İyi Niyetli Lehtarın Geri Verme Yükümlülüğü

TMK m.566/I hükmüne göre, “Kendisine tenkise tabi bir kazandırma yapılmış olan kimse iyi niyetli ise, sadece mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür.” Hükümden de anlaşıldığı üzere, iyi niyetli kazandırma lehtarı mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde ne miktar kalmışsa bu miktarı geri vermekle yükümlüdür. Şayet kazandırma konusunu tamamen elinden çıkarmışsa, bu durumda geri verme yükümlülüğü de söz konusu olmaz. Belirtelim ki, ölüme bağlı tasarruflarda mirasın geçmesi anında kazandırma konusu henüz terekeden çıkmamış ve lehtara devredilmemiş olduğundan bu hüküm yalnızca sağlar arası tasarruflar bakımından uygulama alanı bulur.³⁴⁰

338 bkz. HGK, E.2010/2-648, K.2010/684, T.22.12.2010, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası (E.T.06.12.2018).

339 bkz. 2. HD, E.2000/13722, K.2000/15421, T.07.12.2000, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası (E.T.06.12.2018).

340 Dural/Öz, s.314; Nar, s.275; Tekdoğan, Tenkis, s.400.

Miras bırakanın lehine kazandırmada bulunduğu lehtarın iyi niyetli kabul edilebilmesi için, bu kazandırmanın saklı payları ihlal ettiğini bilmemesi ve somut olayın özellikleri bakımından da bilmesinin kendisinden beklenemeyecek olması gerekir. Bununla birlikte, lehtarın kötü niyetli kabul edilmesi için de kazandırmanın miras bırakanın tasarruf nisabını ne oranda aştığını ve tenkis edilecek kısmın ne kadar olduğunu bilmesi gerekmez. Zira kazandırmanın ne miktarda tenkis edileceği mahkeme tarafından belirlenir. Bu bakımdan, lehtar tenkis edilecek kısmı tam olarak hesaplayamasa da, kazandırmanın en azından bir kısmının tenkis edileceğini bilebiliyor olması durumunda kötü niyetli sayılır.³⁴¹ Daha önce de ifade edildiği üzere, tenkis davasında ispat yükü davacının üzerinde olduğundan, lehtarın kötü niyetli olduğunu ispat etmek de davacıya düşer. Bu nedenle, saklı paylı mirasçıların lehtarın kazandırmanın saklı payları ihlal ettiğini bildiğini veya durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özen ve dikkati gösterseydi bilmesi gerektiğini ispat etmelidirler.³⁴²

Kazandırma lehtarının iyi niyeti, TMK m.566/I hükmü uyarınca mirasın geçmesi anına kadar korunur. Bu nedenle, lehtarın geri verme yükümlülüğünün kapsamının belirlenmesinde, mirasın açıldığı andan sonraki iyi niyet dikkate alınmaz. Lehtar miras bırakanın ölümünden sonra söz konusu kazandırmayı iyi niyetle bir başkasına devretmiş olsa bile miras bırakanın ölümü anındaki duruma göre kazandırmayı geri vermekle yükümlü olacaktır. Buna karşılık, lehtar kazandırmanın yapılmasından sonra fakat mirasın geçmesinden önce bu kazandırmanın saklı payları ihlal ettiğini öğrenmişse, yani iyi niyetini kaybetmişse, bu durumda iyi niyetini kaybettiği anda kazandırmadan elinde

341 Kocayusufpaşaoğlu, s.434; Eren, Tenkis, s.180-181; Serozan/Engin, s.264; Ayan, Miras, s.237; Dural/Öz, s.315; Ayiter/Kılıçoğlu, s.199; Tüfek, s.211; Özuğur, s.101; Öztan, s.140; Şener, s.94.

342 Nar, s.276; Eren, Tenkis, s.181; Dural/Öz, s.315; Günay, Tenkis, s.148; Tüfek, s.211.

kalanla sorumlu olacaktır. İyi niyetin son bulduğu andan itibaren ise, lehtarın sorumluluğu sınırlı olmaktan çıkıp, ileride bahsedeceğimiz kötü niyetli lehtarın sorumluluğu halini alacaktır.³⁴³

TMK m.566/I hükmünde, iyi niyetli lehtarın geri verme yükümlülüğü bakımından sebepsiz zenginleşme hükümlerine atıf yapılmıştır. Bunun sonucu olarak, istisnai durumlar haricinde bu yükümlülüğün kazandırmanın saklı payları ihlal eden kısmının mirasçıya aynen iadesi şeklinde yerine getirilmesi gerekir. Burada aynen iadenin zorunlu olmadığı iki istisnai durum ise, TMK m.564’te düzenlenen bölünmez mal vasiyetinin tenkisinde vasiyet alacaklısına ve TMK m.568 uyarınca intifa ve irat vasiyetinde mirasçılara tanınan seçimlik haktır.³⁴⁴ Bu istisnalar dışında geri verme yükümlülüğü aynen iade şeklinde gerçekleşeceğinden, kazandırma konusu devri için kanunda özel bir düzenleme varsa geri vermenin de bu düzenlemeye uygun olarak yapılması gerekir. Bu bakımdan, kazandırma konusu bir taşınmaz ise, bu taşınmazın saklı payları ihlal edilen kısmının davacı saklı paylı mirasçı adına tapuda devir işleminin yapılması gerekir. Kazandırma konusu taşınır ise zilyetliğin devri, alacak ise alacağın devri söz konusu olur.³⁴⁵

