Millet Meclisinde Meclis Araştırmasının Tanımı, Şekli, Konusu ve

Millet Meclisi, Cumhuriyet Senatosu ile birlikte Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni oluşturur (1961 Anayasası, m.63/1).

Anayasanın 88’inci maddesinde “Meclis Araştırması”, Cumhuriyet Senatosu ile birlikte Millet Meclisi’nin yetkilerinden biridir.

Anayasa metninde sadece “Meclis Araştırması”nın ne olduğu yer almış, bunun yöntemleri belirtilmemiştir. Millet Meclisi çalışmalarını kendi içtüzüğüne göre yapmaktadır (1961 Anayasası, m.85/1). Denetim de, meclis faaliyetlerinden biridir. Bu doğrultuda denetim yolları için Millet Meclisi İçtüzüğü’ne (MMİ) bakmak gerekmektedir.

515 _{Geçici maddede 27 Ekim 1957 tarihi verilmiştir. Bu tarihte genel seçimler yapılmıştır. Bkz. Erol} Tuncer, 1957 Seçimleri, Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı, Ankara 2012, s.11. Genel seçimlerden sonra 28 Aralık 1957’de içtüzükte 27 madde değiştirilmiştir. Bkz. Armağan, Memleketimizde İçtüzükler, s.39. Bu düzenlemelerle özellikle muhalefet partilerinin yasama denetimi için gerekli araçlardan yararlanmalarının zorlaştırıldığı belirtilmiştir. Bkz. Recai G. Okandan, “Amme Hukukumuzun Gelişmesi Bakımından 1945-1960 Devrinin Özellikleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.29, S.1-2, (s.3-16), 1963, s.13.

516 _{Armağan, Memleketimizde İçtüzükler, s.43.} 517 _{Armağan, Memleketimizde İçtüzükler, s.423-438.}

1961 Anayasasının geçici 3’üncü maddesine göre, Millet Meclisi kendi içtüzüğü yapılıncaya dek 27 Ekim 1957’den önce yürürlükte olan içtüzük hükümlerine göre çalışmalarını yürütür. 15 kısım ve 162 maddeden oluşan MMİ, 5 Mart 1973 tarihinde kabul edilmiştir518_{. Bu nedenle yaklaşık oniki yıl boyunca Millet} Meclisi, eski içtüzüğe göre çalışmalarını yürütmüştür.

MMİ’nin altıncı kısmının üçüncü bölümü meclis araştırmasına yönelik iki maddeyi [102-103] içermektedir.

MMİ’ye göre meclis araştırmasının açılmasında genel görüşme açılmasındaki hükümler uygulanır (MMİ, m.102/3). Bu doğrultuda meclis araştırması Başkanlıktan bir önergeyle istenecektir. Meclis araştırmasını Hükümet, siyasi parti grupları veya en az on (10) milletvekili talep edebilir (MMİ, m.100/1). Bu düzenlemeyle meclis araştırmasını talep edecekler üç kümeye ayrılmıştır. İlk bakışta Hükümetin ve siyasi parti gruplarının dahil edilmesi519_{, araştırma talebinde bulunacakların genişletildiği} izlenimi oluştursa da aslında bir kısıtlama yaratılmıştır. Daha evvelki uygulamalarda ve mevzuatlarda bir milletvekili dahi meclis araştırması açılması için önerge verebilmektedir. Yani Meclis araştırma önergesi verebilmek için herhangi bir sayı sınırı bulunmamaktadır. Bir diğer husus komisyonların artık meclis araştırma isteminde bulunamamasıdır. Hükümetin meclis araştırması talebinde bulunması da bir diğer yeniliktir. Hükümetin talepte bulunması, meclis araştırması kurumunun mantığına aykırı olarak değerlendirilmektedir520_{. Hükümeti denetleme doğrultusunda} parlamentonun anayasal rolünün bir yansıması521 _{olarak ele alınan meclis araştırması} için söz konusu değerlendirmeye katılmamak elde değildir. Yasama denetimi, yönetimin yasama organı tarafından denetlenmesidir, ağırlıklı olarak muhalefette olan parlamenterler tarafından işletilmektedir. Bu açıdan önerge verecek olan kesimlerden birinin hükümet olması dikkate değer bir durumdur.

Meclis araştırma istemi derhal gelen kağıtlar listesine alınır, genel kurula ve hükümete bildirilir (MMİ, m.100/1).

