Mikrofinans ve Klasik Bankacılık

UNDP adına bağımsız bir uzman tarafından ticari bankaların mikrofinansa bakışlarını analiz etmeyi ve bu konuda bankaların düşüncelerini almayı amaçlayan bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bulgularda bankaların mikrofinansa ilgileri olduğu ancak bu konuda daha fazla bilgiye ihtiyaç duyduklarının ortaya çıktığı görülmektedir. Ayrıca mikrofinansın şu anda bankaların oldukça eğilimli oldukları KOBİ’lerin gelişiminden sonra gündemde daha fazla yer tutacağı sonucuna varılmıştır. Bu çalışma kapsamında, görüşülen bankaların mikrofinansın müşteri portföyünü çeşitlendirerek riski dağıtabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, bankalar arasındaki mevcut rekabetin de bankaları mikrofinans gibi uygulamalara yönelteceği ifade edilmiştir. Bankaların bu konudaki çekincelerinin ise, kredinin geri dönüşü ile ilgili olduğu görülmüştür. Bunun

dışında söz konusu çalışma kapsamında bankalar mikrofinansa mikrokredi ile başlamanın daha uygun olacağını düşünmektedirler. Bankalar, bir süre mikrokredi uyguladıktan sonra diğer mikrofinans araçlarına geçmeyi daha uygun bulmaktadırlar.

1.8.1. Bankaların Mikrofinans Dünyasındaki Yeri

Az gelirli ve yoksul kesimin talep ettiği finansal hizmet türleri her geçen gün artmaktadır. Ticari bankaların da bu talebi karşılamak için girişimlerini arttırmış bulunmaktadır. 1998 yılında CGAP tarafından “Mikrofinans Alanında Yeni kurumlar” diye bankacılığın girişini belirtmiştir. Bilindiği gibi dünya daki finansal piyasalarda Ticari Banka’ların payı ve önemi yüksektir.

Ticari bankalar mikrofinansman hizmeti, sunan mikrofinans kurumlarından bazı önemli, konularda daha avantajlı olduğunu belirtmek gerekmektedir. Bankaları mikrofinans kurumlarından sahip olduğu altayapı, kurumsal sistem (yapı) ve en önemli etkenlerden olan sahip olduğu nakit portföyü daha üstünlük sağlamasına imkan yaratmaktadır. Diğer finansal kurumların mikrofinansman hizmetinden elde ettiği kar, sahip olduğu aktif müşteri pörtföyü ve istikrarlı gelişim kaydetmesiyle bankalaraın da ilgisini çekmeye başlamıştır. Ticari bankalar tarafından riskli olarak görülen az gelirli ve yoksul kesimin aktif ve karlı girişim olacağı kanısına varılmıştır.

Mikrofinansman hizmetini de kapsamına alan bankalar için ayrıca başka ülkelerde de az sermaye ile dünya sermaye piyasasına açılma imkanı yaratmıştır. Bazı ülkelerde ticari bankalar zorunlu olarak devlet tarafından sosyal baskı sonucu ya da önemli alan olarak bilindiği için küçük ve tarım işletmeciliğine aktarılacak kredi vermektedirler. Mikrofinans kurumlarını gelişimi ve geleneksel bankacılık hizmetlerini kapsar hale gelmesiyle ticari bankaların sahip olduğu konumu ve müşteri portföyünü koruyabilmesi açısından yeni finansal startejiler geliştirmesine sebep olmuştur.

CGAP’ın verilerine göre mikrofinans piyasası 3 milyar potansiyel müşteriye hizmet sunmaktadır. STÖ ve diğer yarı-formel mikrofinans kurumları tarafından da 500 milyon insana hizmet verilmektedir. Bu şekilde mikrofinans müşterisinin artması bankaların

mevcut müşteri sayısının ileride azaltabileciği tahmini ile bankalar da yeni açılımlar yapmasını zorunlu kılmıştır ve günümüzde 255 banka bu sistemde yer almaktadır.

Ticari bankalar mikrofinas piyasasına doğrudan ve dolaylı yollardan girme imkânlarına sahiptir. Doğrudan hizmet verebilmesi için verdiği hizmet çeşitlerinde mikro seviyede de finansal ürün sunmalıdır. Bulunduğu alanda mikro seviyede hizmetleri kapsamına alma imkanı yok ise şube ya da kendine bağlı yeni bir mikrofinans kurumu oluşturmalıdır. Dolaylı yollardala mikrofinans hizmeti sunmasını ülkedeki hukuki düzenlemeler veya maliyetinin daha düşük olması nedeniyle seçilmektedir. Ticari bankalar dolaylı olarak, MFK’larının aracılığı ile perakende ticareti finanse eder, MFK’lara ticari kredi sunar, Altyapı ve kurumsallaştırma hizmetleri sunmaktadır.

1.8.2. Mikrofinans İle Bankacılık Karşılaştırılması

Mikrofinans uygulamaları, klasik bankacılığın hemen hemen tersidir. Klasik bankacılık esas itibariyle “ne kadar fazlaya sahipsen o kadar daha fazla kredi alabilirsin” prensibine dayanır. Bir başka ifadeyle, çok az veya hiçbir şeye sahip değilsen, hiç kredi alamazsın. Bunun sonucu olarak, dünya daki nüfusun yarısı klasik bankaların finansal desteklerinden yoksundur. Klasik bankacılık, teminata dayalı bir sistem olmasına rağmen, mikrofinans kuruluşları ise teminatsız kredi verirler.

