Diğer Olağanüstü Haller

1. İrhas: Bir şeyi sabit kılmak,656 desteklemek, hayır kaynağı haline getirmek,

müjdeci kılmak anlamındadır.657 _{Allah’ın inayet ve yardımıyla, peygamberlik görevi} verilmeden önce peygamberde görülen ve onun ileride peygamber olacağını gösteren fevkalade, hazırlık niteliğinde hallerdir, o kişinin peygamber olacağına delildir. Hz. İsa’nın daha beşikte iken konuşması658 _gibi.

2. Meunet: Yardım, kolaylık anlamındadır. Veli olmasa bile amel, davranış ve ahlakı güzel Müslümanlarda, darda kaldıkları veya sıkıntıya düştükleri zaman ortaya çıkan olağanüstü haldir.

3. İhanet (hizlan): İstidrac, kafir ve günahkarların arzularına uygun fevkalade olay olurken ihanet; aşağılamak ve hakir düşürmektir, isteğe, arzuya uygun olmayan, aykırı olarak meydana gelen, kafir ve günahkarların elinde ortaya çıkan olaydır.659

Keramet, istidrac, büyü, nazar gibi konuları kendi başlıklarında inceleyelim. 2.3.1. İstidrac (İmhal)

Zemahşeri istidracın sözlük anlamını ‘Bir şeye derece derece yükselip yaklaşmak,

650 _{Necm 53/11; Nesefi, Bahru’l-Kelam, 98-99. Miracı inkar eden sapık ve bidatçidir. Ebu Hanife, Fıkhı}

Ekber, (Akaid Risaleleri İçinde) 72.

651 _{Topaloğlu, Kelam Araştırmaları, 96.} 652 _{İsra 17/60.}

653 _{Saffat 37/91.} 654 _{Nahl 16/27.}

655 _{Zemahşeri, Keşşaf, 725-726.} 656 _{Karadaş, İslam Akaidi, 93.}

657 _{Topaloğlu-Çelebi, Kelam Terimler Sözlüğü, 158.} 658 _{Meryem 19/29-33.}

659 _{Bilmen, Muvazzah İlmi Kelam, 175-177; Toprak-Gölcük, Kelam, 330; Kazancı, İslam Akaidi, 188, 191;}

82

basamak basamak tırmanarak yürümek’ olarak verir. Bundan hareketle ‘Azar azar, yavaş yavaş helake düşmek’ terim anlamına ulaşır ve ‘Bu kişiye nimet ve ihsanlar peş peşe gelir, geldikçe de kişi, günah ve masiyete batar. Allah’ın kendisini seçip üstün kıldığını zanneder’ şeklinde açıklar.660 _{Mümin insanlar için taat ve şükrü gerektiren mal, çocuk,} rızık, sıhhat, uzun ömür vb. Nimetlere sahip olmak, onların kendi seçimlerinden dolayı bu nimetlere şükretmemesi, aksine bu nimetlere dalıp oyalanmaları ve bu yüzden akıbetlerini düşünemeyecekleri için onların küfür ve günahlarının artmasına ve kafir olarak ölmesine yani helak olmasına sebep olacaktır. Bu kişiler, verilen nimetlerin kendi aleyhlerine olduğunu da bilemeyecekler çünkü onlar, bunları müminlere üstün oldukları için sahip olduklarına yoracak.661

Denilebilir ki Zemahşeri’ye göre onlar da bu yüzden de şımaracaklardır. Azap da onlara ansızın geliverir.662 _{Küfrü ve günahı açık olan zalimlerin ve kafirlerin, küfür ve} günaha daha fazla dalması için işlerinin fevkalade güzel seyretmesi, dünya işlerinin iyi gitmesi, şeytanın duasının kabul olunarak kıyamete kadar kötülük yapmaya serbest bırakılması, Firavun, Nemrut vb. kimselerin yeryüzündeki saltanatlarının bir müddet istedikleri tarzda yürümesi663 _{örnek olarak verilebilir.}

2.3.2. Velayet, Keramet ve Takva

Veli, Kuran’da veled (çocuk, evlat, oğul), akrabalığı bulunmayan arkadaş, yakın kimse, rabb, ilahlar ve asabe anlamında kullanılmıştır. Batıl dinde ve küfürde velayet, kafirleri veli edinmektir. Hak dinde ise velayet, kişiyi kölelikten kurtarmak ve içtenlik, hayırhahlık hususunda evliya edinmektir.664 _{Zemahşeri’ye göre Allah müminlerin velisidir;} din konusundaki şüphelerini giderir, doğru yola yönlendirerek bu yolda muvaffak kılacak hidayeti gösterir, istikametlerini sağlar. Nankörce inkar edenlerin velisi ise şeytanlardır, durumları inananların göreceği muamelenin tersidir.665

