Kırsal Kanalizasyon

Bölge’de kırsal kanalizasyon hizmetleri yok denecek kadar az olmasına karşın giderek artan şebekeli içmesuyu hizmetlerinin yaygınlaşmasına bağlı olarak artan su tüketimi çevreye olan baskıyı arttırmaktadır. Dolayısıyla, kanalizasyon şebekelerinin yapılması önem arz etmektedir.

XV.2 Amaç, Hedef ve Politikalar

XV.2.1. Amaçlar

Kentsel ve kırsal fiziki altyapı hizmetlerinin sağlanması suretiyle yaşam kalitesinin yükseltilmesi için;

i) Temel altyapı hizmetlerine erişebilirlik artırılacaktır, ii) Sürdürülebilir ve yaşanabilir gelişmeler sağlanacaktır,

iii) İnsan sağlığını etkileyebilecek olumsuzluklar ortadan kaldırılacaktır,

iv) Çevre kirliliğinin önlenmesi ve doğal kaynakların korunması ile eko-sistemin taşıma kapasitesi zorlanmayacaktır.

XV.2.2. Hedefler

Kentsel içmesuyu, kanalizasyon, atıksu arıtma ve katı atık sistemleri ile kırsal içmesuyu ve kırsal kanalizasyon yatırımları için Plan döneminde öngörülen kamu yatırım tutarı, 1998 yılı fiyatlarıyla 321 trilyon TL’dır.

Bölge’de sektörler ve yıllar itibariyle altyapı yatırımları Tablo XV.1’de, Bölge’de iller ve yıllar itibariyle altyapı yatırımları Tablo XV.2’de yer almaktadır.

Tablo XV.1: Bölge’de Sektörler ve Yıllar İtibariyle Altyapı Yatırımları

(1998 Fiyatlarıyla, Milyar TL)

Sektör 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam

2002-2010 Kentsel

İçmesuyu 9 783.49 10 258.92 12 470.19 10 136.77 11 957.27 16 373.70 19 783.70 24 331.40 22 249.50 137 344.94 Kanalizasyon 3 770.00 3 955.00 4 726.00 3 728.00 4 587.00 6 205.00 7 498.00 9 224.00 12 240.00 55 933.00

Atıksu Arıtma ⁽¹⁾ 2 731.00 3 144.00 4 252.00 5 138.00 6 318.00 8 385.00 29 968.00

Katı Atık ⁽²⁾ 2 324.00 2 674.00 3 618.00 4 371.00 5 376.00 7 135.00 25 498.00

Kentsel Toplam 13 553.49 14 213.92 17 196.19 18 919.77 22 362.27 30 448.70 36 790.70 45 249.40 50 009.50 248 743.94 Kırsal

İçmesuyu 6 946.00 7 286.00 5 804.00 4 580.00 5 268.00 4 374.00 5 287.00 6 502.00 18 669.00 64 716.00

Kanalizasyon 870.00 1 177.00 1 422.00 1 750.00 2 321.00 7 540.00

Kırsal Toplam 6 946.00 7 286.00 5 804.00 4 580.00 6 138.00 5 551.00 6 709.00 8 252.00 20 990.00 72 256.00 Genel Toplam 20 499.49 21 499.92 23 000.19 23 499.77 28 500.27 35 999.70 43 499.70 53 501.40 70 999.50 320 999.94

(1) 2004 yılına kadar arıtma yatırımları şebeke-arıtma olarak kanalizasyon projelerinin içinde yer almakta, 2005 yılından sonra ise kanalizasyon ve arıtma projeleri ayrı ayrı verilmektedir.

(2) 2001 Yılı Yatırım Programında katı atık projeleri 70 milyar TL olup 2002 yılında tamamlanmaktadır. Bunlar 4 adet etüt projesidir.