518 _{İba, Osmanlıdan Günümüze..., s.101.}

519 _{Kanaatimizce; siyasi parti gruplarıyla birlikte Hükümetin ayrı bir kategori olarak sunulmasında,} hükümetin koalisyon şeklinde oluşması ihtimali dikkate alınmıştır.

520 _{Onar, Meclis Araştırması, s.22.} 521 _{Yamamoto, Tools For..., s.39.}

Meclis araştırma önergesinin uzunluğuna ilişkin bir sınırlama yoktur. Ancak önerge sahipleri önergeleri beşyüz (500) kelimeden fazlaysa, istemlerine beşyüz (500) kelimeyi aşmayacak üzere özetini eklemek zorundadırlar (MMİ, m.102/2). Önceki uygulamalarda ve içtüzüklerde böyle bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu düzenlemenin, yasama organının çalışmalarının aksatılmaması ve bu denetim yolunun suiistimal edilmemesi için getirildiği açıktır. Bu tip hallerde Genel Kurulda özet okunacaktır (MMİ, m.100/2).

Meclis araştırması açılıp açılmamasına Genel Kurul karar verir (MMİ, m.100/3). Bu karar işaretle oylama şeklinde olur (MMİ, m.100/4). Üye tamsayısının salt çoğunluğuyla toplanan Millet Meclisi, anayasada başkaca bir hüküm bulunmayan hallerde toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla karar verir (1961 Anayasası, m.86/1). Eğer mecliste, parlamento üye tam sayısının mutlak çoğunluğunu tek bir parti elinde bulunduruyorsa, meclis araştırması açılıp açılmayacağı kararında bu partinin büyük ölçüde etkili olacağı açıktır.

Genel kuruldaki görüşmede, Hükümet, siyasi parti grupları ve istemde bulunan milletvekillerinden birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir (MMİ, m.100/4). Maddede yer alan konuşma yetkisine sahip olanların sıralaması, uygulamada konuşma sırası içinde kullanılmıştır522_{. Eğer} hükümet adına konuşacak kişi görüşme başında hazır değilse, o konudaki görüşme bir defalık gelecek birleşime bırakılır (MMİ, m.63/1).

Yasama dönemi başında, önceki dönemden verilmiş olan meclis araştırma önergeleri hükümsüz sayılır (MMİ, m.78/2).

Meclis araştırması isteminin kabul edilmesiyle araştırma komisyonu kurulur. Araştırma görevi özel bir komisyona verilir (MMİ, m.103/1). MMİ, daha önceki uygulama ve içtüzüklerdeki, mevcut komisyonlardan birini görevlendirme usulünü kabul etmemiştir.

Komisyonun üye sayısını, çalışma süresini, gerektiğinde Ankara dışında çalışmasını, Meclis Başkanının teklifi ile Genel Kurul tespit eder (MMİ, m.103/2).

MMİ ile birlikte meclis araştırma komisyonun hangi kurum ve kişilerden bilgi isteyeceği, nerelerde inceleme yapacağı ve hangi kurumların ilgililerini çağırıp bilgi alacağı ayrıntılı olarak sayılmıştır. Bunlar (MMİ, m.103/3):

i. Bakanlıklar, genel ve katma bütçeli daireler, ii. Mahalli idareler,

iii. Muhtarlıklar, iv. Üniversiteler,

v. Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu, vi. Kamu İktisadi Teşebbüsleri,

vii. Özel kanunla ve özel kanuna dayanılarak kurulmuş banka ve kuruluşlar,

viii. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlar, ix. Kamu yararına çalışan dernekler.

Gerekli görülmesi halinde komisyon uzmanların bilgilerine de başvurabilir (MMİ, m.103/4).

MMİ ile meclis araştırmasının kapsamına sınır da getirilmiştir. Bunlar; devlet sırları ve ticari sırlardır (MMİ, m.103/5).

Meclis araştırma komisyonu raporlarının ele alınması üzere, değerlendirmeyi meclis yapacağından görüşme açılması gerekir.523 _{Görüşme açılmadan raporların} değerlendirilmesi mümkün olmayacaktır. Genel Kurulda, meclis araştırma komisyonu raporu hakkında, genel görüşme açılır (MMİ, m.102/4).

2.7.1.3. Cumhuriyet Senatosunda Meclis Araştırmasının Tanımı, Şekli,