Morfometrik analiz

Bombina populasyonlarının dorsal ve ventral renk-desen özelliklerinin belirlenmesinde gridleme yöntemi kullanılmıştır. Buna göre yöntem sayesinde ventral ve dorsalde mevcut benek alanı gridler (Şekil 1) vasıtasıyla belirlenmiş, yüzdesi (benek yüzdesi) hesaplanmış ve bu değer toplam benek sayısına bölünerek yaklaşık olarak benek boyutu (benek hacmi) elde hesaplanmıştır. Elde edilen bu veriler varyans analizi (ANOVA) ile test edildikten sonra, populasyonlar arası farklılıkların belirlenmesi için Multiple Range Testi uygulanmıştır. Bu analizlerde iki farklı alttür için en çok örneği temsil eden populasyonlar (B.

b. bombina, Büyükdöllük ve B. b. arifiyensis, Denizköy) kullanılmıştır. Ayrıca yurt dışından (Çek Cumhuriyeti) getirtilen B. bombina türüne ait örneklerde bu materyaller ile karşılaştırılmıştır.

Bombina örneklerinde ölçümleri alınan morfometrik veriler; 1- Burun ucu-kloak kenarı arası mesafe (SVL), 2- Femur uzunluğu (FL), 3- Tibia uzunluğu (TL), 4- En uzun parmak Ucu-Tibiotarsal eklem arası mesafe (Enuzpar_tib), 5- En uzun parmak ucu-Metatarsal eklem arası mesafe (Enuzpar_met), 6- Humerus Uzunluğu (HU), 7- Dirsek eklemi- En uzun parmak ucu arası mesafe (Dir_enuzpar), 8- Ön bacakta baş parmak uzunluğu (Onbac_basparuz), 9-Ön bacakta ikinci parmak uzunluğu (Onbac_ikiparuz), 10- Baş uzunluğu (Agız_bur), 11- Baş genişliği (Bas_gen), 12- İç taraftan göz kapakları arasındaki en kısa mesafe (Gozkapenkıs), 13- Burun delikleri arası (Nost), 14- En uçta gözler arası mesafe (Enuc_gozara), 15- Gözün

en geniş uzunluğu (Goz_engen), 16- Göz kapaklarının en geniş uzunluğu (Gozkap_engen), 17- Burun ucu- Göz arası mesafesi (Burun_gozara), 18- Burun deliği –Göz arası mesafesi (Nost_gozara)’dir. Bu karakterler daha önce yakın Bombina (B. variegata) türlerinde örneklenen morfometrik karakterlerdir (Tanja et al. 2006). Populasyonlar arası karşılaştırma öncesinde morfometrik veriler üzerinde Çok değişkenli varyans analizlerlerden (MANOVA) Ana Bileşkenler Analizi (PCA) uygulanmış ve bu analiz sonucunda tüm karakterler içerisinde, en çok değişkenliği açıklayan verilerin az sayıda linear kombinasyonlarını oluşturulmuştur.

Bu analiz sonucunda elde edilen faktör skorları ile iki farklı alttür için en çok örneği temsil eden populasyonlar arasında Ayırma Analizi (DFA) yapılmıştır. Tüm verilere ait analizler bilgisayarda SPSS V.13 programı kullanılarak yapılmıştır.

Şekil 1: Bombina populasyonlarının ventral renk-desen özelliklerinin belirlenmesinde kullanılılan gridller.

3.2. Dağılış ve Bazı Ekolojik Bilgiler

Projemiz süresince bu türün daha önce Türkiye’deki dağılış gösterdiği Marmara Bölgesi’nde çeşitli lokalitelere (daha önceden Kırmızılı Kurbağa’nın var olduğu bilinen veya olması muhtemel olan) toplam 8 arazi çalışmaları yapılmış ve elde ettiğimiz bilgiler (örneklerin varlığı [bulunduğu ortamlardaki koordinatları], yokluğu, diğer anur türlerinin aynı ortamda varlığı, bazı ekolojik veriler, fotoğraflar, yerli halktan alınan bilgiler vs.) detaylı şekilde özetlenmiştir (Tablo 1).

