İmalat Sanayi

IX.2.1. Mevcut Durum ve Sorunlar

i) Bölge’de tarıma dayalı bir sanayi yapısı oluşmuştur. Mevcut potansiyelin tarıma dayalı sanayilerde olduğu gözlenmektedir,

ii) İmalat sanayi 1989 Master Planı’nda öngörülen Gaziantep, Şanlıurfa ve Diyarbakır koridorunda yoğunlaşmıştır. Özellikle Gaziantep’te sektör çeşitliliği bulunmaktadır, iii) Bölge’de, 1995-2000 yılları arasında, tamamına yakını yerel yatırımcılar tarafından

gerçekleştirilen sanayi işletmelerinin sayısı, 1995 öncesine oranla yaklaşık iki katına çıkmıştır. Ancak, bu yüksek artış, yaşanan atıl kapasite nedeniyle üretime ve ihracata aynı ölçüde yansıyamamıştır,

iv) Bölge’de müteşebbis güç mevcuttur ve genç girişimciler ağırlıktadır. Bazı altbölgeler hariç sanayi geleneği henüz yerleşmemiştir,

v) Düşük maliyetli niteliksiz işgücü mevcuttur,

vi) Fiziki sanayi altyapısında olumlu gelişmeler vardır. Bu bağlamda;

− 6 adet OSB faal olarak işlemekte, 9 adet OSB ise proje halindedir. Ayrıca, 2 adet Serbest Bölge bulunmaktadır,

− Devam etmekte olan Gaziantep - Şanlıurfa otoyolu tamamlandığında Akdeniz limanları için sanayiye yönelik önemli bir ulaşım altyapısı oluşmuş olacaktır,

− Kilis ve Şırnak hariç Bölge’nin diğer illerinde havaalanı bulunmaktadır,

− Bölge’de enerji dağıtım hatları ile ilgili sorunlar yaşanmaktadır.

vii) Sanayiye destek olacak kurumsal altyapı, bazı eksikliklerine rağmen, mevcuttur;

− GAP-GİDEM’ler 5 ilde faaliyet göstermektedir,

− Üç büyük ilde KOSGEB merkezi vardır,

− Gaziantep’te Milli Prodüktivite Merkezi Bölge Müdürlüğü kurulmuştur,

− Sanayi - Ticaret Odaları faaldir,

− Üç büyük ilde üniversite bulunmaktadır.

viii) Halen mevcut KOBİ’lere devlet yardımları kararnamesi çerçevesinde yatırım indirimi, gümrük vergisi istisnası, KDV istisnası, vergi–resim–harç–istisnası ve fon kaynaklı kredi imkanları mevcuttur,

ix) Teşvik uygulaması uluslararası yükümlülüklerimiz çerçevesinde ilke olarak sektör bazında farklılık içermemektedir. Ancak KOBİ’lere, AR-GE ve çevre yatırımlarına daha farklılaştırılmış tedbirler uygulanabilmektedir. Yatırım riskini girişimcinin alması;

GAP-GİDEM, Halk Bankası, Kalkınma Bankası ve Hazine Müsteşarlığı gibi kamu kuruluşlarının da projelerin iyi hazırlanmış, rasyonel ve rekabetçi olmasına dikkat etmesi gerekmektedir. Ayrıca, aynı sektörde çok yığılma olduğunda teşviklere sınırlama getirilmelidir. Burada girişimcinin bilgilendirilmesi ön plana çıkmaktadır. Aksi takdirde sektörel bir kriz yerel krizlere yol açmaktadır.

Bölge’deki sorunları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür;

i) Kentlere yoğun göçün ve yüksek düzeyde işsizliğin varlığı,

ii) Genç nüfus ve genç işsiz oranının göreli yüksekliği, mevcut insan kaynaklarının sanayi gereksinimlerine göre nitelik olarak yetersizliği,

iii) Bölge’deki sermaye birikiminin ve Bölge dışından gelen sermayenin yetersizliği, iv) Banka kredilerinin yetersizliği ve teminat kabulündeki zorlukların mevcudiyeti, v) Kurumsal altyapı ve girişimciliğin geliştirilme ihtiyacı,

vi) Tarımsal ve işlenmiş tarım ürünlerinin bölgesel sorunlar nedeniyle pazarlama güçlüğü, vii) Enerji dağıtım hatlarının yetersizliği nedeniyle, varolan enerjinin Bölge sanayine

istenilen kalite ve verimde ulaştırılamaması,

viii) Serbest bölgelerden beklenen yararın sağlanamaması.