Tablo XV.2: İller İtibariyle Kırsal ve Kentsel Altyapı Yatırımları

(1998 Fiyatlarıyla, Milyon TL)

İl 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam

(2002-2010) Adıyaman 1 178.00 1 228.00 1 000.00 2 156.20 2 954.67 3 196.87 3 451.13 5 712.98 7 860.01 28 737.86 Kent 478.00 478.00 400.00 1 556.20 2 254.67 2 568.87 2 987.17 5 007.69 6 916.13 22 646.74

Kır 700.00 750.00 600.00 600.00 700.00 628.00 463.96 705.28 943.88 6 091.12

Batman 800.00 950.00 1 000.00 1 921.56 2 160.42 676.35 1 230.20 1 531.08 4 061.50 14 331.10 Kent 200.00 300.00 500.00 1 421.56 1 372.42 629.35 1 027.90 1 318.38 1 979.50 8 749.10

Kır 600.00 650.00 500.00 500.00 788.00 47.00 202.30 212.70 2 081.99 5 582.00

Diyarbakır 5 671.37 5 476.52 3 827.00 3 930.31 5 314.33 5 454.35 5 604.71 8 572.34 21 662.83 65 513.76 Kent 3 355.37 3 026.52 1 716.00 2 652.31 3 434.33 4 756.35 5 070.42 8 012.19 12 630.36 44 653.86 Kır 2 316.00 2 450.00 2 111.00 1 278.00 1 880.00 698.00 534.28 560.16 9 032.47 20 859.90 Gaziantep 3 046.71 4 151.00 4 403.00 2 579.20 2 773.87 6 234.95 12 388.51 10 222.65 3 538.11 49 338.01 Kent 2 146.71 3 251.00 3 603.00 1 956.20 1 973.87 5 386.95 11 203.76 8 832.92 3 388.11 41 742.53

Kır 900.00 900.00 800.00 623.00 800.00 848.00 1 184.75 1 389.73 150.00 7 595.48

Kilis 1 146.27 1 266.27 1 266.27 1 325.44 1 166.06 256.02 282.31 509.26 1 356.89 8 574.79 Kent 1 066.27 1 166.27 1 166.27 1 246.44 1 166.06 256.02 256.54 478.27 835.55 7 637.67

Kır 80.00 100.00 100.00 79.00 25.77 30.99 521.35 937.11

Mardin 1 935.14 1 885.14 1 878.92 1 157.45 2 046.22 3 389.80 3 930.59 4 505.22 4 887.71 25 616.18 Kent 1 285.14 1 185.14 1 385.92 657.45 1 396.22 2 738.80 3 418.21 3 929.54 4 525.40 20 521.81

Kır 650.00 700.00 493.00 500.00 650.00 651.00 512.38 575.68 362.31 5 094.36

Siirt 250.00 250.00 200.00 95.87 473.31 748.25 1 126.94 1 713.48 3 831.33 8 689.19

Kent 95.87 473.31 748.25 929.32 1 500.78 2 038.34 5 785.87

Kır 250.00 250.00 200.00 197.62 212.70 1 792.99 2 903.31

Şanlıurfa 4 722.00 4 543.00 7 071.00 8 052.21 9 058.03 13 495.73 13 778.48 18 541.64 21 191.06 100 453.16 Kent 3 972.00 3 757.00 6 571.00 7 552.21 8 238.03 11 732.73 10 449.08 14 264.72 15 235.62 81 772.39 Kır 750.00 786.00 500.00 500.00 820.00 1 763.00 3 329.40 4 276.92 5 955.44 18 680.76 Şırnak 1 750.00 1 750.00 2 354.00 2 281.52 2 553.36 2 547.38 1 706.83 2 192.75 2 610.13 19 745.97 Kent 1 050.00 1 050.00 1 854.00 1 781.52 2 053.36 1 631.38 1 448.30 1 904.91 2 460.48 15 233.95