Tablo 1: B. bombina arazi çalışmalarının bazılarından elde edilen dağılış ve ekolojik veriler.

Tarih Yer Adı Bazı Ekolojik

Gözlemler Ortamdaki

30.05.200

13.04.200

Hisarbeyli altı Balıkçılar bombina sesini çok iyi tanıyorlar

Çalışma alanını oluşturan küçük gölet, Değirmenyeni Köyü (Edirne) sınırları içerisinde (41^o 02^’ N, 30^o 37’ E), 1.5m derinliğe sahip ve ortalama 1792 m²’lik bir sucul alanı kapsamaktadır. Tunca nehrinin taşmasıyla ve yağmur suları ile oluşan bu gölet, deniz seviyesinden 44 m yüksekliktedir.

Y-TY çalışmaları, 20-21 Nisan 2005 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.

Çalışmalar esnasında, hayvanlar 25cm çapında bir kepçe yardımı ile veya elle yakalanmış ve markalama işleminin tamamlanmasına kadar 25x40x20cm ebatlarında plastik kaplarda saklanmıştır. Hayvanların markalama işleminde bireysel markalama yöntemi benimsenmiş ve bu amaçla dijital fotoğraflama yöntemi kullanılmıştır. Digital fotoğraf makinesi (Nikon D70) ile görüntülenen tüm bireylere ayrı bir fotoğraf kodu verilmiştir. Kurbağalar yaklaşık 15 cm sabit mesafeden fotoğraflanmıştır ve fotoğraflar bireylerin ventralini kapsamıştır. Markalama işlemi tamamlandıktan sonra bireyler doğal ortamlarına geri bırakılmıştır.

Arazi çalışması esnasında çekilen tüm fotoğraflar bilgisayar ortamına transfer edilmiş ve yapılan arazi tarihine göre farklı klasörlerde sınıflandırılmıştır. Daha sonra farklı arazi dönemlerine ait fotoğraflar Microsoft Office Picture Manager programı yardımıyla görsel olarak karşılaştırılmış ve farklı klasörlerdeki aynı bireye ait fotoğraflar bulunmuştur.

Populasyon büyüklüğünün hesaplanmasında Petersen ve Chapman’ın Modifikasyonuna ait formüller uygulanmıştır (Begon, 1979; Donnelly and Guyer, 1994).

Ayrıca populasyon büyüklüğüne ait standart hata (SE_N) ise Chapman’ın Modifikasyonuna ait formül ile hesaplanmıştır.

3.4 Beslenme Biyolojisi

Bu incelemede kullanılan B. bombina örnekleri, Döşeme Bataklığı (30.39.137E, 41.05.578N)- Adapazarı ile Büyük Döllük (26.34.895E, 41.45.676 N)- Edirne lokalitelerinden (Şekil 9) sağlanmışlardır.

Örnekler Döşeme Bataklığı’nda 23 Mayıs 2004 tarihinde saat 21.30-23.30 arası, Büyük Döllük’de 25.04.2005 tarihinde gündüz yapılan ekskursiyonlarda toplanmıştır.

Elle yakalanan Döşeme Bataklığı örnekleri mideleri yıkanarak, içerdikleri besinler

%70’lik alkol içerisine alındıktan sonra tekrar serbest bırakılmışlar; Büyük Döllük örnekleri ise yakalandıktan hemen sonra anestetik eter ile bayıltılıp, sindirim yolları içerisine %4’lük formol - %70’lik etanol karışımı enjekte edilerek tespit edilmişlerdir. Tespit edilen örnekler daha sonra %70’lik etanolde devamlı korumaya alınmışlardır.

