Her Ümmete Nebi Gönderilmesi

Zemahşeri’ye göre nebiler, kavimleri içinden seçilmiş üstün ve davranış ve takip ettikleri yol bakımından doğru insanlardır. Allah, her bir toplumu doğruya yönlendirecek, dine davet edecek kendi içlerinden bir nebi gönderir, o nebi de o topluma has mucize ve şeriat getirir.324 _{Gönderilen nebiler, o kavmin içinde yetişen bir fert olduğu için, o toplum,} kendilerine gelen nebinin güvenirlik, doğruluk vb. durumlarını çok iyi bilir.325 _‘Her

milletin bir yol göstereni vardır’326 _{Zemahşeri bu kanaate şöylece ulaşır: Ayette ‘Min}

enfüsiküm’327 _{yani sizin cinsinizden, sizin gibi Arap neslinden ve Kureyş soyundan, yani} size çok yakın ve sizinle münasebettar biri denmiştir. Ümmete gelen maddi-manevi olumsuzluklar, nebiyi çok üzer. Hatta Allah, Hz. Peygamber’deki bu kalp inceliğini, kendisinden başka hiç kimse için kullanmadığı ‘Rauf, rahim’ isimlerini ona nispet ederek anlatmıştır.328 _{Zaten nübüvvet makamı, verildiği kişiye ve onun kavmine Allah’ın} rahmeti,329 _{lütuf ve ihsanıdır.}330 _{Denilebilir ki Zemahşeri’ye göre nebiler, toplumların} bozulduğu, yeniden derlenip toplanması gerektiği yer ve zamanlarda gönderilmiştir. Böyle toplumlarda, bir nebinin gelmesi temenni edilirdi.331

321 _{Türkmen, Hasan, Nübüvvetin İspatı Bağlamında Zemahşeri’nin Mucizeye Bakışı, Dinbilimleri Akademik}

Araştırma Dergisi, 18/2, 169.

322 _{Adam, Bazı Kelam Problemleri, 147; Gölcük-Toprak, Kelam, 253; Yar, Erkan, Müslüman Kelamında}

Teklif ve Sorumluluk, Ankara Okulu Yy, Ankara, 2017, 136.

323 _{Enam 6/87.}

324 _{Zemahşeri, Keşşaf, 639; bk. Enam 6/84-88.}

325 _{Zemahşeri, Keşşaf, 421. İnsanlara gönderilen nebilerin insan olmayışının sebepleri hakkında bk. Nebilerin}

İnsan Oluşu.

326 _{Rad 13/7.} 327 _{Tevbe 9/128.}

328 _{Zemahşeri, Keşşaf, 535; Fatır 35/24, Kaf 50/47, Nahl 16/36, Hud 11/47. Nebiler kendi kavimleri içinden}

çıkmış olmasaydı, insanlar, nebilerin gösterdikleri mucizelerin başkasından öğrenme ihtimaliyle şüpheye düşerlerdi. Maturidi, Te’vilatü’l-Kuran, II, 515.

329 _{Zemahşeri, Keşşaf, 580.} 330 _{Zemahşeri, Keşşaf, 615.}

43

Hiçbir milleti peygambersiz bırakmayan Allah,332 _{her bir şiaya,}333 _{her millete bir}

peygamberi,334 _{müjdeci ve uyarıcı olarak, insanların ayrılık ve anlaşmazlığa düşecekleri} hususlarda aralarında hüküm vermek, hakemlik etmek üzere doğru olan bir kitapla gönderdi. Zemahşeri, tefsirinin çeşitli yerlerinde ele aldığı ümmet-nebi ilişkisinde, ümmetlere ayrılmanın sebebi olarak nebileri görmez, aksine o, fırkalaşmanın neticesinde ortaya çıkan ihtilafları gidermek için nebi gönderildiği kanaatindedir. Konuyu izah sadedinde şunları ifade eder: Kitap verilen Yahudiler gibi bazı topluluklar azgınlık, haset, hırs ve zulümlerinden ve aralarındaki ihtirastan ötürü, kendilerine belgeler geldikten sonra, nebilerin getirdiklerinde ayrılığa düştüler –parçalanmalarının sebebi nebiler değildir- ve ihtilafları iyice kök saldı. Allah inananları, ayrılığa düştükleri ihtilaflı konularda, hak ve gerçeğe, kendi izni ile eriştirdi. Hz. Adem’den Hz. Nuh tufanına kadarki on nesil, hak şeriat üzerinde ittifak halinde idiler. İhtilaf etmezden önce tek millettiler.335 _{Başka bir} rivayete göre insanlar, Kabil’in Habil’i öldürmesine dek (hayrı ve iyiliği bilen336_{)bir tek} ümmetti, Hz. Nuh tufanı ile yine tek ümmet olmuştu, hepsi hanifti, babaları ölünce parçalandılar. ‘Mübeşşirin ve münzirin’337 _{(Uyarıcı ve müjdeleyiciler) beyyinelerle gelince,} dalalet ve fesat fırkalarına bölündüler; kitapların, iman rükünlerinin bir kısmını kabul ederken bir kısmını inkar ettiler.338 _{Hanifler İslam dini üzere devam etti. Bunlar batılı} seçenlerle339 _{apaçık belgeler yani nebiler geldikten sonra, dinlerinde ayrılığa ve} anlaşmazlığa düştüler. Hanifler, nebiye bağlı kalıp iman ederken, batılı seçenler nebiye sırt çevirdi ve inkar etti, böylece insanlar, grup ve mezheplere ayrıldılar, tekfirleştiler. Allah – zorlama anlamında- dileseydi, birbirlerini öldürmezlerdi.340 _{‘Dileseydi Allah, insanları tek}

ümmet kılardı.’341 _{Hz. Peygamber de müjdeci ve uyarıcı olarak, adaletle hükmetmek için} Kuran’la gelince, müminler Hanif dini üzere peygambere tabi oldular. Yahudiler ise hırs, inat, yalanlama, ahitleri bozma vb. sebeplerle müminlerle ayrılık ve ihtilafa düştüler, kendilerine ve amca (İsmail) oğullarına gelen nebinin, nübüvvetle getirdikleri maddi-

332 _{Bz. Fatır 35/24, Yunus 10/47, İsra 17/15, Bakara 2/4, 117, 285, Nisa 4/13; Furkan 25/1.}

333 _{Şia: Millet, kavim, toplum anlamındadır, herhangi bir inanç, mezhep veya görüş üzerinde ittifak edip}

anlaşan fırka, gruba denir.

