Mevcut Durum ve Kısıtlar

Bölge; ekonomik yapı ve oluşumlar açısından çeşitlilik arz etmektedir. Bu bağlamda, Bölge temel özellikleri itibariyle Batı, Orta ve Doğu Kesimi olmak üzere 3 kesime ayrılmakta olup her kesimin göreli üstünlükleri ve kısıtları bulunmaktadır.

VIII.3.1. Batı Kesimi (BK)

Gaziantep, Kilis, Adıyaman ve Şanlıurfa illerinden oluşan bu kesim Fırat Havzası’ndadır.

Altbölge coğrafyası tek düze değildir. Kuzey ve kısmen kuzeybatı engebeli, güney ise sulanabilir düzlüklerle kaplıdır. Bu kesim Kuzey Altbölgesi ve Güney Altbölgesi’ne ayrılmaktadır.

VIII.3.1.1. Batı Kesimi Kuzey Altbölgesi’nin ( BK1’in) Göreli Üstünlükleri ve Kısıtları BK1 olarak adlandırılan ve Adıyaman İli’nin yer aldığı engebeli kesim son 10 yılda önemli ölçüde nüfus almıştır.

Göreli üstünlükler;

i) Önemli kentlere yakınlık ve görece kolay erişilebilirlik,

ii) İmalat sanayiinin son yıllarda atılım içine girmiş bulunması; girişimciliğin canlanması, iii) Kısıtlı da olsa, sulama olanaklarına sahip olması,

iv) Rekreasyon ve tatlısu balıkçılığı olanaklarının bulunması, v) Kentsel altyapıda önemli gelişmelerin olması.

Göreli kısıtlar;

i) Altbölge’nin engebeli yapıda olması ve tarım toprağının azlığı,

ii) Son yıllarda, kentsel nüfusun önemli ölçüde artması ve aktivite oranının düşüklüğü, iii) Sulamaların büyük ölçüde pompaja bağlı olması ve büyük yatırım ihtiyacının

bulunması,

iv) Tarımsal toprakların önemli bir bölümünün Atatürk Baraj Gölü altında kalmış olması.

VIII.3.1.2. Batı Kesimi Güney Altbölgesi’nin ( BK2’in) Göreli Üstünlükleri ve Kısıtları Gaziantep, Kilis ve Şanlıurfa illerinin önemli bir kısmı batı kesiminin güneyinde yer almaktadır. BK2 olarak adlandırılan bu yörenin belirgin özellikleri; büyük işgücü ve nüfus yığılması, Gaziantep’te imalat sanayiinin gelişmiş olması ve Şanlıurfa’nın son yıllarda sanayide atılım yapması, sulama alanlarının fazla olması, konumsal üstünlükleri ve kolay erişilebilir olmasıdır. Bu nedenlerle altbölge, önemli beşeri ve ekonomik birikimlere sahiptir.

Bu özellikleri BK2’yi, diğerlerine göre daha avantajlı duruma getirmektedir. Bu altbölgenin göreli üstünlükleri;

i) Verimli topraklara sahip bulunması ve bu toprakların önemli bir bölümünün sulanıyor ya da sulanacak olması,

ii) Doğu Akdeniz limanlarına, büyük yerleşmelere ve güney komşularımıza yakınlık ve bunlara görece kolay erişilebilir olması,

iii) Bölge’nin 1. ve 3. büyük kentlerinin bu kesimde yer alması ve Gaziantep Kenti’nin metropol kentleşme sürecini yaşıyor olması,

iv) Gaziantep Kenti’nin imalat sanayiinin bazı dallarında ve ticarette uzmanlaşmış ve göreceli olarak fiziksel ve sosyal donatılarının yeterli düzeyde olması,

v) Gaziantep’te girişimciliğin gelişmiş bulunması,

vi) Şanlıurfa Kenti’nin imalat sanayinin bazı kollarında bir atılım sürecine girmiş bulunması ve çeşitlenme potansiyeline sahip olması,

vii) Zengin kültür varlığına sahip olması ve bunun turizm açısından umut vaadetmesi.

Göreli kısıtlar;

i) Altbölge’nin kuzey ve kuzeybatı kesimlerinin engebeli olması ve buralarda tarım toprağının azlığı,

ii) Kuzey ve kuzeybatı kesimlerindeki sulamaların çoğunlukla yüksek maliyetli pompaj sulaması olması,

iii) Son yıllarda, özellikle büyük kentlerin hızlı nüfus artışına sahne olmaları ve buralardaki istihdam/nüfus oranının düşük olması,

iv) Gaziantep dışındaki kentlerde altyapı ve sosyal donatı yetersizliği, v) Kırsal kesimin büyük ölçüde altyapısız ve sosyal donatısız olması.

VIII.3.2. Orta Kesimi (OK)

Bölge’nin orta kesimi de, batısında olduğu gibi iki farklı coğrafyayı sergilemektedir.

Diyarbakır, Batman ve Mardin İllerini kapsayan bu altbölgenin güneyi önemli ölçüde sulanabilirken, kuzey çeper engebelidir. Altbölge Dicle Havzası’nda yer almaktadır. Terör nedeni ile kentsel kesim özellikle son yıllarda önemli ölçüde nüfus almıştır.

