Kuran’ın Parça Parça İnmesi

Allah çelişkiden uzak, öğüt ve irşat kitabı olan bu muciz Kuran'ı, insanlara ağır ağır, dura dura okuması için yirmi üç sene zarfında peyderpey, bölüm bölüm ve gerektikçe tebliğ etmesi için Cebrail vasıtasıyla resulüne indirdi.919

Zemahşeri'ye göre Kuran’ın mucize olması ve bir delil teşkil etmesi, bir defada veya parçalar halinde nazil olmasına göre değişmez. Kuran’ı parça parça indirmenin, ashabın ve nebinin kalbini güçlendirip Kuran’ı anlama ve ezberlemesine yardımcı olmak gibi hikmetleri vardır. Hz. Peygamber Hz. İsa, Hz. Musa, Hz. Davut gibi okuma-yazma bilen birisi değildi, bu yüzden vahyin kolaylaştırılması gerekiyordu. Ayrıca nasih-mensuha alan açmak için de ayetlerin toptan inmemesi gerekir. Müşrikler sanki bir parçasına benzer ortaya koyabilmişler de tamamı bir anda indiğinde tehaddiye cevap verebilecekmiş gibi920 bir de uydurma olduğunu ima eder tarzda ‘Kuran’ı kendin için derleyip toplasaydın, cemedip bir araya getirseydin ya’ dediler. Nebi de onlara ‘Bunlar göz açıcı göstergeler ve apaçık hüccetlerdir. Ben ayet uydurmam, mucize peşinden koşmam’ demiştir.921

Zemahşeri’ye göre Kuran, peş peşe ve ayetleri birbirleriyle bağlantılı olarak yahut Kuran’ın bir kısmı bir kısmının arkasından bitişik olarak922 _{Ramazan ayı içerisinde,} Mübarek Kadir gecesinde923 _{levhi mahfuzdan, semanın yedinci katından dünya semasına}

917 _{Zemahşeri, Keşşaf, 1343; Hicr 15/92, Saffat 37/24, Nahl 16/93 de ‘Sorgulanacaksınız’ der.} 918 _{Özdemir, Mutezilenin Kuran Müdafaası, 176, 182, 236.}

919 _{İsra 17/106.}

920 _{Zemahşeri, Keşşaf, 916.} 921 _{Zemahşeri, Keşşaf, 463.} 922 _{Zemahşeri, Keşşaf, 992.}

923 _{Kadir gecesi her hikmetli işin kendisinde ayırt edildiği, işlerin takdirinin ve kazasının gerçekleştiği}

118

topluca (لزنأ) indirildi. Cebrail’924 _{Kuran’ı sadık nebilere imla ettirdi, bu nebilere Kuran’ın} çoğaltılmasını emretti. Yine bu gece itibariyle Hz. Peygamber’e, yirmi üç yılda tamamlanacak şekilde925 _{zamana ve olaylara göre ayetler ve sureler halinde peyderpey,} parça parça (ل َّزن) indirilmeye başlandı. Kuran, diğer ilahi kitaplarda olduğu gibi tek seferde bir bütün olarak toptan inmedi.926 _{Allah, peyderpey indirilen Kuran'ı, unutulmayacak} şekilde nebinin kalbine yerleştirdi.927 _{Kuran nebinin kalbinde pekişmesi için tek seferde} inmedi ve nebiye ağır ağır okundu. Kuran’ın tertilinden maksat, ayet ayet takdir edilmesi ve durarak okunmasıdır.928

Zemahşeri'ye göre sure, en azı üç ayetten oluşan, Kuran’dan bir topluluk ve parçadır. Surlarla çevrili bir beldenin birçok şeyi içerdiği gibi türlü ilim, anlam ve faydalar içeren Kuran’ın sureleri, şehri çevreleyen sur gibi sınırları belli, ulaşılacak mertebe ve varılacak menziller konumunda müstakil bölümlerdir. Sureleri okuyanın mertebesi, konumu, rütbesi yükselir, artar. Surelerin tıval, evsat ve kısar (uzun-orta-kısa) diye çeşitli tertipleri vardır. Kuran’ın surelere ayrılmasının hikmetlerinden sadece bir kısmı şunlardır: Musannıflar, çeşitli fenlerde yazmış oldukları kitapları baplara ayırırlar. Bölümlere ayırma çeşitli şekilleri, benzer şeyleri, uygun olan bazı şeyleri bazı şeylerle bir araya getiren nedendir. Böylelikle, anlamlar mülahaza edilir ve nazım uyuşur. Cinslerin altında nevi olunca ve çeşitli sınıfları içerince, tek bir beyan üzerine olması daha güzel, daha değerli ve daha faziletli olur. Okuyucu, bir sureyi veya bir babı bitirip diğerine başlayınca, ona karşı daha şevkli davranır ve kitap boyunca bu devam ederse, onun içindekileri tahsil etmeye ve çalışmaya daha iştiyaklı olur. Benzeri durum yolcuda da görülür. Bir mil katettiğini veya bir fersahı çabucak aldığını bildiğinde veya yolun sonuna doğru geldiğinde, seyyah sevinerek yolculuk için daha dinç bir hale gelir. Bu yüzden kurralar, Kuran’ı seb’a, cüz, aşir ve hamis denilen bölümlere ayırmışlardır. Hz. Enes’in ‘Bir adam, Bakara ve Aliimran surelerini okuduğunda, bizim için şanı yüce bir kişi olurdu’ demiştir. Öyle de bir hafız, bir sureyi okumada mahir hale gelince, Allah’ın kitabından başlangıcı ve sonu olan müstakil bir topluluğu elde ettiğine inanır. Ezberlemiş olduğu şey, onun katında yüce olur, kendi

924 _{Cebrail vahyi, semadan arza insanların günüyle beş yüz senede indirir, beş yüz senede de yerine döner. Bu}

mesafe, iniş-çıkış insanların günüyle bin sene, Cebrail içinse bir gündür. Zemahşeri, Keşşaf, 1042.

925 _{Zemahşeri, Keşşaf, 1511, 1252. Şaban’ın on beşinci gecesinde (mübarek, Beraat, kontrat/antlaşma veya}

rahmet gecesi diye isimlendirilir) indirildi diyenler de vardır. Ticaret bölgelerinin halkından, haraçları tastamam alındığında onlara bir beraat yazılır. Allah, mümin kulları için de bu gecede bir beraat yazmaktadır. Zemahşeri, Keşşaf, 1251.

926 _{Zemahşeri, Keşşaf, 302. Bk. Furkan 25/32.} 927 _{Zemahşeri, Keşşaf, 945; Ala 87/6.}

119

nefsinde onu ululaştırır ve bu duruma gıptayla bakar. Bu sebeplerden dolayı namazda tam bir sure okumak daha faziletlidir. Allah, İncil ve Tevrat’ı ve diğer peygamberine vahyettiği şeyleri de bu yol üzere surelemiş ve surelerle çevrilmiş olarak indirmiştir.929

Zemahşeri, bir surenin iki defa inebileceği teorisinin kabul eder. Örneğin Fatiha suresi için bir kez Mekke'de, bir kez de Medine'de nazil olmuştur der.930 _{Surenin fazileti} kısmında rivayet ettiği şu rivayet dikkat çekicidir: Muhakkak ki Kuran, bana Berae ve Kulhuvallahu ehad dışında ancak harf harf ve ayet ayet inmiştir. Bu ikisi yetmiş bin saf melek olduğu halde bana indirilmiştir.931