İyi niyetli lehtar kazandırmayı mirasın geçmesi tarihinden önce bir başkasına devretmiş ve bu devir karşılığında bir kaim değer elde edilmişse, tenkis de bu değer üzerinden yapılır. Örnek vermek gerekirse, miras bırakan bir kişiye sağlığında bir ev bağışlamış ve bu kişi de daha sonra bu evi bir başkasına satarak karşılığında 200.000 TL elde etmişse, lehtar iyi niyetli olsa bile kazandırma karşılığında elde etmiş olduğu bu değer üzerinden tenkis işlemi gerçekleştirilir. Keza miras bırakan tarafından sigortalanan malın hasara uğraması halinde, lehtarın elde etmiş olduğu sigorta tazminatı

343 Kocayusufpaşaoğlu, s.433; Dural/Öz, s.315; Nar, s.276; Serozan/Engin, s.264.

344 İşgüzar, s.77; Yavuz, s.300; Eren, Tenkis, s.181; Nar, s.277.

345 Eren, Tenkis, s.181; Nar, s.278.

üzerinden tenkis yapılır.³⁴⁶ Buna karşılık, lehtar söz konusu kazandırmayı bir kaim değer elde etmeksizin, yalnızca bir ihtiyacını karşılamak amacıyla elden çıkarmışsa, şayet bu kazandırma olmasaydı aynı ihtiyacını kendi malvarlığından harcama yaparak karşılayacaksa, bu durumda masraftan kurtulma miktarının iade kapsamında olacağı kabul edilmektedir. Örnek vermek gerekirse, miras bırakanın kendisine bağışladığı 10.000 TL ile biriken borçlarını ödeyen lehtarın, bu değer üzerinden iade yükümlülüğü devam eder. Buna karşılık, lehtar kazandırmayı iyi niyetli olarak ve mirasın geçmesinden önce bir başkası bağışlamış veya hasara uğramasına sebep olmuşsa, bu durumda malın hasarlı değeri üzerinden geri verme yükümlülüğüne tabi olur.³⁴⁷

İyi niyetli lehtar tenkise tabi kazandırmadan bazı semereler de elde etmiş olabileceği gibi, kazandırmaya bazı masraflar da yapmış olabilir. Böyle bir durumda lehtarın semerelerden sorumlu olup olmadığı ve hangi masrafları isteyebileceği noktasında TMK m.566/I’nin sebepsiz zenginleşmeye atıfta bulunması nedeniyle, iyi niyetli zenginleşenin geri verme borcuna ilişkin hükümler (TBK m.79 vd.) uygulama alanı bulur. Bu bakımdan, lehtarın geri verme yükümlülüğünün kapsamına mirasın geçmesi anına kadar kazandırmadan elde etmiş olduğu semerelerin elinde kalan kısmı da dahil olur.³⁴⁸ Belirtelim ki, lehtarın mirasın geçmesi anına kadar elde ettiği fakat tükettiği bir semere söz konusu ise bu semereden dolayı sorumluluğu yoktur. Bu nedenle, tıpkı geri verme yükümlülüğüne ilişkin genel kuralda olduğu gibi, burada da lehtar yalnızca mirasın geçmesi anında elinde kalan semerelerden sorumlu olur. Ancak iyi niyet mirasın geçmesi anına kadar korunduğundan, bu andan sonra tüketilmiş

346 Dural/Öz, s.315-316; Nar, s.278; Eren, Tenkis, s.182; Ayan, Miras, s.237; Antalya, Miras, s.315; Tekdoğan, Tenkis, s.401.

347 Tüfek, s.211-212; Özmen, s.859; Dural/Öz, s.316; Nar, s.278.

348 Eren, Tenkis, s.183; Yavuz, s.302; Nar, s.279; Öztan, s.140; İmre/Erman, s.279.

semereler bakımından da lehtarın sorumluluğu tamdır.³⁴⁹ Lehtarın kazandırmaya yapmış olduğu masraflar bakımından ise, yukarı da ifade edildiği üzere, iyi niyetli zenginleşenin talep edebileceği masraflar esas alınır. TBK m.80 hükmüne göre iyi niyetli zenginleşen, zorunlu ve yararlı masrafları isteyebilir, buna karşılık lüks masrafları talep edemez. Ancak lüks masrafların kazandırma konusu mala zarar vermeden ayrılması mümkünse, lehtar bu şekilde söküp alma hakkına sahiptir.³⁵⁰