Kır 700.00 700.00 500.00 500.00 500.00 916.00 258.53 287.84 149.65 4 512.02

Toplam 20 499.49 21 499.92 23 000.19 23 499.77 28 500.27 35 999.70 43 499.70 53 501.40 70 999.50 320 999.94 Toplam Kent 13 553.49 14 213.92 17 196.19 18 919.77 22 362.27 30 448.70 36 790.70 45 249.40 50 009.50 248 743.94 Toplam Kır 6 946.00 7 286.00 5 804.00 4 580.00 6 138.00 5 551.00 6 709.00 8 252.00 20 990.00 72 256.00

Plan döneminde; kentsel içmesuyu altyapısı için 137.4 trilyon TL, kentsel kanalizasyon altyapısı için 55.9 trilyon TL, kentsel atıksu arıtma için 30 trilyon TL, kentsel katı atık için 25.5 trilyon TL, kırsal içmesuyu için 64.7 trilyon TL, kırsal kanalizasyon için 7.5 trilyon TL yatırım gerçekleştirmek suretiyle aşağıdaki hedeflere ulaşılması öngörülmüştür.

i) İçmesuyu olmayan veya yetersiz olan yerleşimler öncelikli olmak üzere Plan dönemi sonunda kentsel nüfusun yüzde 71’ini yeterli içmesuyuna kavuşturmak,

ii) Belediyelerde kişi başına su tüketimini 100-250 lt/kişi/gün seviyesine getirmek,

iii) Plan dönemi sonunda kentsel nüfusun yüzde 61’ine kanalizasyon, yüzde 55’ine atıksu arıtma tesisi hizmeti götürmek,

iv) Bölge’nin en önemli doğal kaynakları olan tarım toprakları ile hala birinci sınıf ham su özelliğini koruyan su kaynaklarını korumak; atıksu şebekelerini tamamlamak ve şebekeleri uygun arıtma tesisi ile birlikte devreye almak,

v) Bölge’nin en önemli doğal kaynaklarından olan Fırat ve Dicle nehirleri ile baraj göllerinin potansiyel içmesuyu kaynağı olarak kullanılabileceği varsayılarak koruma önlemlerini titizlikle uygulamak,

vi) Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak İl merkezlerinde katı atık yönetim sistemleri kurmak,

vii) Kırsal alanda susuz ya da suyu yetersiz olan yerleşim birimleri öncelikli olmak üzere, Plan dönemi sonunda kırsal nüfusun yüzde 93’ünü yeterli içmesuyuna kavuşturmak, viii) Kırsal kesimde kanalizasyon altyapısı bağlamında pilot uygulamaları gerçekleştirmek.

XV.2.3. Politikalar

i) Altyapı yatırımlarında içmesuyu altyapısına öncelik verilecektir,

ii) Ekonomik gelişme ve nüfus artışına koşut olarak talep artışını karşılamada insani gereksinimlere her zaman öncelik verilecektir,

iii) Büyük kentlerin uzun vadeli su ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çalışmalar tamamlanacaktır,

iv) Nehir havzaları temelinde su yönetimine öncelik verilerek özellikle içmesuyu amacıyla kullanılan rezervuarlar ile muhtemel içmesuyu kaynakları koruma altına alınacak; bu kaynakların her türlü kirlilikten korunması amacıyla yukarı havzalarda da uygulanacak arazi kullanım kararlarında koruma önlemleri dikkate alınacak; atıksuların uzaklaştırılması ve arıtmada su kaynaklarının korunmasına hassasiyet gösterilecektir, v) İçmesuyu iletim ve dağıtım hatlarında meydana gelen kayıpların asgari düzeye

indirilebilmesi için su temin şebekelerinde bakım, onarım ve yenileme çalışmalarına önem verilecektir,

vi) İçmesuyu tesisleri tamamlanan yerleşimlerin kanalizasyon yatırımları devreye alınacaktır,

