Modern Anlayış

Klasik anlayış kamu düzenini salt yukarıda sayılan bu üç unsurla tanımlarken modern anlayış bu üç unsur dışında kamu düzeninin tanımında “genel ahlak”, “kamusal estetik”, “insan onuru” ve “bireylerin kendilerine karşı korunması” gibi yeni unsurlara da yer vermiştir²⁹.

a. Genel Ahlak

Bir toplumda çoğunluğun kendilerini uymakla yükümlü saydıkları kurallara ahlak kuralı denmektedir³⁰. Ahlak kuralları yazılı olmayan kurallardır ve ahlak kurallarına aykırı davranışın yaptırımı manevidir³¹. Genel ahlak ise, belli bir yerde ve belli bir zamanda toplumu oluşturan bireylerin uyması gereken ve yaptırımı manevi olan kurallardır.

Genel ahlak kurallarına aykırı tutum ve davranışlar, toplumu dirlik ve esenliğin bozulması tehlikesi ile karşı karşıya bırakmaktadır. Genel ahlak kavramı, anayasada

27 AKÇE Ercan, Türk Hukukunda İdari Kolluk Teşkilatı Olarak Jandarma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2006, s. 8.

28 Türkiye'ye sığınan yabancıların ülkeye giriş ve ikamet hürriyetlerinin sınırlandırılmasında temel hak ve hürriyetler kapsamında kamu sağlığının dikkate alınması hakkında ayrıca bkz. GÜNER Cemil, Türkiye'de Mültecilerin Temel Hak ve Hürriyetleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 2005, s. 98 vd.

29 GÖZLER, age, s. 467.

30 ŞENER Esat, Hukuk Sözlüğü, Seçkin Yayınevi, Ankara 2001, s. 31.

31 ÖZTAN Bilge, Medeni Hukukun Temel Kavramları, Turhan Kitabevi, 8. Bası, Ankara 2002, s. 6.

belirtilen temel hak ve hürriyetlerin sınırlanmasına yol açan nedenler arasında bulunmaktadır. Kamu düzenini oluşturan ilk üç unsur, maddi ve dış düzeni ilgilendirmektedir. Ancak maddi ve dış düzeni tehlikeye sokan ahlaki tutum ve davranışlar kolluğun görev alanına girmektedir. Örneğin, bir kimsenin sokakta ya da umuma açık yerlerde ahlaka ve adaba aykırı hareketlerde bulunması toplumun maddi düzenini bozucu etkiler doğurabileceğinden, kolluğun müdahale yetkisi bulunmaktadır. PVSK’nın 11/C hükmü uyarınca: “Polis, genel ahlak ve edep kurallarına aykırı mahiyette her türlü sesli ve görüntülü eserleri, kaydedildiği materyale bakılmaksızın üreten ve satanları meneder.”

Ancak kolluk kuvveti bu görevini ifa ederken dikkatli davranmalı ve umumi yerlerde ve umuma açık yerlerde kamu düzeninin muhakkak olarak bozulacağı durumlarda müdahale etmelidir³².

Anayasada temel hak ve özgürlüklerin sınırlanma nedenlerinden birisi olarak gösterilen genel ahlak konusunda dikkat edilmesi gereken bir başka nokta da şudur: Genel ahlak anlayışı zamana ve yere göre değişmektedir³³. Bu nedenle, toplumun maddi düzenini bozmayan tavır ve davranışlar, genel ahlak kavramı kapsamında değerlendirilemez.

b. Kamusal Estetik

Kamu düzeni kavramını münhasıran kamu güvenliği, kamu huzuru ve kamu sağlığı unsurlarından ibaret görmeyen modern anlayışa göre, kolluk makamları bazı durumlarda kamusal estetiği korumak amacıyla kolluk yetkilerini kullanabilmektedir. Örneğin 3194 sayılı “İmar Kanunu 21/4’ e göre “belediyeler veya valilikler mahallin ve çevrenin özelliklerine göre yapılar arasında uyum sağlamak, güzel bir görünüm elde etmek amacıyla dış cephe ve kaplamaları ile çatının malzemesini ve rengini tayin etmeye yetkilidir”. Bu hükme dayanarak belediye, bir sokaktaki bütün evlerin dış cephelerinin aynı renge boyanması şeklinde bir kolluk kararı alabilir³⁴.

c. İnsan Onuru

İnsan onuru kavramı, günümüzde iki farklı boyutu ile ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi; devletin bireyin vücut tamlığına kişisel dünyasına saygı göstermesi, ikincisi ise

32 DURAN, age, s. 256.

33 GİRİTLİ/BİLGEN/AKGÜNER, age, s. 820.

34 GÖZLER, age, s. 467.

sosyal-ekonomik ortamda bireyin piyasa koşullarının insafına bırakılmayıp bu alanda karşılaştığı açmazlarda tek başına korumasız bırakılmamasıdır³⁵. İnsan onuru kavramı 20.

yy’da birçok felsefi ya da ansiklopedik eserde yer almıştır ve Alman öğretisinde Nipperdey insan onurunu “hukuk idesinin merkezinde yer alan en yüksek değer” olarak tanımlamıştır³⁶.

Modern anlayışa göre insan onuru kamu düzeninin bir unsurunu oluşturmaktadır ve kolluk makamları insan onurunu korumak amacıyla kolluk işlemleri yapabilmektedir. Bu bağlamda Fransız Danıştay’ı tarafından verilen “Cüce Fırlatma” kararı, insan onuruna saygının kamu düzeninin unsurlarından biri olduğunu göstermektedir³⁷.

d. Bireylerin Kendilerine Karşı Korunması

Modern anlayışa göre, bazı istisnai durumlarda, bireylerin kendilerine karşı korunması da kamu düzeninin amacı olarak kabul edilmektedir. Örneğin, intihar etmek üzere olan bir bireyin kolluk güçleri tarafından engellenmesi ya da trafiğe çıkan araç sürücülerine emniyet kemeri takma zorunluluğu getirilmesi bireylerin kendilerine karşı korunmasına hizmet etmektedir.

Kamu düzeni kavramı ve unsurları konusunda, doktrindeki çeşitli görüşleri incelemiş bulunmaktayız. Ancak kamu düzeni kavramı hukuki bir kavram olduğu kadar, belki de ondan daha fazla siyasal ve ideolojik bir kavramdır³⁸.

35 DOĞAN İlyas, “Alman Öğretisinde İnsan Onuru ve Güncel Sorunlar Hakkında Kısa Bir Giriş”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 13, S. 2, Y. 2005, s. 52.

36 DOĞAN, agm, s. 55.

37 Karara konu olan olayda, oyuncuların bir cüceyi olabildiğince uzağa fırlatması şeklinde oynanan bir oyun vardır. Belediye Başkanı belde sınırları içinde bu oyunun oynanmasını, insan onuruna aykırı olduğu gerekçesiyle bir kolluk işlemiyle yasaklamıştır. Versailles İdare Mahkemesi bu yasaklama kararına karşı açılan iptal davasında, Belediye başkanının bu kararını kolluk yetkilerini aşan bir karar olarak görmüş ve iptal etmiştir. Temyiz aşamasında ise Fransız Danıştayı, insan onuruna saygının kamu düzeninin unsurlarında birisi olduğuna ve dolayısıyla Belediye Başkanının kolluk yetkisine dayanarak bu oyunu yasaklayabileceğine karar vermiştir: Karar için bkz. GÖZLER, age, s. 467.

38 ÇETİNDAĞ A. Funda, Türk Anayasal Sisteminde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması Bağlamında Kamu Düzeni, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004, s. 17.