IX.2.2. Amaç, Hedef ve Politikalar

İmalat sanayinin, yerel kaynakları harekete geçiren, ulusal ve uluslararası çevre normlarına uygun, tüketici tercihlerini gözeten, ulusal ve uluslararası standartlarda, tüketici sağlığını ve güvenliğini öne alan, nitelikli işgücü kullanan, çağdaş işletmecilik yöntemleri ile çalışan,

AR-GE ve teknoloji üretimine kaynak tahsis eden, özgün tasarım ve marka yaratan bir yapıda gelişmesinin özendirilmesi ana amaçtır.

Bölge’deki yüksek oranlı işsizliğin bir avantaja dönüştürülerek kullanılması planın başlangıç noktasını oluşturmaktadır. Bu bağlamda tekstil-gıda ağırlıklı imalat sanayi yapısı geliştirilecek, mevcut tesisler modernize edilirken düşük olan kapasite kullanım oranı yükseltilecektir. İlk aşamada üretilen malların pazarlamasına öncelik verilecek bu amaçla iç pazara erişim ve sınır komşusu ülkelere ihracat desteklenecektir. Özellikle Ortadoğu, Akdeniz ve Kuzey Afrika pazarlarına yönelik ihracatın geliştirilmesine öncelik verilmelidir. Konut ve acil istihdam projeleri ile muhtemel istihdam sorunları en aza indirilecektir.

İkinci aşamada özellikle tarım kesiminde verimlilik artırılarak tarıma dayalı imalat sanayinin rekabet gücü arttırılırken, işgücünün beceri düzeyi meslek edindirme ve işbaşı eğitimleriyle yükseltilerek mevcut tesislerin teknik sürdürülebilirliği sağlanacaktır. Daha sonra Bölge sanayinin iki sektörlü ve risklere açık yapısı “ Devlet Yardım ve Destekleri” mekanizmasıyla özendirilerek çeşitlendirilecektir. Ucuz işgücü avantajının doğal olarak ortadan kalkacağı bu dönemde, girişimciliğin desteklenmesi, yeni aktivite alanlarına yönelmenin özendirilmesi ve bu safhada daha da artacak tarımsal üretimin ayrıntılı işlenmesi, pazarlama olanaklarının artırılması için reel rekabet gücünün sürdürülebilirliğinin sağlanması, AR-GE ve teknoloji üretimi yöntemleriyle sağlanacaktır.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda yer alan sanayi politikası, Bölge’nin mevcut durumu ve öngörülen gelişmesi bağlamında Genel Sanayi Politikası aşağıdaki unsurları içermektedir;

i) İmalat sanayiinin dışa dönük bir yapı içinde rekabet gücünün artırılması için piyasa mekanizması bütün kurum ve kurallarıyla yerleştirilecek,

ii) Sanayinin, yerel kaynakları harekete geçiren, çevre normlarına uygun üretim yapan, tüketici sağlığını ve tercihlerini gözeten, yüksek nitelikli işgücü kullanan, çağdaş işletmecilik anlayışını uygulayan, AR-GE’ye önem veren, teknoloji üreten, özgün tasarım ve marka yaratarak uluslararası pazarlarda yerini alan bir yapıya kavuşturulacak,

iii) Devletin, uluslararası kurallar çerçevesinde sanayiyi destekleyici, piyasaları düzenleyici ve denetleyici rolünün güçlendirilmesi, bazı stratejik konular dışında sanayiden çekilmesi sürdürülecek,