334 _{Hicr 15/10, Nahl 16/36, 63, Yunus 10/47, Rum 30/47; Zemahşeri, Keşşaf, 671.}

335 _{Zemahşeri, Keşşaf, 132; ayrıca bk. Bakara 2/213, Yunus 10/19; Doğan, İslam İnanç Esasları, 138-139.} 336 _{Zemahşeri, Keşşaf, 707.}

337 _{Bakara 2/213, Nisa 4/164, Enam 6/48, Kehf 18/56.}

338 _{Zemahşeri, Keşşaf, 541, 1124-1225; bk. Enbiya 21/92-93, Rum 30/32, Şura 42/14, Enam 6/159, Müminun}

23/52-53, Rum 30/32.

339 _{Zemahşeri, Keşşaf, 597.} 340 _{Zemahşeri, Keşşaf, 155.}

44

manevi sonuçlara (iman-cennet, fetih-ganimet vb.) ulaşamadılar.342

Zemahşeri’ye göre Allah, insanları, hak dini kabullendirip üzerinde ihtilaf edilmeyen tek millet, tek ümmet, tek şeriat üzere ittifaka mecbur olan bir cemaat kılmadı. Onlara sorumluluk taşımaları için seçim hakkı verdi. Bu yüzden, insanların da Allah’a döneceklerini bilerek hayırda yarışması gerekmektedir. Allah, insanlara verdiği değişik şeriatlarla insanları denemek istedi. şeriatların, maslahat ve hikmetler gereği birbirinden farklı şeriatlar olduğuna inanmaları ve kendilerine inen şeriatla amel etmeleri istenildi. Sonuçta bunlar hakkında şüphe duyup gevşeklik gösterenler ile hakiki müminler temyiz edilmiş olacaktı.343 _{Müminlerin uyması gereken kişiler, Allah’ın varlığına ve birliğine} inanıp, dinin esas ve ölçülerine uymuş olan, hidayete ermiş (kitap, hüküm, resullük verilen kişiler) kişilerdir. Müminler için diğer nebilerin şeriatları ise nesh edilinceye kadar hidayettir.344 Bu yüzden Müslümanların, önceki kitaplarla amel etmesi gerekmez, Müslümanlar, onlardan sorumlu değildir. Herkes kendine indirilenle imtihan edilecek, sonraki ümmet önceki şeriatla amel etmek zorunda değildir.345

Bizim için muallakta kalan soru şudur: Din bir bütündür, eksiltilip artırılamaz, emirlerden bazısına uyulup bazısından uzaklaşılamaz.346 _{Bir şeriat kendinden önceki} şeriatları kısmen veya tamamen nesh eder, geçersiz kılar. Kitap ehli, Kuran’a uymazsa kurtuluşa eremez.347 _{Peki, önceki milletler kendi kitaplarından sonra gelen şeriatlarla amel} etmek zorunda dersek bu, insanları ameli açıdan tek bir millet olmaya zorlamaz mı ve dahi hayırda yarışma maslahatına ters düşmez mi? Ehl-i kitabın Nebi Bilgisi ve Yaklaşımı bölümünde ve Resulsüz Dönem: Fetret Ehli bölümünde tartışıldığı üzere Hz. Peygamber zamanında yaşayan ehl-i kitabın kurtulması için kendi dinlerini tamamen terk edip Kuran ve sünnete uyması şarttır.348 _{Din bir bütündür, eksiltilip artırılamaz, emirlerden bazısına} uyulup bazısından uzaklaşılamaz. Rivayete göre Abdullah b. Selam, cumartesi inancına ve gece namazlarında Tevrat okumaya devam etmek için nebiden izin istemiş ama alamamıştır.349 _{Ancak günümüzde kendisine tebliğin tam ulaşmadığı kişilerden, ahirete ve}

342 _{Zemahşeri, Keşşaf, 85.}

343 _{Zemahşeri, Keşşaf, 335, 597. Yahudiler de kendilerine ilim gelince ayrılığa düşmüştü. Yunus 10/93.} 344 _{Zemahşeri, Keşşaf, 383.}

345 _{Zemahşeri, Keşşaf, 335. Maide 5/48 ayetindeki şiraten: Yasa, kanun; minhacen: Din açısından açık-seçik,}

aşikar yol. Aynı yer.

346 _{Zemahşeri, Keşşaf, 131.} 347 _{Zemahşeri, Keşşaf, 278.}

348 _{Necran Hristiyanlarına sadece üç seçenek bırakılmıştır: Müslüman olma, mübahele, savaş. Onlar}

dinlerinde kalmak için cizye vermişlerdir. Zemahşeri, Keşşaf, 191.

45

Allah'ın varlığına ve birliğine inanıp Kuran ve Hz. Muhammed’e yalancı demeyen, kötülüklerden uzak olup ahlaken erdemli ve salih amel işleyenler için illaki cehenneme girecek demek doğru olmasa gerek.350