Miras Payına Mahsuben Yapılan Kazandırmalar (TMK m.565/I)

a. Genel Olarak

Miras bırakanın tenkise tabi sağlar arası tasarruflarından ilkini, miras bırakanın miras payına mahsuben yapmış olduğu ve yasal ya da iradi denkleştirme kapsamında olması gerekirken herhangi bir nedenle bu denkleştirme yükümlülüğünden kurtulmuş bulunan tasarrufları oluşturur. TMK m. 565/I uyarınca, miras bırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlar arası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi ölüme bağlı tasarruflar gibi tenkise tabidir.¹¹⁹

Burada dikkat edilmesi gereken husus, sözü edilen sağlar arası tasarrufların tenkise tabi tutulabilmesi için bu tasarrufların öncelikle denkleştirme kapsamında bulunması gerektiğidir. Buna ek olarak, denkleştirmeye tabi olan bu tasarruf, herhangi bir nedenden dolayı denkleştirme yükümlülüğünden kurtulmuş olmalıdır. Eğer bu tasarruflar bakımından denkleştirmeye yükümlülüğü devam ediyorsa, bu durumda söz konusu tasarruflar tenkise değil, TMK m. 669 uyarınca denkleştirmeye tabi olurlar.

TMK m.565/I’de belirtilen tasarruflar, yasal mirasçılara miras paylarına mahsuben

118 bkz. HGK, E.2010/1-360; K.2010/372, T.07.07.2010, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası (E.T.12.11.2018).

119 İmre/Erman, s.269; Gençcan, s.545; Tekdoğan, Tenkis, s.176; İnan/Ertaş/Albaş, s.339;

Turanboy, s.68; Kurtbaş, s.116.

verilen mal veya para olabilir. Eğer miras bırakanın sağlar arası tasarrufu bu koşulları taşıyorsa, tasarrufun yapıldığı tarihin önemi olmaksızın tenkis edilir.¹²⁰

b. Mirasçılık Sıfatını Kaybeden Yasal Mirasçıya Yapılan Kazandırmalar

Miras bırakanın miras payına mahsuben yapmış olduğu tasarruflar, denkleştirme kapsamında olmasına rağmen, bu yükümlülükten kurtulmuşsa tenkise tabi olur. Daha önce de açıklandığı üzere, bir tasarrufun denkleştirmeye tabi tutulması, onun altsoya yapılmış olup olmamasına göre değişiklik göstermektedir. Altsoya yapılan tasarruflar, kural olarak denkleştirmeye tabi iken, altsoy dışındaki mirasçılara yapılan tasarruflar, miras bırakanın tasarrufunda açıkça denkleştirme yükümlülüğü getirmiş olması durumunda denkleştirmeye tabidir.

Miras bırakandan sağlığında miras hissesine mahsuben denkleştirmeye tabi bir kazandırma elde etmiş bulunan yasal mirasçı, miras bırakandan önce ölmesi, mirastan feragat etmesi, mirasçılıktan çıkarılması, mirası reddetmesi veya mirastan yoksun olması gibi nedenlerle mirasçılık sıfatını kaybedebilir. Bu durumda söz konusu tasarruf denkleştirme yükümlülüğünden kurtulur ve TMK m.565/I gereğince, saklı payları ihlal etmiş olması durumunda tenkise tabi olur.¹²¹

Bu durumu bir örnekle açıklayalım: miras bırakan (M) öldüğünde, geride çocukları (A), (B) ve (C) kalmıştır. (M) ölümünden üç yıl önce (A)’ya karşılıksız olarak 120.000 TL vermiştir. (M) öldüğünde terekesi 40.000 TL’dir. (M)’nin altsoyuna yapmış olduğu bu kazandırma, kanunen denkleştirmeye tabidir. (A) ise mirastan yoksun

120 Kurtbaş, s.116; Nar, s.115-116; Özuğur, s.4; Turanboy, s.69; Kocayusufpaşaoğlu, s.386;

Sarı, s.81.

121 Tekdoğan, Tenkis, s.177; İmre/Erman, s.270; Baygın, s.157; Dural/Öz, s.256-257; Ayan, Miras, s.200; Günay, Tenkis, s.112; Eren, Tenkis, s.67-68; Turanboy, s.69;

Serozan/Engin, s.236; Gençcan, s.545; Özuğur, s.4.

olmuştur. Bu nedenle mirasçılık sıfatını kaybettiğinden, denkleştirme yükümlülüğünden de kurtulmuştur. Dolayısıyla 120.000TL’nin de tenkise tabi olması gerekir. (A) mirastan yoksun olduğundan, (B) ve (C)’nin saklı payları 40.000 TL’dir. Saklı paylar toplamı 80.000 TL’dir. Saklı payları 40.000 TL’lik kısmı terekeden karşılanacak, kalan 40.000 TL’lik kısım içinse, (B) ve (C), (A)’ya karşı tenkis davası açabilecektir.¹²² Belirtmek gerekir ki; bu ihtimalde lehine miras payına mahsuben denkleştirmeye tabi bir tasarrufta bulunulan, ancak mirasçılık sıfatını kaybeden mirasçının yerine geçecek bir mirasçı yoksa, söz konusu tasarruf tenkise tabi olur. Zira TMK m.670’e göre, mirasçılık sıfatını ve dolayısıyla denkleştirme yükümlülüğünü kaybeden yasal mirasçının yerine geçecek bir mirasçı varsa, denkleştirme yükümlülüğü de bu mirasçıya geçer. Ancak, bu yükümlülük miras paylarında meydana gelen artış oranıyla sınırlı tutulmuştur.