Rafiziler, Cehmiye ve Mutezilenin büyük kısmı, mucize ile karışır diye kerameti kabul etmez. Ehl-i sünnete göre Hz. Meryem’in, doğum esnasında üzerine hurma dökülmesi Hz. İsa’nın, mihrapta yiyecek bulması ise Hz. Yahya’nın kerametidir. Hz. Süleyman’ın katip ve veziri Asaf’ın mucizesi vardır. Bu harikuladelikler mümin için

660 _{Zemahşeri, Keşşaf, 458.}

661 _{Zemahşeri, Keşşaf, 511-512, 1417. Bk. Ebu Hanife, Fıkhı Ekber, (Akaid Risaleleri İçinde) 70.} 662 _{Komisyon, Dini Kavramlar Sözlüğü, 332.}

663 _{Toprak-Gölcük, Kelam, 328.}

664 _{Mukatil, Kuran Terimler Sözlüğü, 250-253.} 665 _{Zemahşeri, Keşşaf, 158.}

83

keramet, bağlı oldukları peygamber için mucizedir.666 _{Nesefi’ye göre kerameti inkar} edenler, nebi ile veli, mucizeyle keramet arasındaki açık farkı göremeyen ve kerameti tecrübe etmeyenlerdir. Kerametin mucizeyle karıştırılmasından korkup, faydasının olmadığını zannederler.667 _{Zemahşeri’ye göre ise kerametle gayb bilinemez,}668 _Hz. Meryem’e verilen yiyecek-içecek mucizedir,669 _{Ashabı Kehf övülmüştür, kerametlere} ulaştırılmış ve büyük ayetlere ihtisasa eriştirilmiştir.670

Sözlükte idare etmek, düzenlemek, yaklaşmak, işini üzerine almak, yardım etmek, sevmek ve salahiyet gibi anlamlara gelen velayet,671 velinin bulunduğu manevi makamdır. Zemahşeri’ye göre veli; Allah’ın dostu, yakınıdır. Allah’a itaatte ve muhabbette çok ileri derecede olup, Hz. Peygamber’in sünnetini yerine getirmede çok titiz davranan, alçak gönüllü kimsedir. Allah’ı ve sıfatlarını tanıyan, günahlardan kaçınıp taat üzere olan, lezzetlere ve şehvetlere dalmayan, sekinette, dingin kimsedir. Allah’ın velayetini kabullenenleri Allah, keramet ve ikramıyla veli edinir. Görüldükleri zaman Allah hatıra gelir. Nebi ve şehit olmamalarına rağmen, nebi ve şehitler onlara imrenir. Aralarında akrabalık, ticaret olmamasına rağmen birbirlerini severler. Yüzleri nurdur, kendileri nurdan minberler üzerine konulacaktır. Herkes korkup üzülürken, onlar üzülmeyeceklerdir. Allah’tan sakınan muttakilerdir. Nübüvvetten geriye kalan miras, nübüvvete ihtiyacın sonucu olarak ortaya çıkan mübeşşirattır, yani muttaki müminlerin salih rüyalarıdır. Muttaki müminler Allah için amel edecek, halk da bu yüzden onları sevecek. Ölüm anında melekler, onlara müjde ve rahmetle gelir. Ahirette ise melekler sevinç ve mutlulukla onları karşılayıp kurtuluş ve ikramla müjdeleyecek. Onların defterleri sağ taraflarından verilecek, onlar da okudukça mutlu olacaklardır.672

2.3.3. Nazar ve Büyü

Zemahşeri nazar konusuna, Hz. Yakup ve Hz. Peygamber örnekleri üzerinden izah getirir. Müşrikler, bakışlarını yoğunlaştırarak haset, kin, buğz ve adavetle Hz. Peygamber’e onu yiyecekmiş gibi bakıyorlardı. Neredeyse onun ayağını kaydıracak veya onu helak edeceklerdi. Beni Esed’den üç gün aç ve yalnız kalıp, ‘Onun benzerini, böylesini bugüne

666 _{Maturidi, Te’vilatü’l-Kuran, II, 162; Nesefi, Bahru’l-Kelam, 89; Sabuni, Maturidiye Akaidi, 116; Mert,}

Kelam Tarihinin Problemleri, 94.

