Millî Eğitim Bakanlığı daha etkin ve hızlı hareket edebilmek için örgütsel yapısını yeniden yapılandırma yoluna girmiştir. Bu doğrultuda “Yeşil Belge” raporunu hazırlamıştır. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından hazırlanan “Yeşil Kitap” veya “Yeşil Belge” AB uyum sürecine örgütsel yapı olarak nasıl uyum sağlanacağını ve yönetimsel reformlar olarak nelerin ortaya koyulacağını ana hatları ile belirlemektedir. Bu belgenin hazırlanmasının gerekçesi ise Millî Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatının karmaşık, büyük ve zor işleyen bir yapıya sahip olmasıdır. MEB’in yeniden yapılandırılması kapsamında hazırlanan bu belgede, Millî Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatında yapılacak değişiklik ve yeniden yapılanma; il ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinde yapılacak değişim ve yeni yapılanma; okul yönetimlerinde yapılacak değişiklik ve yeniden yapılanma; sendikaların rolü, eğitim de yeni süreçler ve yapılanma irdelenmektedir (MEB, 2010).
30.04.1992 tarihinde yürürlüğe giren 3797 sayılı “Millî Eğitim Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun” incelendiğinde örgütsel yapının ne kadar hantal olduğu açık bir biçimde görülmektedir (MEB, 2010; Resmî Gazete, 1992). Bu Kanun’a göre, MEB merkez teşkilatında ana ve hizmet birimleri olarak toplam 29 genel müdürlük ve genel müdürlük düzeyinde daire başkanlığı bulunmaktadır. Şekil 11’de 3797 sayılı kanuna göre düzenlenmiş teşkilat yapısı verilmiştir.
44
Şekil 11. 3797 sayılı kanuna göre düzenlenmiş teşkilat yapısı
Şekil 11 incelendiğinde, ilk görülen şey ortaöğretim genel müdürlüğü ile ilgili her bir kurumsal yapı için bir genel müdürlük kurulduğudur. Örneğin, Erkek Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğü, Kız Teknik Öğretimi Genel Müdürlüğü, Orta Öğretim Genel Müdürlüğü, Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğü, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü.
Bu yapı “Yeşil Belge” raporu ile şu şekle dönüşmüştür: Ana hizmet birimleri 16’dan 8’e; yardımcı hizmet birimleri ise 13’ten 3’e inmiştir. Yeşil Belge, Millî Eğitim Bakanlığındaki yeniden yapılanma sürecindeki en önemli belgelerden birisi olmasına rağmen doğrudan bu belgede yer alan teşkilat yapısı 652 sayılı KHK’daki yeniden yapılanmaya yansıtılmamıştır.
45
Bununla birlikte bu belgede yer alan yaklaşımlar 652 sayılı KHK’nın temelini oluşturmuştur. Aşağıda yer alan Şekil 12’de Yeşil Belge’de ön görülen teşkilat yapısı yer almaktadır.
Şekil 12. Yeşil Belge’de ön görülen teşkilat yapısı
Şekil 12 incelendiğinde yapının 3797 sayılı Kanun’da ortaya konan teşkilat yapısından çok sade hâle getirildiği açıkça görülmektedir.
Yeşil Belge raporunda yer alan bu bilgilerden hareketle Millî Eğitim Bakanlığı 14.09.2011 tarihinde yayımlanan 28054 sayılı Resmî Gazete’de yürürlüğe giren 652 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Yapısı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile teşkilat yapısını
46
yeniden düzenlemiştir (Resmî Gazete, 2011). Şekil 13’te 652 sayılı KHK ile ortaya konulmuş olan yeni yapı yer almaktadır.
Müsteşar Talim ve Terbiye Kurulu Müsteşar Yardımcısı Hizmet Birimleri Müsteşar Talim ve Terbiye Kurulu Müsteşar Yardımcısı Müsteşar Yardımcısı Müsteşar Yardımcısı Müsteşar Yardımcısı Müsteşar Yardımcısı
1) Temel Eğitim Genel Müdürlüğü 2) Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
3) Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü 4) Din Öğretimi Genel Müdürlüğü
5) Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü
6) Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü 7) Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü 8) Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü
9) Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü
10) Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
11) Rehberlik ve Denetim Başkanlığı 12) Strateji Geliştirme Başkanlığı 13) Hukuk Müşavirliği
14) İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü 15) Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü 16) Bilgi İşlem Grup Başkanlığı
17) İnşaat ve Emlak Grup Başkanlığı 18) Basın ve Hâlkla İlişkiler Müşavirliği 19) Özel Kalem Müdürlüğü
Şekil 13. 652 sayılı KHK ile ortaya konan teşkilat yapısı
Şekil 13 incelendiğinde, 652 KHK ile birlikte genel müdürlüklerinin de yapısı sadeleştirilmiştir. 3797 sayılı kanunda örneğin Ortaöğretim Genel Müdürlüğü’nde bir genel müdür, iki genel müdür yardımcısı, beş daire başkanı ve onların altında da 15 tane şube müdürü görev yapmakta iken 652 sayılı KHK ile birlikte genel müdür yardımcılığı, daire başkanlığı ve şube müdürlüğü mülga kadrolar olmuş ve yerlerine grup başkanlığı getirilmiştir. Özetlemek gerekirse önceden Ortaöğretim Genel Müdürlüğünde iki genel müdür yardımcısı, beş daire başkanı ve onların altında da 15 tane şube müdürü varken bu kadrolar kaldırılmış yerlerine 7 tane grup başkanlığı kadrosu getirilmiştir (652 KHK). Grup başkanlarının görev ve sorumlulukları da 11.11.2011 tarih ve 848 sayılı müsteşarlık emri ile belirlenmiş ve tüm teşkilata duyurulmuştur.