vii) Atıksu şebeke ve arıtım projelerinde Fırat ve Dicle nehirleri için potansiyel kirlilik yaratacak, büyük nüfuslu yerleşim birimlerine öncelik verilecek; devam eden yatırımlar başta olmak üzere tesisler tamamlanacaktır,

viii) Kentsel ve sınai faaliyetlerden kaynaklanan nokta bazlı kirlilikleri önlemek, kentsel gelişmenin doğal kaynaklar üzerinde yaratacağı baskıyı en aza indirmek amacıyla arıtma tesislerinin yapımı ve titizlikle işletilmesi sağlanacaktır,

ix) Atıl durumdaki arıtma tesisleri revizyonları gerçekleştirilip işletmeye alınacaktır, x) Arıtma tesislerinin işletilmesi ile ilgili yaptırımlar uygulanacaktır,

xi) İl merkezleri ile potansiyel gelişme alanlarında katı atık yönetim sistemleri geliştirilecek; su ve toprak kaynakları açısından potansiyel kirlilik yaratacak yerleşimlere öncelik verilecektir,

xii) Katı atık bertaraf planlamasında yerleşmeler arasında ortak çözüm önerileri geliştirilecek ve desteklenecektir,

xiii) Sanayide olabilecek gelişmeler göz önüne alınarak “Muhtemel Tehlikeli Atık”ların bertarafına yönelik olarak Bölge’de merkezi bir yöntem seçilecek ve projelendirilecektir,

xiv) Gecekondu bölgelerinde imar islah planları yapılacak, kentsel gelişme alanlarının imar planlarının önceden yapılarak, altyapılı kentsel arsa üretimine ağırlık verilmesi sağlanacaktır,

xv) Götürülen kentsel hizmetlerin bedelinin karşılanması konusuna önem verilecek, kullanan-kirleten öder prensibi yaşama geçirilecektir,

xvi) Kırsal kesimde suyu yetersiz ve susuz yerleşim yerleri öncelikli olarak içmesuyuna kavuşturulacaktır,

xvii) Kırsal kesim içmesuyunda şebekeli sistemlerin geliştirilmesi sağlanacaktır,

xviii) Kırsal kesimde şebekeli içmesuyu tesisi bulunan köylerden seçilecekler için pilot uygulamalara geçilerek en azından ortak kullanım mekanlarında (cami,okul, kahvehane vb.) temel kanalizasyon şebekelerinin gerçekleştirilmesi ile atıksuların fenni ve sıhhi fosseptiklere iletilmesi sağlanacaktır,

xix) Kırsal alanda Bölge koşullarına uygun içmesuyu ve kanalizasyon altyapıları için tip projeler geliştirilecektir,

xx) Tesislerin işletilmesi, sağlık ve sanitasyon konularında halkın bilinçlendirilmesine yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi sağlanacaktır,

xxi) Karar alma süreçleri ile yatırımların gerçekleştirilmesi aşamalarında katılımcı yöntemle içmesuyu tesislerinin yapım,bakım ve işletilmesi halk ile işbirliği temelinde geliştirilecektir,

xxii) Projelerin eşzamanlı gerçekleştirilmesi için kurumlar arası eşgüdüm sağlanacaktır.

XV.3 Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler

i) GAP-BKİ’nin koordinatörlük işlevi yeni düzenlemelerle güçlendirilecektir,

ii) Nüfusu 100 000 ve üzeri yerleşimlerde içmesuyu ve kanalizasyondan sorumlu birimler oluşturulacaktır,

iii) Sivil diyalog grupları oluşturulacaktır,

iv) Mevzuattaki bilgi sağlama ve sunma ile ilgili hizmetler etkin kılınacaktır,

v) Karar alma süreçleri ile yatırımların gerçekleştirilmesi aşamalarında katılımcı yöntemle kırsal kesim içmesuyu tesislerinin yapım,bakım ve işletilmesinin halk ile işbirliği temelinde geliştirilmesine yönelik mevzuat değişikliği yapılacaktır