VIII.3.2.1. Orta Kesimi Kuzey Altbölgesi’nin (OK1’in) Göreli Üstünlükleri ve Kısıtları

Orta Kesimi’nin kuzeyi (OK1) pek çok gösterge itibarı ile Doğu Kesimi ile benzeşmektedir.

Göreli üstünlükler;

i) Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu’ya açılma olanaklarının görece yüksek olması;

düzgün karayolu bağlantılarının bulunması, ii) Hayvancılık potansiyelinin yüksekliği,

iii) Baraj göllerinde su ürünleri üretim imkanlarının olması.

Göreli kısıtlar;

i) Arazi yapısının engebeli olması ve tarım toprağının azlığı, ii) Sulanan ve sulanacak alanın çok kısıtlı olması,

iii) Kentsel ve kırsal kesimlerin büyük ölçüde altyapısız ve sosyal donatısız olması.

VIII.3.2.2. Orta Kesimi Güney Altbölgesi’nin (OK2’in) Göreli Üstünlükleri ve Kısıtları Orta Kesimi’nin güneyi (OK2) kuzey çepere göre daha gelişmiştir. Bununla birlikte; terör nedeni ile kentsel kesim, özellikle Diyarbakır ve Batman il merkezleri, 1990’larda önemli ölçüde nüfus almış ve önemli altyapı ve sosyal donatı sorunları ile karşılaşmışlardır.

Göreli üstünlükler;

i) Sulama potansiyelinin büyük olması,

ii) Bölge içi önemli merkezlere ve Bölge dışına kolay erişilebilirlik,

iii) Diyarbakır Kenti’nin Bölgenin geleneksel merkezi olması ve ekonomisinin çeşitliliği, iv) Diyarbakır Kenti’nde üniversite ve sağlık tesisleri gibi bölgesel ölçekli donatıların

olması,

v) Sanayinin son yıllarda canlılık göstermeye başlaması,

vi) Mardin ve Diyarbakır kentlerinde girişimciliğin gelişiyor olması,

vii) Kültür varlıklarının zenginliği ve bunun kültür turizmi için yüksek potansiyel arz etmesi.

Göreli kısıtlar;

i) Son yıllarda, kentsel nüfusun hızla artmış olması,

ii) Genç nüfus oranının yüksekliği ve istihdam/nüfus oranının düşüklüğü, iii) Kırsal ve kentsel kesimde altyapı ve sosyal donatı yetersizliği.

VIII.3.3. Doğu Kesimi (DK)

Siirt ve Şırnak illerinin oluşturduğu Doğu Kesimi Bölge’nin en dezavantajlı kesimidir. Yöre;

terörden ve Körfez Savaşı’ndan en fazla etkilenmiş altbölgedir. Bu olumsuzluklar, altbölge mekanına hızlı kentsel nüfus artışı ve sağlıksız kentleşme olarak yansımıştır. Bu kesim de Dicle Havzası’nda yer almaktadır ve sulama projeleri büyük ölçüde gerçekleşmemiştir.

VIII.3.3.1. Doğu Kesimi’nin (DK’nın) Göreli Üstünlükleri ve Kısıtları

Göreli üstünlükler;

i) Güneybatı kesiminde önemli bir sulama potansiyeli bulunması, ii) Bölge içi önemli merkezlere kolay erişilebilir olması,

iii) Kültür varlıklarının zenginliği ve bunun kültür turizmi için yüksek potansiyel oluşturması,

iv) Hayvancılık faaliyetinin gelişmesi için ekosistemin elverişli olması.

Göreli kısıtlar;

i) Sulanmayan alanların görece fazlalığı,

ii) Ülkenin diğer bölgelerine görece konum açısından dezavantajlı bir durumda olması, iii) Son yıllarda kentsel nüfusun artmış olması ve istihdam/nüfus oranının düşüklüğü, iv) Kentsel ve kırsal kesimde altyapı ve sosyal donatı eksikliği.

Bu değerlendirmeler; altbölgeler arası gelişmişlik ve olanak farklılaşmasını göstermektedir.

Gelişmiş bölgelere yakın ve Fırat üzerindeki hidrolik yapıların tamamlanmış bulunduğu BK olanaklar ve konum açılarından daha avantajlı durumdadır. Buna karşılık, Dicle Havzası’nda yer alan OK2 ve DK sahip olduğu su ve toprak kaynaklarını büyük ölçüde harekete geçirememiştir. Öte yandan, terör, Körfez Savaşı ve Irak ambargosu gibi çoğu dışsal faktörlere bağlı olumsuzluklar, tüm Bölge için geçerli olmakla birlikte, en fazla DK’da hissedilmiştir.

Altbölgeler arası gelişmişlik, olanak ve kısıt farklılıkları her altbölgede farklı stratejilerin uygulanmasını gerektirmektedir.

48

Harita VIII.1: Coðrafi Kavramsallaþtýrmalar

GÖSTERÝM

SULAMA ALANLARI

K

HAVAALANI

ULUSLARARASI HAVAALANI OTOYOL

KARAYOLLARI ULAÞTIRMA

ÝL VE ÝLÇE MERKEZLERÝ KENTSEL GELÝÞMEPODAK VE AKSLARI

ALTBÖLGE ÞEMATÝK SINIRI PLAN DÖNEMÝNDE (2002-2010) PGERÇEKLEÞECEK

SULAMA AL.

PLAN DÖNEMÝNDEN SONRA PGERÇEKLEÞECEK SULAMA AL.