Alman hukukunda miras sözleşmesinin bağlayıcı içeriğini oluşturan maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar, AMK § 2278 hükmünde, sınırlı şekilde, mirasçı atama sözleşmesi (Erbeinsetzungsvertrag), belirli mal bırakma (vasiyet) sözleşmesi (Vermächtnisvertrag) ve yükleme sözleşmesi (Auflagevertrag) olmak üzere
sayılmaktadır. Söz konusu hükme göre, bunlar dışındaki maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar miras sözleşmesinde yer alabilmekte; ancak miras sözleşmesinin bağlayıcı içeriğini oluşturamamaktadır.128 Miras sözleşmesinin bağlayıcı içeriğini
oluşturabilecek olan bu üç tür maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf bağlayıcı olarak düzenlenebileceği gibi tek taraflı olarak da düzenlenebilmektedir. Bunun ayrımını yapmak, bağlanacak hukuki sonuçların belirlenmesi bakımından oldukça önemli olup bir yorum meselesi olarak ele alınmaktadır. 129
128 Zimmermann, s. 118; Kipp/Coing, s. 233. Brox/Walker, s. 89. Lange/Kuchinke, s. 474; von Lübtow,
s. 400; Lange, s. 133; Muscheler, N. 2204.
129 Nolting, D., s. 93; Palandt/Edenhofer, § 2278, N. 2; MünchKomm/Musielak, § 2278, N. 3; Frank/
Türk-İsviçre hukukunda ise, miras sözleşmesinin bağlayıcı içeriğini oluşturan maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar sınırlı şekilde sayılmamıştır. TMK 527/I (İMK m. 494/I) hükmünde düzenlenmiş olan miras sözleşmenin içeriği, mirasbırakanın sözleşmenin karşı tarafını ya da bir üçüncü kişiyi mirasçı atama veya bu kişilere belirli mal bırakma tasarruflarını içermektedir. Öte yandan, olumlu miras sözleşmesiyle iradi mirasçı atama ve belirli mal bırakma dışında diğer maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar da sözleşmenin bağlayıcı içeriğine konu
olabilecektir. Türk-İsviçre hukukunda, söz konusu kanun hükmünün amaca göre yorumlanması sonucunda, bu sayımın, sınırlı sayı ilkesine (numerus clausus) tabi olmadığı, örnek mahiyetinde olduğu kabul edilmektedir.130
Bir miras sözleşmesinin varlığını kabul etmek için içeriğinde en az bir bağlayıcı ölüme bağlı tasarruf yer almalıdır.131 Eğer bu koşula uyulmuşsa, diğer tasarruflar
bağlayıcı olmaksızın, bir başka deyişle tek taraflı olarak, miras sözleşmesinin içeriğinde düzenlenebilir ve vasiyetname hükmünde olurlar. TMK m. 527 (İMK m. 494) hükmünde miras sözleşmesinin bağlayıcı içeriği olarak sayılan iradî mirasçı atama ve belirli mal bırakma tasarrufları ve TMK m. 528 (İMK m. 495) hükmünde mirastan feragat düzenlenmiştir; ancak bunların dışında diğer maddi anlamda ölüme
Staudinger/Kanzleiter, § 2278, N. 7; Eren (İptal Davası), s. 10; Frank/Helms, s. 169; Zimmermann, s. 118; Wolf/Genna, s. 375; PraxisKomm/Grundmann, Art. 494, N. 3; Brox/Walker, s. 90. Lange/Kuchinke, s. 475; von Lübtow, s. 401.
130 ZK-Escher, Vor. Art 494, N. 4; Piotet, s. 178; Itschner, s. 4; Hrubesch-Millauer, s. 45; İmre/Erman,
s. 184.
131 ZK-Escher, Vor. Art. 494, N. 1; Hrubesch-Millauer, s. 44, 118; Zimmermann, s. 118; Brox/Walker,
bağlı tasarruflar, hukukî nitelikleri gereği tek taraflı yapılmak zorunda olmadıkça, miras sözleşmesinin bağlayıcı içeriğini oluşturabilmektedir.
Maddi anlamda ölüme bağlı tasarrufların bir kısmı zorunlu olarak yalnızca vasiyetname ile, diğer bir kısmı yine zorunlu olarak yalnızca miras sözleşmesiyle yapılabilirken, bir kısım maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf, hem vasiyetname hem de miras sözleşmesi ile yapılabilmektedir.
2. Yalnızca Vasiyetname ile Yapılabilen Tasarruflar
Yalnızca vasiyetname ile düzenlenebilecek olan maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar, mirasbırakanın tek taraflı irade beyanıyla kurulmakta ve bağlayıcı bir nitelik taşımamaktadır. Bunlar mirasbırakanın dilediği zaman dönebileceği tek taraflı ölüme bağlı tasarruflardır. Vasiyeti tenfiz memuru atama (TMK m. 550, İMK m. 517/I), mirasçılıktan çıkarma (TMK m. 510, İMK m. 477) ve miras hukukuna ilişkin olmamakla birlikte evlilik dışı çocuğu tanıma (TMK m. 295, İMK m. 260/III) tasarrufları hukuki nitelikleri gereği tek taraflı olarak yapılmak zorunda olan maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflardır. 132 Bu sebeple söz konusu maddi anlamda ölüme
bağlı tasarruflar miras sözleşmesi içerisinde düzenlenmeleri halinde dahi vasiyetname hükmündedir.133
132 ZK-Escher, Vor. Art. 494, N. 4; Hrubesch-Millauer, s. 46; Druey, s. 134; BGE 96 II 273; BGE 101
II 305.
