorunlu bilgi ifade eden kesin delil görürken Maturdi ve Cahız gibi alimler istidlali bilgi ifade ettiğini söyler. Bulut,

73

şekilde zorunlu bilgi doğurmasa da nübüvvet iddiasını doğrulayan ve imana yol açan, bunu yaparken de adaletsizlik çıkarmayan önemli bir unsurdur.586