3.2. GÖRÜŞÜLEN MECLİS ARAŞTIRMA KOMİSYONU
3.2.3. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Meclis Araştırma
3.2.3.1. İnsan Haklarının Korunmasına Yönelik Raporların
Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülen meclis araştırma komisyonu raporlarından insan haklarını korumaya yönelik olan raporların %73’ü tek parti hükümetleri döneminde görüşülmüştür. Tek parti hükümetlerinin tamamı Ak Parti’nin iktidarda olduğu dönemlerdir.
1 8 18 1 14 7 4 4 18. Dönem 19. Dönem 20. Dönem 21. Dönem 22. Dönem 23. Dönem 24. Dönem 26. Dönem
Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülen meclis araştırma komisyonu raporlarından insan haklarını korumaya yönelik olan raporların %76’sı hem iktidar hem muhalefet partilerine mensup milletvekilleri tarafından verilen önergeler üzerine kurulan komisyonlarca hazırlanmıştır. Geri kalan raporların %12’si sadece muhalefet partisi, kalan %12’si ise sadece hükümet veya hükümette yer alan koalisyon ortağı parti milletvekillerinin önergeleriyle hazırlanmıştır.
AK Parti’nin iktidarda olduğu dönemlerde (2002-2018) önergesi sadece muhalefet partisi milletvekilleri tarafından verilerek kurulan insan haklarını korumaya yönelik bir adet komisyon bulunmaktadır. Bu, 2005 yılında kurulan “Milletvekili Lojmanlarında Mustafa Güngör'ün Öldürülmesinin Aydınlatılması ve
Sorumluların Belirlenmesi Amacıyla Kurulan (10/185) Esas Numaralı Meclis Araştırması Komisyonu”750dur. Önerge muhalefet partisi grubu adına verilmiştir751. Komisyon raporu yaşam hakkının ihlaline yöneliktir. Milletvekili lojmanlarında Mustafa Güngör’ün öldürülmesinden sonra yapılan soruşturmaların yetersiz oluşu, olayın bir türlü aydınlatılamaması sonucu oğlu Erol Güngör Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmuştur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Mustafa Güngör hakkında yaşam hakkının korunamadığına ve etkin bir soruşturma yürütülmediğine hükmetmiştir. Komisyon raporunda söz konusu soruşturmada ihmali olan kişiler tespit edilmiş, bu kişiler hakkında görevi ihmal ve görevi kötüye kullanma nedenlerinden ötürü suç duyurusunda bulunulmasına karar verilmiştir.
Koalisyon hükümetleri dönemlerinde önergesi sadece muhalefet partisi milletvekilleri tarafından verilerek kurulan insan haklarını korumaya yönelik olan komisyon raporu sayısı ise 4’tür. “Gazeteci Metin Göktepe Cinayetinin Açıklığa
Kavuşturulması ve Faillerinin Ortaya Çıkarılması Amacıyla Kurulan (10/3, 4) Esas Numaralı Meclis Araştırma Komisyonu Raporu”752 bunlardan biridir. Bu komisyon verilen önergeler üzerine 15.02.1996 tarihinde kurulmuştur. Önerge sahipleri
750 Söz konusu komisyonun raporu ilgili tutanağın sonunda, ek olarak yer almaktadır. Bkz. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 16.3.2006 tarihli 76ncı Birleşimden-28.3.2006 tarihli 80inci Birleşime kadar, Dönem 22, Yasama Yılı 4, Cilt 114, TBMM Basımevi, Ankara 2006. 751 Cumhuriyet Halk Partisi, ana muhalefet partisidir. 14.03.2003-29.08.2007 tarihleri arasında Recep
Tayyip Erdoğan Başbakanlığında Ak Parti tek başına iktidardadır. Bkz. https://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/e_kaynaklar_kutuphane_hukumetler.html (Erişim Tarihi 15.03.2017).
muhalefet partisi mensubudur753. Gözaltına alındıktan sonra ölü olarak bulunan gazeteci Metin Göktepe cinayetinin aydınlatılması için kurulan komisyon raporunda, olayın münferit bir durum olmadığı güvenlik teşkilatındaki sistemsel bir sorun olduğu vurgulanmış, emniyet teşkilatının yeni baştan organize edilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülen meclis araştırma komisyonu raporlarından insan haklarını korumaya yönelik olan raporlar en fazla 22’nci (%24’ü, 8 tane) ve 23’üncü (%21’i, 7 tane) yasama dönemlerine aittir.