133 ZK-Escher, Vor. Art. 494, N. 4; Staudinger/Kanzleiter, § 2299, N. 1; Abt, D./ Weibel, T.:
Praxiskommentar, Nachlassplanung, Nachlassabwicklung, Willensvollstreckung, Prozessführung, 3. Auflage, Basel 2015, Vor. Art. 494, N. 44; Hrubesch-Millauer, s. 46; İmre/Erman, s. 184.
3. Yalnızca Miras Sözleşmesi ile Yapılabilen Tasarruflar
Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflardan yalnızca mirastan feragatin (TMK m. 528, İMK m. 495)134 sözleşme yoluyla yapılması zorunludur. 135
4. Hem Vasiyetname Hem Miras Sözleşmesi ile Yapılabilen Tasarruflar
Geriye kalan maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar hem tek taraflı hem bağlayıcı şekilde yapılabilen tasarruflardır. Bunlara örnek olarak, mirasçı atama ve belirli mal bırakma tasarruflarının yanısıra, yükleme, vakıf kurma,136 paylaştırma kuralı
belirleme gibi diğer maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar sayılabilir. Bu tür iki şekilde de yapılabilen maddi anlamda ölüme bağlı tasarrufların bir miras sözleşmesi içerisinde yer alması durumunda, tek taraflı olarak mı yoksa bağlayıcı olarak mı düzenlendiklerini belirleme sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu husus kanunumuzda
134 Mirastan feragat sözleşmesinin resmi vasiyetname şekline tabi olduğuna ilişkin Yargıtay İBK için
bkz. Yargıtay İBK E. 1958/16 K. 1959/14 T. 11.02.1959.
135 Ek olarak, ölünceye kadar bakma sözleşmesi (TBK m. 611, İBK m. 521)135 ve yerine getirilmesi
bağışlayanın ölümüne bağlı bağışlamalar (TBK m. 290, İBK m. 245) da yalnızca miras sözleşmesi yoluyla yapılabilen tasarruflar olarak zikredilebilir, bkz. Eren (İptal Davası), s. 9; Speckert, s. 18.
136 TMK m. 102 hükmüne göre, vakıf kurma iradesi resmî senetle veya ölüme bağlı tasarrufla açıklanır.
Bu hükme göre, vakıf bir vasiyetnameyle veya miras sözleşmesiyle kurulabilir; ancak şeklî olarak miras sözleşmesi tercih edildiğinde vakıf kurma tasarrufu miras sözleşmesinin bağlayıcı içeriğini de oluşturabilir mi? Vakıf kurma niteliği itibariyle tek taraflı olarak düzenlenen bir ölüme bağlı tasarruf olarak kabul edilmekle birlikte (ZK-Escher, Art. 493, N.3; Piotet, s. 176; İmre/Erman, s. 165; Hatemi, H.: Miras Hukuku, Oniki Levha Yayıncılık, 7. Baskı, İstanbul 2018, s. 84; Öztan, s. 242; Kılıçoğlu, s.155), 2006 yılında İMK m. 81/1 hükmünde değişiklik yapılmış ve TMK m. 102 hükmü lafzına paralel olarak “vasiyetname” yerini “ölüme bağlı tasarruf” ifadesine bırakmıştır. İsviçre’deki bu değişiklikten sonra, ortaya atılan görüşler neticesinde vakıf kurma tasarrufunun mecburen tek taraflı bir ölüme bağlı tasarruf olduğuna ilişkin görüş değişmiştir. Günümüzde bu tasarrufun hem tek taraflı hem de sözleşmesel olarak düzenlenebileceği kabul edilmektedir, bkz. BernerKomm/Weimar, Art. 493, N. 8; PraxisKomm/Grundmann, Vor. 494 ff., N. 44; Hrubesch-Millauer, s. 45; Tuor/Schnyder/Schmid/Jungo, s. 874; Serozan/Engin, s. 270, 394; Uyan, G.: “Miras Sözleşmesindeki İki Taraflı Bağlayıcı Kayıtla Vakıf Kurulması”, İÜHFM 2007/2, s. 327-358. TMK m. 102 hükmünün eski kanundaki karşılığı olan m. 74 hükmü, mehaz kanuna uygun olarak, ölüme bağlı tasarruf yerine “vasiyet yoluyla” vakıf kurulabileceği düzenlenmişti.
açıklığa kavuşturulmuş değildir. Dolayısıyla, miras sözleşmesinde herhangi bir bağlayıcı içerik olup olmadığı bir yorum meselesi olarak karşımıza çıkmaktadır.137
Yineleyelim ki, miras sözleşmesinde en az bir bağlayıcı, sözleşmesel niteliği haiz hüküm bulunmalıdır ki, ortada bir miras sözleşmesi olduğu kabul edilebilsin.138