Çalışma materyalinin toplandıkları yerler, toplama tarihleri, toplanan örnek sayılarına ait bilgiler Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2: Araştırmada kullanılan B. bombina örneklerine ait toplama bilgileri.

Alttür Toplandığı yer Toplama tarihi Sayı

♀ ♂

B. b. arifiyensis Döşeme Bataklığı

(Sakarya) 23.05.2004 2 8

B. b. bombina Büyük Döllük (Edirne) 25.04.2005 1 5

Besin analizi çalışmalarına başlamadan örneklerin cinsiyetleri belirlenmiş, 0.1 mm hassasiyetli kadranlı kaliper ile mm cinsinden alınan burun ucu–kloak arası uzunluk (BKU) ölçümleri birey büyüklükleri olarak kaydedilmiştir.

Besin analizi çalışmaları laboratuvar koşullarında gerçekleştirilmiştir.

Tespit edilen örnekler ince uçlu makas yardımı ile ventrallerinden median hat boyunca kesilerek sindirim yolları dışarı çıkarılmış, her biri içinde %70’lik etanol bulunan numaralandırılmış şişelere alınmıştır. Mümkün olduğunca zedelemeden boşaltılan sindirim yolu içerikleri ile mide yıkama sonucu elde edilen mide içerikleri büyütmesi 3.97x – 6.30x – 10.08x – 15.75x – 25.20x olan stereo mikroskop ve büyütmesi 100x – 400x olan binoküler ışık mikroskopu altında incelenmiştir.

Örneklerin sindirim yollarını vücutlarından dışarı çıkarırken sindirim yolu boyunca besine sahip oldukları görülmüş; bu yüzden sadece mide içeriği analizi yerine, sindirim yolunun içerik analizi yapılmıştır.

Tanınabilir durumdaki besinlerin taksonomik belirlenmelerinde öncelikle genel görünüş karakteristikleri esas alınmış, böceklerde baş, bacak, kanat deseni, anten vs. gibi nispeten sabit ve sindirimden geç etkilenen yapılar dikkate alınmıştır. Ayırd edici özelliklere göre imkan dahilindeki en alt taksonomik kategoriye kadar inilmiştir. Takson tayininde amaca uygun olan çeşitli literatur kaynaklarından yararlanılmıştır (Auber,1960a, 1960b; Bechynĕ, 1956; Berland, 1958a, 1958b; Bertrand, 1954a, 1954b; Chinery, 1992, 1993; Cloudsley – Thompson ve Sankey, 1961; Demirsoy, 1990, 1999; Dierl, 1991; Engelhardt, 1955, Essig, 1958, Gauld ve Bolton, 1996; Grzimek, 1974, 1975; Haupt ve Haupt, 1993; Leonardi, 1993;

Linssen, 1959a, 1959b; Lodos, 1983, 1984, 1986; Parker, 1982a, 1982b; Pfadt, 1962;

Reichholf-Riehm, 1984; Roberts, 1995; Ross, 1956; Sauer, 1987, 1988; Sauer ve Wunderlich, 1985; Sedlag, 1986; Séguy, 1951; Southwood ve Leston, 1959; Villiers, 1947, 1951; Zahradník, 1977, 1985, 1989).

Kantitatif analizlerde ise tanınabilir durumdaki besin parçalarının sayılmasına dayanan nümerik metod kullanılmıştır. Parçalanmış bireylerde aynı türün aynı bireyine ait olduğu varsayılan uygun sayıdaki farklı vücut kısımları tek bir birey olarak düşünülmüştür.

İçerikte yer alan ancak sayı olarak ifade edilemeyecek sindirilme durumunda olan veya tesadüfen alındıkları kabul edilen parçalar sayısal analize dahil edilmemişlerdir. İçerikte rastlanan alg, tohum, bitkisel yapılar benzeri nesneleri normal beslenme aktiviteleri esnasında istem dışı aldıkları varsayılmaktadır.