Bu raporların tamamı teknik bir dille yazılmıştır. Söz konusu raporların yarısından fazlası akademik bir üslupla kaleme alınmıştır. İlk kez 18’inci yasama döneminde görüşülen raporlarda karşımıza çıkan akademik üslup, 23’üncü yasama döneminde adeta vazgeçilmez bir şekil şartı haline gelmiştir. “Bilgi Toplumu Olma
Yolunda Bilişim Sektöründeki Gelişmeler İle İnternet Kullanımının Başta Çocuklar, Gençler Ve Aile Yapısı Üzerinde Olmak Üzere Sosyal Etkilerinin Araştırılması Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu”754 buna örnek olarak gösterilebilir. Ekler hariç 999 sayfadan oluşan rapor, bilimsel akademik bir çalışma şeklinde hazırlanmıştır. Raporda içindekiler, kısaltmalar cetveli, şekiller ve tablolar dizini, kaynakça yer almıştır. Konu öncelikle genel olarak ele alınmış, ardından Türkiye özeline geçilmiştir. Bilgiler atıf kuralları gözetilerek raporda verilmiştir. Söz konusu raporda korunması amaçlanan hak ve özgürlükler ise şunlardır: özel hayatın gizliliği, düşünce ve ifade özgürlüğü, kişisel verilerin korunması, çocukların maddi- manevi varlığını koruma, mülkiyet hakkı, ailenin korunmasıdır. Ayrıca bilgiye erişim hakkının anayasada düzenlenerek güvence altına alınması söz konusu raporda yer almaktadır.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülen meclis araştırma komisyonu raporlarından insan haklarını korumaya yönelik olan raporların ortalaması 259 sayfa
753 Örneğin Bülent Ecevit DSP (Demokratik Sol Parti); Gökhan Çapoğlu DEPAR (Değişen Türkiye Partisi); Yaşar Okuyan ANAP milletvekilidirler. Bkz. https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/milletvekillerimiz_sd.mv_liste_eskiler?p_donem_kodu=20 (Erişim tarihi 04.03.2017). 28.06.1996-30.06.1997 tarihleri arasında RP-DYP koalisyon hükümeti görev yapmaktadır. Bkz. https://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/o54.htm (Erişim tarihi 03.03.2017). 754 Komisyon raporu için bkz. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss381.pdf (Erişim
olup, dağıtılma ve görüşülme tarihleri arasındaki fark dikkate alındığında meclis bekleme süreleri ortalama 74 gündür. Bu raporların tamamı çözüm önerileri sunmuştur. Çözüm öneri sunan raporlardan biri “Aile Bütünlüğünü Olumsuz
Etkileyen Unsurlar ile Boşanma Olaylarının Araştırılması ve Aile Kurumunun Güçlendirilmesi İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu”755dur. Örneğin raporda yer alan “Şiddet
mağduru ya da koruma altında olan, eğitim seviyesi düşük, kırsal veya yoksul bölgelerde yaşayan, işgücü piyasasına ilk kez girecek olan kadınlar ve özel politika gerektiren diğer kadın grupları işgücü piyasasına kazandırılmak amacıyla özel politika gerektiren kişi ve gruplar arasındadır. Dolayısıyla söz konusu hedef kitlenin işgücü piyasasına kazandırılmasına yardımcı olmak üzere İŞKUR tarafından geliştirilen kurs, program, uygulama, proje ve protokollerin yaygınlaştırılması gerekmektedir”756 önerisi kapsamında İŞKUR bünyesinde kurs ve programlar yapılmıştır757.
Çözüm önerisi sunan raporlara başka bir örnek olarak da “Başta Cinsel
İstismar Olmak Üzere Çocuklara Yönelik Her Türlü İstismar Olaylarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu”758 gösterilebilir. Komisyon raporu Meclis Genel Kurulu’nda görüşülmeden yaklaşık 1 ay önce rapordaki Türk Ceza Kanunu’nun 102 ve 103’üncü maddelerine ilişkin değişiklik önerileri hayata geçirilmiştir759.
Basının komisyonlara ve raporlara ilgisi her geçen gün artmıştır. “Uyuşturucu
Madde Bağımlılığı ve Yeni Bağımlılık Türlerinin Araştırılarak Bağımlılığın Nedenlerinin ve Alınacak Tedbirlerin Tespit Edilmesi Maksadıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu”760 buna örnek gösterilebilir. Söz konusu
755 Komisyon raporu için bkz. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss399.pdf (Erişim Tarihi 26.07.2018).
756 İlgili rapor, s.355.