Dolayısıyla, bu mirasçıya karşı tenkis davası açılamaz. Buna karşılık, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçının yerine geçen mirasçı bu yükümlülüğünü yerine getirmezse, yani kazandırma mirasçıdan tamamen veya kısmen alınamazsa ve bu nedenle saklı payların karşılığı elde edilemezse tenkis davası açılabilir.¹²³

c. Geri Verilmemek Koşuluyla Altsoy Lehine Yapılan Kazandırmalar

Miras bırakan tarafından altsoy lehine yapılan kazandırmalar kural olarak denkleştirmeye tabidir. Altsoy dışındaki mirasçılara yapılan kazandırmalardan farklı olarak, bu kazandırmaların denkleştirmeye kapsamında olabilmesi için miras bırakan tarafından denkleştirme yükümlülüğü getirilmiş olmasına ihtiyaç yoktur. Zira TMK m.669/II uyarınca, miras bırakanın çeyiz veya kuruluş sermayesi vermek ya da bir

122 Nar, s.158, dn.48; Yazar, s.57, dn.347; Serozan/Engin, s.236-237.

123 Serozan/Engin, s.237; Nar, s.158-159; Kocayusufpaşaoğlu, s.386-387; Dural/Öz, s.257;

Yazar, s.57.

malvarlığını devretmek veya borçtan kurtarmak ve benzerleri gibi karşılık almaksızın altsoyuna yapmış olduğu kazandırmalar, aksi miras bırakan tarafından açıkça belirtilmiş olmadıkça, denkleştirmeye tabidir. Ancak hükümde “aksi miras bırakan tarafından açıkça belirtilmiş olmadıkça” ifadesi yer aldığından, miras bırakanın aksi yönde bir beyanda bulunarak bu kazandırmaları denkleştirmeden muaf tutması, yani geri verilmemek koşuluyla yapması mümkündür. Bu durumda, söz konusu kazandırmalar denkleştirme yükümlülüğünden kurtulur, ancak TMK m.565/I uyarınca tenkise tabi olur.¹²⁴

Altsoy lehine yapılan ve kanunen denkleştirmeye tabi olan bir kazandırma, miras bırakanın tasarrufunda aksini kararlaştırmış olması sonucu denkleştirmeden muaf hale gelerek, saklı payların ihlali durumunda tenkise tabi olur. Buna karşılık, altsoy lehine yapılan bir kazandırma, esasında denkleştirme kapsamında bulunan bir kazandırma değilse, geri verilmemek koşuluyla yapılmış olsa bile tenkise tabi olmaz. Bu nedenle, somut olayda altsoya yapılan kazandırmanın denkleştirme kapsamında olup olmadığının tespiti gerekir. TMK m.699/II’de altsoya yapılan ve kanunen denkleştirmeye tabi olan bazı kazandırmalar öngörülmüştür. Fakat anılan hükmün devamında, “ve benzerleri gibi karşılık almaksızın altsoyuna yapmış olduğu kazandırmalar” ifadesi kullanılmıştır. Bu ifadenin kapsamına hangi tür kazandırmaların gireceği konusunda doktrinde farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bir görüşe göre; denkleştirmenin amacı mirasçılar arasında eşitliği sağlamak olduğundan hüküm geniş yorumlanmalı ve kanunen denkleştirmeden muaf tutulan kazandırmalar hariç olmak üzere, miras bırakanın altsoy lehine yaptığı tüm kazandırmalar denkleştirme kapsamında yer almalıdır.¹²⁵ Bizim de katıldığımız hakim görüşe göre ise; hükmün anlamından altsoya yapılan tüm kazandırmaların

124 Eren, Tenkis, s.72; Ayan, Miras, s.200; Tekdoğan, Tenkis, s.177; Serozan/Engin, s.237;

Dural/Öz, s.257; Gençcan, s.546.

125 Tekdoğan, Tenkis, s.177; Hatemi, s.57-58; Eren, Tenkis, s.78; Dural/Öz, s.258;

denkleştirmeye tabi olduğu anlamı çıkarılamaz. Bu nedenle hüküm dar yorumlanarak, hükümde belirtilen örneklere benzer nitelikteki kazandırmalar denkleştirmeye tabi tutulmalıdır. Bu görüşü savunanlara göre, altsoya bakım ve yardım amacıyla yapılan kazandırmalar denkleştirme kapsamındadır.¹²⁶

Hükmün bu şekilde dar yorumlanmasının sonucu olarak, çeyiz kuruluş sermayesi, malvarlığının devri veya borçtan kurtarmaya benzer nitelikteki kazandırmalar denkleştirmeye tabi olurlar. Bu nitelikleri taşımayan bir kazandırma, altsoy lehine yapılmış olsa bile, TMK m.565/I çerçevesinde değil, fakat şartlar oluşmuşsa TMK m.565/III,IV’e göre tenkise tabi olurlar. Keza altsoy dışındaki yasal mirasçılara yapılan kazandırmalar da hükmün kapsamına girmeyip, duruma göre TMK m.565/III,IV kapsamında tenkis edilebilir.¹²⁷TMK m.565/I kapsamında tenkis edilebilecek kazandırmalar ise, belirttiğimiz niteliklere sahip ve kanunen denkleştirmeye tabi olup da miras bırakan tarafından aksinin kararlaştırıldığı, yani geri verilmemek koşuluyla yapılan kazandırmalardır.

2. Miras Haklarının Ölümden Önce Tasfiyesi Amacıyla Yapılan