Hukuki Yapı ve Değişim Trendi

Ülkelerin finans sektörü içerisinde önemli yere sahip olamaya başlayan mikrofinans kurumlarının denetimi ve özelliklede yoksulluklara hizmet edecek kurumların sağlamlaştırılması amacıyla hukuki alt yapılar hazırlanmaktadır. Söz konusu hukuki yapı mevcut ise de değişiklikler getirilerek geliştirilmektedir.

2.2.1. Hukuki Yapı

Son 10 yılda bölgelerdeki yasama organları finans sektörünün bir parçası haline dönüşmekte olan mikrofinans ile ilgili kanun ve kontrol mekanizmaları geliştirmeye yönelik çalışmalar yürütmektedirler. Bazı ülkeler (Örneğin: Bosna, Kırgızistan, Tacikistan) MFK’ya yönelik kanunlar çıkarmıştır. Bazı ülkelerde ise MFK’larını sadece tanımlamakla yetinmişlerdir (Örneğin: Gürcistan, Kazakistan). Diğer ülkelerde ise mevcut olan finans kanunlarında değişiklik yaparak mikrofinansa yer ayırmışlardır. Rusya’da ise MFK’lar mevcut olan finans kanunu ile faaliyetlerini yürütmektedir.

2.2.2. Hukuki Düzende Temel Değişimler

2007-2008 yıllarında mikrofinans ile ilgili kanunlarında değişiklik ya da kontrol mekanizmaları planlayan ülkeler kapsamına:

- Azerbaycan; - Bosna; - Kosova; - Rusya; - Özbekistan girmektedir. a. Azerbaycan

“Azerbaycan Cumhuriyetinin Bankaları” hakkındaki (ilgili) kanuna göre ülkede mikrofinans hizmetlerini Banka ve banka Dışı (MFK) finans kurumları verebilmektedir. Ülkede faaliyet gösteren bütün MFK’ları ve Banka Dışı Kredi Organizasyonlarına Azerbaycan Milli Bankasından Lisans verilmiştir. Finans kurumu lisansı verilmiştir. Ayrıca, banka dışı kredi organizasyonlarına mevduat işlemi (kabul etme) izni verilmiştir.

2007 yılında Cumhuriyet Parlamentosu, Milli banka ve sektörün önde gelen temsilcilerinin desteği ile “Banka Dışı kredi Organizasyonları ile ilgili” yeni kanun üzerinde çalışmışlardır. Eğer yeni kanun kabul edilirse BDKO belli bir düzeyde mevduat kabul edebileceklerdir. Yani depozito toplam kredinin %10’u kadar verilen kredinin %10’u. Söz konusu tutar BDKO’lar tarafından müşteri krediyi ödeyemediği zaman kullanabilecektir. Kanun tasarısına göre mevduatlı ve mevduatsız BDKO’ların asgari sermayesi de arttırılmalıdır. (250.000 AZN yaklaşık 300.000 $) ve 25.000 AZN yaklaşık 30.000$.

Kanunun yürürlüğe girmesi ile Azerbaycan’da sektörünün gelişiminin ne olacağı merak edilmektedir. Yürürlüğe girecek yeni Kanun ile aşağıdaki soruların cevabı ne olacağı düşünülmektedir. Söz konusu sorular aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

- Az gelirli ve yoksul kesimden mevduat toplayabilecek çekici tasarruf (mevduat) ürünleri geliştirebilirler mi? Varlığını arttırabilirler mi? Kurum riskini azaltır mı?

- Asgari sermayenin yükselmesi bazı ülkelerde görülen MFK çoğalmasını engeller mi? (Örneğin: Kazakistan Kırgızistan).

- MFK ve BDKO’larının denetlenebilmesiyle finans sektörüne katkıda bulunması ve yatırımcıları çekebilirliğini arttırabilir mi? Bankaya dönüşmesini sağlayabilir mi?

b. Bosna ve Hersek

Bosna Hersek’te “Mikro Kredi Organizasyonları (MKO)” ile ilgili yeni Mikrofinans Kurumları Kanunu 2006 yılının Temmuz ve Ekim aylarında kabul edilmiştir (3). 2000 yılındaki kanuna göre ülkede faaliyet gösteren mikrofinans kurumlarının yeniden kayıttan geçme imkânı da tanınmıştır. Eski kanun sektörün gelişimi ve denetimi için uygun değildi.

Bosna Hersek Federasyonundaki Kanunda mikrofinansman hizmeti sunan kurumlar için üç tür hukuki statü öngörülmektedir. Bu statüler aşağıdaki şekilde:

- Birincisi MKO’ları Banka Dışı Finans Kurumu statüsü;

- İkincisi ise, mikrofinansman hizmeti sağlayan ticari bankalar statüsü; - Son türü de Mikrokredi Kurumu (MKK) olarak sıralanmaktadır.

Asgari sermaye: fonlar için 25.000 EURO (37.000$), MKK için 250.000 EURO (370.000$).