757 https://www.takvim.com.tr/ekonomi/2018/05/03/iskur-kadinlara-geri-odemesiz-aylik-400-lira- verecek-basvuru-sartlari-nelerdir?paging=3 (Erişim Tarihi 14.11.2018).
758 Komisyon raporu için bkz. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss442.pdf (Erişim Tarihi 26.07.2018).
759 5237 sayı ve 26.09.2004 tarihli Türk Ceza Kanunu, Madde 102-103, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf (Erişim Tarihi 14.11.2018).
760 Komisyon raporu için bkz. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss558.pdf (Erişim Tarihi 26.07.2018).
komisyonun toplantıları medyada takip edilmiştir761. Basının, internetin ve sosyal medyanın artan etkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından da fark edilmiştir. Bu doğrultuda raporlar internet ortamına taşınmış, komisyon çalışmaları ve raporları basında paylaşılmış ve hatta “twitter”762 gibi sosyal medya araçlarıyla halka duyurulmuştur.
Raporların kamuoyu tarafından bilinirliği, raporların etki alanını da genişletmiştir. “Çölyak Hastalığının Teşhis Aşamasının, Sebeplerinin, Sonuçlarının
ve Bu Hastalığa Maruz Kalanlara Sağlanabilecek Yardımların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesine İlişkin Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu”763 buna örnek olarak verilebilir. Komisyon çalışmalarının olumlu etkilerinden biri rapor görüşülmeden ortaya çıkmıştır. Söz konusu komisyonun çalışmaları neticesinde çölyak hastalarının raporlarının geçerlilik süresi 1 yıldan 3 yıla çıkarılmıştır764. Ayrıca Sağlık Bakanlığı valiliklere “Çölyakla Mücadele” yazısı göndermiştir765. Çölyak hastalığına ilişkin çalışmalar akademik camiada da etkisini göstermiş konu ile ilgili yeni tarihli makaleler kaleme alınmıştır766.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülen meclis araştırma komisyonu raporlarından insan haklarını korumaya yönelik olan raporların %18’i (6 tane) birden fazla hukuk devletinin ilkelerini içermektedir. Bu raporlar aynı zamanda keyfi yönetimin önlenmesine (3 tane) ve yönetilenlere hukuki güvenlik sağlanmasına yöneliktir. “Polis Tarafından Dinlenen Telefonlar Hakkındaki İddiaları Araştırmak
Amacıyla Kurulan (10/108) Esas Numaralı Meclis Araştırması Komisyonu
761 “Bağımlılıkla mücadelede lider bir kuruma ihtiyaç var” bkz. https://www.ntv.com.tr/saglik/bagimlilikla-mucadelede-lider-bir-kuruma-ihtiyac-
var,ehiSbTOrOESuR6c-WWTFnw (Erişim Tarihi 14.11.2018).
762 https://twitter.com/tbmmgenelkurulu/status/996441856694280192 (Erişim Tarihi 14.11.2018). 763Komisyon raporu için bkz. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss554.pdf (Erişim
Tarihi 26.07.2018).
764 http://www.urfanatik.com/yerel/colyak-hastaliginda-rapor-suresi-3-yila-cikartildi-h79967.html (Erişim Tarihi 14.11.2018).
765
https://okulsagligi.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_04/10105602_Ylyak_HastalYY_Yle_MYc adele.pdf (Erişim Tarihi 14.11.2018)
766 Örneğin Fatih Karaahmet’in “Çölyak hastalığında teşhis süresi” bkz. http://dergipark.gov.tr/etd/issue/36539/417275 (Erişim Tarihi 14.11.2018).
Raporu”767 bunlardan biridir. Söz konusu rapor hukuk devletinin gereklerinden biri olan insan haklarının korunmasına yöneliktir. Korunması amaçlanan, özel hayatın gizliliği hakkı ve haberleşme özgürlüğüdür. Raporda, ikincil nitelikte de olsa keyfi yönetimin önlemesi amacıyla devlet organlarının hukuka uygunluğunun sağlanması yer almıştır. Örneğin haberleşmenin denetlenmesi ve kayda alınması kararının hakim tarafından ve yazılı olarak verilmesi gerektiği belirtilmiştir. 03.07.2005 tarih ve 5397 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu ile Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Millî İstihbarat Teşkilatı Kanunu’nda gerekli değişiklikler yapılmıştır.
3.2.3.2. Keyfi Yönetimin Önlenmesine Yönelik Raporların