Mikrofinans kuruluşları, kredinin bir insanlık hakkı olduğu inancına dayanarak oluşturulmuş olup, hiçbir şeye sahip olmayan fakir insanlar kredi almada en yüksek önceliğe sahiptir.

Mikrofinans uygulaması, şahsın sahip oldukları varlıkların değerlendirilmesine dayanmayıp, şahsın geleceğe dönük çalışma azmi ve potansiyelinin değerlendirmesine dayanır.

Mikrofinans kuruluşları, en fakir olanlar da dahil olmak üzere bütün insanların sınırsız kabiliyetlerle donanmış olduklarına inanırlar.

Klasik bankalar, şahısın halen sahip oldukları varlıkları dikkate alır. Mikrofinans kuruluşları ise, insanların sahip olduğu ve açığa çıkarılmamış potansiyellerini dikkate alır.

Klasik bankaların ana amacı, karın azamileştirilmesidir. Ancak, mikrofinans kuruluşlarının esas amacı; karlı ve mali açıdan sürdürülebilir bir duruma sahip olurken, özellikle yoksul kadınlara finansal hizmetler sunarak yoksulluğun azaltılmasıdır. Mikrofinans kuruluşlarının bu amacı ekonomik ve sosyal vizyonun bir karışımıdır.

Klasik Bankalar kredilendirmede erkekler üzerinde yoğunlaşırken Mikro finans kuruluşları ise kadınlara en yüksek önceliği verir. Mikrofinans kuruluşları fakir kadının kendi varlıklarını artırmak suretiyle statüsünün yükseltilmesi için çalışırlar. Mikrofinans kuruluşları metodolojisinde borç alan ve veren arasında bir kanuni araç yoktur. Klasik bankacılık sisteminin aksine fakirlere yönelik mikro finansmanda icra veya mahkeme süreci uygulanmaz. Mikrofinans kuruluşları metodolojisinde kredi alan ve veren arasındaki münasebetlerde dışsal bir destek veya katılım yoktur.

Klasik bankacılıkta ise vadesinde tahsil edilemeyen krediler için “cezalandırma” yolu takip edilmektedir. Hâlbuki Mikrofinans kuruluşlarında kredi alan fakirler bir mikro kredi otobanına çıkarılır ve hayatlarını idame ettirebilmeleri için onların daima orada kalmalarını sağlayacak karşılıklı anlayışa dayanarak tedbirler alınır.

Mikrofinans kuruluşları, kredisini ödeme güçlüğü içerisine girmiş veya zamanında kredisini ödeyemeyen fakirlerin kredilerini yeniden yapılandırarak onların üretken olmaya ve böylece hayatlarını daha iyi şartlarda devam ettirmelerine imkân sağlar.

Klasik bankacılıkta müşteriler zor duruma girdiklerinde verdikleri paralar için endişeye kapılırlar. Mikrofinans kuruluşları ise, böyle durumlarda fakirlerle daha yakından ilgilenerek ve borç alanlara yardım etmek için daha fazla çalışarak onların mikrokredi otobanın üzerine tekrar çıkarılmalarını sağlarlar.

Klasik bankacılıkta borç alanlar sıkıntıya veya ödeme güçlüğüne girdiğinde, kredi üzerinde faiz yürütülmesi durdurulmamaktadır. Bunun sonucu olarak tahakkuk ettirilen faiz bazen anaparanın birkaç katı olabilir. Ancak, mikrofinans kuruluşlarında bu durum söz konusu olamaz. Ödenecek faiz önceden belirlenen maksimum miktarı aşamaz.

Yukarıda yapılan Banka ile Mikrofinans Kurumlarının karşılaştırılması ve farklarının maddeler halinde açıklanılması sonucunda “Mikrofinans Kurulumları İle Geleneksel Bankacılık Farkları” tablosu elde edilmiştir.

Tablo 4

Mikrofinans Kurulumları ile Geleneksel Bankacılık Farkları

Kategori Banka Mikrofinans Kurumu

Kredi Verme Tekniği

- Teminata dayalı - Aşırı dokümantasyon - Daha az emek yoğun

- Karaktere ve nakit akışa dayalı

- Asgari dokümantasyon - Daha çok emek yoğun

Ürün Tipi - Daha büyük miktarlı

- Daha uzun vadeli - Daha düşük faizli - Daha çok hizmet

- Daha düşük miktar - Daha kısa vadeli - Daha yüksek faiz - Daha sınırlı hizmet

Müşteri Profili - Orta ve üst gelir grubunda yer alan gerçek kişiler - Büyük ve orta ölçekli işletmeler

- Yoksulluk sınırında ve altında yer alan gerçek kişiler - Mikro ve küçük ölçekli işletmeler

- Ağırlıklı olarak kadın müşteri

Mikrofinans kurulumları ile geleneksel bankacılık farkları tablosunda (Tablo 4), Banka ile mikrofinansman kurumlarının “kredi verme tekniğine”, “ürün tiplerine” ve “müşteri profillerine” göre maddeler halinde izah edilmiştir. Mikrofinansman kurumlarının daha etkili olmaları açısından müşteri profili dışındaki kategorilerde yer lan “faiz” ve “hizmet” madellerinde değişiklik yapmaları gerekmektedir.

BÖLÜM 2: MİKROFİNANS UYGULAMALARI VE KARŞILAŞILAN