Azami kredi: Fonlar için 5000 EURO (7.400$), MKK için 25.000 EURO (37.000$). 2007 yıl sonunda Kanun hazırlığı tamamlanıp yürürlüğe girmiştir ve Mikrofinans Organizasyonları yeniden kayıt yaptırmaya başlamışlardır.

2008 yılı başlarında ülkede 7 adet MFO’u, 3 adet Fon ve 4 adet MKK kayıt yaptırmıştır. Yeni kanun sektörün gelişimini sağlamak amacıyla hazırlanmış olmasına rağmen bazı (sorunlar) engellere neden olacağı tahmin edilmektedir. Söz konusu engeller aşağıdaki

şekilde sıralanmaktadır:

- Verilen Kredi miktarındaki kısıtlama gelişme özelliği olan işletmelerin ihtiyacı olan finansmanı elde etmesini engeller;

- Mikrofinans sektörü kısıtlı bir müşteri portföyüne sahip olacaklardır; belirtmek gerekir ki bazı MFK’ların verdiği kredi miktarı asgari sermaye miktarını aşmaktadır;

- Yeni kanunda mevduat kabulü belirtilmemiştir. Ancak, Anonim Ortaklığa dönüşüp Banka oluşumu için başvurabileceklerdir;

- Yeniden kayıt olması uzun ve zahmetli olduğundan MFK faaliyete geçmesini engelleyebilir;

- MKK’na dönüşen STÖ’ler %51 sermayesini elde tutmalıdır. Organizasyon misyonunu korumak için. MKK’larının ticari kaynaklardan finansman sağlamasını engelleyebilir;

- STÖ faaliyetini devam ettirmeleri istenebilir. MKK’ya dönüşümünde.

c. Kosova

Birleşmiş Milletler Örgütünün (BMO) geçici yönetimi, Kosova’da (UNMIK) 1999 yılında “Banka Dışı Mikrofinans Kurumlarının Kosova’da lisans alması ile ilgili” N:1999/13 tutanak kabul edilmiştir. Bu kanuna göre Kosova’da faaliyet gösteren bütün MFO’ları Merkezi Banka Denetleme Kurumunda kayıt olmalarını öngörmektedir. Söz konusu yönetmelikte 2002 yılında yenileme olup, MFO’ların azami 125.000EURO (184.000$) imkânı tanınmıştır.

2008 yılının Mayıs ayında UNMIK tarafından MKO’larının mevduat kabul edebilme lisansını almaları için Kasım ayına kadar uzatılmıştır. Söz konusu mevduat kabul etme iznini alabilmeleri için asgari 2.5 milyon EURO (3.7 milyon $) sermaye bulundurmaları ve yabancı kaynakları da öz kaynaklarının beş katını aşamaz.

1999/22 nolu “Hükümet Dışı Organizasyonların Kosova’da Faaliyet Kaydı” UNMIK yönetmeliğine girmekte (kapsamında olup), MFO STÖ şeklinde faaliyet göstermektedir. STÖ’ler ticari şirketlere kredi verebilir ancak STÖ faaliyetinin sona ermesi halinde borçlar diğer STÖ’ye aktarılır.

Yönetmelikte STÖ’lerin yeni statü almasını engellemektedir. STÖ’lerin MFO şeklini alması için sosyal amacını sürdürme şartı konulmalı ve Kosova’da yoksul kesimin daha iyi finansal hizmet almasını sağlayabilecektir.

d. Rusya

Az gelirli, yoksul ve küçük işletmelerin finansal hizmetlere ulaşımını sağlamak Rusya Federasyonu Hükümetinin en önemli politikalarından biridir. 2008 yılının başlarında nüfusun %40’ı finansal hizmete kısmen ulaşmış ve ulaşamayanlardan oluşmaktadır.

2007 ve 2008 yıllarında yasama organı ve sektör temsilcileri finans kooperatiflerine yönelik kanun üzerinde çalışmışlardır. Yakın zamana kadar finans kooperatifleri değişik

şekillerde gelişmişlerdir: tüketici kredi birlikleri, toplumsal tüketici kredi kooperatifleri,

tarım kredi kooperatifleri vb. bu şekiller değişik kanunlarda yer almakta olup, finans kurumlarını denetleme kapsamına girmemektedir.

Yeni kanunu amacı – tek bir denetleme ve yürütme organı oluşturmaktadır. (tanımlama yönetmelik). Ayrıca kanunda model önerilmiş olup, kendini Denetleme Organizasyonu tek bir devler organı tarafından kontrol edilecektir.

Yeni kanun bütün finans kurumlarının Milli Banka tarafından denetlenmesinin sağlanmasına destek olacaktır (sağlayacaktır).

2007 yılında sektör temsilcileri tarafından kanun taslağı hazırlanmış olup, parlamentoya sunulmuştur. (temel kavramların ve problemlerin tanımlanması amacıyla). Parlamento tarafından onaylanması ve finans sektörüne nüfusun büyük bölümüne ulaşarak sektörün ve halkın yaşam refahını yükselmesi beklenmektedir.