3797 sayılı kanunda müsteşar yardımcıları sadece kendi sorumluluklarına giren Genel Müdürlüklerle çalışırken 652 sayılı KHK ile grup başkanlıklarının da ayrıca koordinasyonunu sağlamakla görevlendirilmişlerdir. MEB 848 sayılı müsteşarlık emri incelendiğinde, Temel Eğitim, Ortaöğretim, Din Öğretimi, Mesleki ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüklerinde aynı sayıda ve aynı isimde grup başkanlıklarının olduğu görülür. Burada amaç, örgütsel yapıyı biraz daha matris hâle getirmektir. Örneğin, Ortaöğretim Genel
47
Müdürlüğü bir müsteşar yardımcısına bağlı iken bu genel müdürlüğün bünyesinde bulunan İzleme ve Değerlendirme Grup Başkanlığı ve Temel Eğitim, Din Öğretimi, Mesleki Teknik Öğretim Genel Müdürlüklerinin İzleme ve Değerlendirme Grup Başkanlıkları başka bir müsteşar yardımcısına bağlı olabilmektedir. Bu düzenleme ise 08.03.2013 tarih ve 174620 sayılı müsteşarlık emrinde yer almaktadır (MEB, 2013).
652 sayılı KHK ile birlikte MEB merkez teşkilatında ortaya çıkan bir yenilik de millî Eğitim uzman yardımcısı kadrolarının ihsas edilmesidir. Ayrıca millî eğitim uzman yardımcılarının teşkilat içindeki görevleri ve teşkilata nasıl alınacakları bir yönetmelik ile düzenlenmiştir. 30 Mart 2012 tarih ve 28249 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmelik’in amacı millî eğitim uzman yardımcılarının mesleğe alınmaları, yetiştirilmeleri, millî eğitim uzmanlığına atanmaları ile millî eğitim uzman yardımcıları ve millî eğitim uzmanlarının görev ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir (Resmi Gazete, 2012). Bu Yönetmelik’in 26. maddesinde ise millî eğitim uzman yardımcılarının görev ve sorumlulukları şu şekilde ifade edilmiştir:
Görev ve sorumluluk
MADDE 26 – (1) Uzman ve uzman yardımcılarının görev ve sorumlulukları şunlardır:
a) Bakanlığın görev alanına ilişkin olarak politika, strateji ve hedeflerin tespiti maksadıyla araştırma ve incelemeler yapmak.
b) Uluslararası kurum ve kuruluşlar nezdinde yapılacak ve Bakanlıkça uygun görülecek toplantı ve çalışmalara katılmak.
c) Eğitim sistemleri ve uygulamaları konusunda çalışmalarda bulunmak, yeni stratejiler geliştirmek, Bakanlığın hizmet kapasite ve kalitelerinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapmak, hazırlanmakta olan çalışmalara katılmak, eğitim sistemleri ve uygulamaları konusunda ulusal ve uluslararası çalışmaları takip etmek ve Türkiye’de uygulanabilir metotlar üzerinde çalışmalarda bulunmak.
Bu maddeden de anlaşılacağı gibi, millî eğitim uzman yardımcılarının görevi örgütün politika, strateji ve hedeflerinin tespitine ilişkin araştırma ve inceleme yapmak; eğitim sistemi ve uygulamalar hususunda ulusal ve uluslararası alan yazını takip ederek yeni stratejiler oluşturmaktır. Bu sayede Millî Eğitim Bakanlığı örgütü araştırma ve verilere dayalı bir değişim ve gelişim gösterme çabasında olduğunu ortaya koymaktadır.