667 _{İmam Maturidi, Risaletü’l-Akaid (Akaid Risaleleri İçinde) 107; Nesefi, Tevhidin Esasları, 79.}

668 _{Zemahşeri, Keşşaf, 1436. Bk. Aliimran 3/37, Neml 27/38-40, Kehf 18/9-12. Ayrıca bk. Nebilerin Gaybı}

Bilmesi.

669 _{Zemahşeri, Keşşaf, 771.} 670 _{Zemahşeri, Keşşaf, 743.}

671 _{Komisyon, Dini Kavramlar Sözlüğü, 690.}

84

kadar hiç görmedim’ diyerek nazar eden birisini, nazar etmesi için Hz. Peygamber’e yönlendirdiler ama Allah nebisini bu kişiden korudu.673 _{Hz. Yakup’un oğulları ise letafet} ve güzellik sahibiydiler. Ayrıca Mısır halkı arasında, kendilerinden başkasına gösterilmeyen bir saygı ve melike yakınlıkları ile şöhret buldular. Bu yüzden Hz. Yakup ilk gidişlerinde değil, ikinci gidişlerinde nazardan korktu, ‘Tek kapıdan girmeyin’674 _dedi. Bir kimse bir şeye hoşlanarak nazar ettiği zaman Allah’ın, bazı yönlerden o şeyde bir noksanlık, kusur yaratması, onda halel getirmesi caizdir. Nazarın zararına engel olacak veya olmayacak da Allah’tır. Zemahşeri, sihir ve nazar vardır demese de bunların tesirlerini Allah'ın yaratmasını, fail ve mağdur için imtihan addeder; Haşviler (boş kafalı, lüzumsuz konuşanlar) ‘Bu gözün tesiridir’ der. Muhakkikler (hak söz üzere sebat eden araştırmacılar) ise bunlara itibar etmez. Muhakkiklere göre ikisi de Allah’ın fiilidir, bu fiillerden yine Allah’a sığınılır. Ancak ikisi de peygambere tesir etmez.675

Zemahşeri’ye göre büyü diye bir şey yok. Zararlı bir şey yedirmeden, içirmeden, koklatmadan veya büyü yapılacak insana bir şekilde temas etmeden sadece tükürüklü üflemek, kişiye zarar vermez. Ancak üfleme esnasında Allah bir imtihan olarak her hangi bir şey yaratabilir. Böylece hak üzere bulunanları haşvilerden ayırt etmiş olur. Haşviler bu işi o kadınlara ve onların nefeslerine bağlarlar. Muhakkikler ise bu görüşe itibar etmezler. O kadınların şerlerinden üç sebeple Allah’a sığınılır: O kadınların yaptıkları sihir sanatından ve onun günahından; o kadınların yaptıkları sihirle insanlar arasında meydana getirecekleri fitnelerden ve tasarladıkları tuzaklarından; onlar üflediğinde Allah’ın isabet ettireceği herhangi bir musibetten. Ayrıca tükürükle birlikte üfürenlerden (تاﺛاَّﻔـَّنلا) kasıt, hilekar veya güzellikleri ile erkekleri baştan çıkaran, büyüleyen kadınlar kastedilmiş olabilir. Böylece, kadınların hileleri, büyüye ve düğüm üflemeye benzetilmiş oldu.676

Zemahşeri tefsirinde sihir hakkında ayrıca şu bilgileri işler. Firavun’un sihirbazlarının sihirleri numaradandı. Sihirbazlar, Hz. Musa’nın ejderhasının sihir olmadığını anlayınca secdeye kapandı.677 _{Kuran, sihir ve büyüye küfür adını verir. Büyüyü} kullanan, kitaplarda tedvin edenler şeytanlardı. Büyüyü öğrenip amel eden kafirdir ancak gelebilecek kötülüklerden sakınmak ve aldanmamak için öğrenen ama uygulamayanlar mümindir. İlgililer arasında meydana gelen anlaşmazlıklar, bizzat büyü sebebiyle değildir.

673 _{Zemahşeri, Keşşaf, 1418.} 674 _{Yusuf 12/78.}

675 _{Zemahşeri, Keşşaf, 624. Bk. Maturidi, Te’vilatü’l-Kuran, VII, 362.}

676 _{Zemahşeri, Keşşaf, 1529. Yusuf 12/28’de kadınların hilesi büyü ve düğüm üflemeye benzetilmişti.} 677 _{Zemahşeri, Keşşaf, 803. Keyd: Tuzak, hile, numara. Zemahşeri, Keşşaf, 600.}

85

Velev ki büyü yapıldıktan sonra bir durum çıktı, bu, Allah’ın kullarını denemesidir, Allah’ın izni olmadan tesiri olmaz.678