652 sayılı KHK’nın uygulaması ile ilgili genel bir değerlendirme yapılacak olursa, örgütsel yapının değiştirilmesinde Yeşil Belge önemli rol oynamış ve yapı değiştirilirken bir altlık görevi görmüştür. Bunun yanı sıra Grup Başkanlıklarının iş ve işlemleri yürütmesi ve sorumluluklarını ortaya koyan müsteşarlık emirleri de örgütsel yapıyı daha matris bir hâle getirmiştir. Millî eğitim uzman yardımcılarının da araştırma ve incelemeler sonucunda örgütteki değişimler ve dönüşümler için veri sağlaması ve MEB merkez teşkilatında kanıta
48
dayalı bir yönetim konulması hususunda destekleyici rol oynaması da çok önemlidir. Ayrıca 29 genel müdürlük ve genel müdürlük düzeyinde daire başkanlığının 19’a düşürülmesi ve karar aşamalarında genel müdür yardımcısı, daire başkanı ve şube müdürlüklerinin mülga olması örgütü daha esnek ve basit bir yapıya kavuşturmuştur.
Eğitim Reform Girişimi (ERG)’nin hazırladığı “Eğitim İzleme Raporu 2011” incelendiğinde merkez yapının sadeleştirildiğini ancak bunun yerel teşkilatın kapasitesi güçlendirilmeden yapıldığı için bazı yönetsel risklere neden olacağının altı çizilmektedir. Bu araştırmada aynı isimdeki grup başkanlıklarının bir müsteşar yardımcısına bağlanmasının olumlu bir adım olduğu ancak karar verici sayısının 320’den birden bire 80’e düşmesi ve bunlarında hemen atanmamasının çalışmaları aksattığı ve karar süreçlerini yavaşlattığı ifade edilmektedir. Bu yeniden yapılanma ile Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığının (EARGED) kapatılmasının ve yerine yeni bir birimin kurulmamasının araştırma ve geliştirme çalışmalarını sekteye uğratacağı vurgulanmıştır. Daha da önemlisi eski yöneticiler ile yeni yöneticiler arasında bir bayrak devri olmadığı için iş, işlem ve kararlarda boşluk oluşmuş, var olan “kurumsal hafıza” yok olmuştur.
Millî Eğitim Bakanlığı 01.03.2014 tarihinde yeni bir düzenlemeye gitmiştir. 6528 sayılı “Millî Eğitim Bakanlığı Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile 652 sayılı KHK’da bazı değişikliklere gidilmiştir (Resmî Gazete, 2014). 6528 sayılı kanunla birlikte MEB teşkilat yapısındaki birim sayısı 19’dan 21’e çıkarılmış ve “Ölçme Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü” ile “Yükseköğretim ve Yurt Dışı Genel Müdürlüğü” teşkilat yapısına eklemiştir. Ayrıca teşkilat yapısında yer alan grup başkanlıklarının isimleri daire başkanlıkları olarak değiştirilmiştir. Başka bir değişiklik ise okul ve kurum müdürlerinin atamaları bu kanunla birlikte Valiliklere bırakılmıştır. Bu kanunun 41. maddesinin 6. fıkrasında ise bakanlık müfettişleri ile il eğitim denetmenlerinin bir çatı altında toplandığı ve isminin “maarif müfettişliği” olduğu belirtilmiştir. Bir diğer değişiklik de 25. maddede yer almaktadır:
Millî Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatında Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi, Müsteşar Yardımcısı, Genel Müdür, İnşaat ve Emlak Grup Başkanı ve Grup Başkanı kadrolarında bulunanlar ile Bakanlık taşra teşkilatında İl Müdürü, İl Millî Eğitim Müdür Yardımcısı ve İlçe Millî Eğitim Müdürü kadrolarında bulunanların görevleri bu maddenin yayımı tarihinde hiçbir işleme gerek kalmaksızın sona erer. Bunlardan Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi, Müsteşar Yardımcısı ve Genel Müdür kadrolarında bulunanlar ekli (3) sayılı liste ile ihdas edilen Bakanlık Müşaviri kadrolarına, Grup Başkanı ve İl Müdürü kadrolarında bulunanlar ekli (3) sayılı liste ile ihdas edilen Grup Başkanı ve İl Müdürü kadrolarına, diğerleri ile geçici 3 üncü maddeye istinaden şahsa bağlı Şube Müdürü kadrolarında bulunanlar ise ekli (3) sayılı liste ile ihdas edilen
49
Eğitim Uzmanı kadrolarına, hâlen bulundukları kadro dereceleriyle hiçbir işleme gerek kalmaksızın atanmış sayılır.
Bu maddeden de anlaşıldığı gibi Talim Terbiye Kurulu Üyesi, Müsteşar Yardımcısı ve Genel Müdür kadrolarında bulunanlar “bakanlık müşaviri”, şahsa bağlı şube müdürlerinin ise “eğitim uzmanı” kadrosuna atanacağı ifade edilmektedir. 6528 sayılı kanuna göre MEB teşkilat şeması Şekil 14’te yer almaktadır.
Şekil 14. 6528 sayılı kanuna göre MEB teşkilat yapısı
51