iv) Sanayinin ihtiyacı olan hammadde ve girdilerin ekonomik ve güvenli biçimde temin edilmesine önem verilmesi, bu bağlamda kaynak çeşitliliği özendirilecek,

v) Tarımsal girdi kullanan sanayilerde, özel kesim öncülüğünde tarım-sanayi işbirliği ve bütünleşmesinin geliştirilmesi, yüksek katma değerli mamul üretiminin artırılması ve rekabetçi bir yapı oluşturulacak,

vi) Tekstil sektöründe, 2005 yılında dünya dokuma ve giyim ticaretinin serbestleştirilmesiyle daha da artacak olan rekabet ortamında, rekabet edebilirliğin korunması; varolan atıl kapasitenin kullanılması ve pazar çeşitlendirmesi yoluyla dünya pazarlarından daha çok pay alınması amacıyla tasarıma, koleksiyon tipi üretime, tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine ağırlık verilecek,

vii) Geleneksel el sanatlarına dayalı üretim yapan işletmeler yatırım ve pazarlama aşamalarında desteklenecek,

viii) İstihdamın artırılmasında ve işsizliğin azaltılmasında önem taşıyan ve sanayi sektörünün gelişmesine girdi vererek destek sağlayan KOBİ’lerin istihdam yaratma potansiyellerinden azami şekilde yararlanılacak,

ix) Kırsal kesimde yaşayan nüfusun verimliliğini artıracak ve tarımsal üretim yelpazesini zenginleştirecek mesleki yönlendirme programlarına ve projelere ağırlık verilerek ilgili yöre halkının katılımı sağlanacaktır.

Bunların yanısıra, Bölge sanayinin gelişebilmesi için aşağıdaki hususları dikkate alan uygun politikalar uygulanacaktır;

i) Dışa açık, rekabetçi ve diğer bölgelerle bütünleşmiş bir sanayi yapısı esas alınacak, ii) İmalat sanayinin satılabilir mal üretmesi sağlanacak,

iii) Bölge’deki müteşebbis güç etkin kullanılacak,

iv) Diğer bölgelerden ve yurtdışından sermaye girişi sağlanacak, v) Sanayi uygulamaları mekansal planlama ile desteklenecek,

vi) Bölge’deki ana gelişme odaklarında yoğunlaşan yapıya koşut, altmerkezler oluşturularak kademeli bir yapılanma özendirilecek,

vii) İmalat sanayinin enerji gereksinimleri yeterli ve güvenli bir biçimde temin edilecek, viii) Bu gelişmelerin gerçekleştirilmesi için sanayiye ilave fiziki ve kurumsal destekler

sağlanacak,

ix) Ulaşım altyapısının eksiklikleri hızla tamamlanacak,

x) Kentsel altyapı proje uygulamaları bir önceliklendirme içinde bitirilecek,

xi) Küçük Sanayi Siteleri ve örnek sanayi siteleri tamamlanacak, kapasite yetersizliği olan yörelerde yeni OSB’ler kurulacak,

xii) Eğitim, sağlık, sosyal ve çevreye yönelik yatırımların tamamlanmasıyla kentsel yaşam kalitesi yükseltilecektir.

IX.2.3. Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler

i) KOBİ’ler için temel kurumsal altyapı işlevi gören KOSGEB, MPM, TSE gibi kuruluşların Bölge’deki faaliyetleri etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır,

ii) Kamu kesimi, sanayi yapısını girişimci / doğal kaynak / sermaye birikimi potansiyeline bakarak bir kademelendirme çerçevesinde yönlendirecek, bu bağlamda GAP-GİDEM’lerin kurumsal yapısı güçlendirilecektir,

iii) Kamu kurumlarının hizmet birimleri güçlendirilerek,özellikle girişimciyi yönlendirme, pazar konusunda bilgilendirilme, profesyonel çalıştırma ve kurumlaşmaya yönelik eğitim sağlama,üretimde karşılaşılan problemlerin çözümünde destek olma ve ihracatı / ihracat pazarlarını tanıtma kapasiteleri arttırılacaktır,

iv) Girişimcilerin desteklenmesi için Kredi Garanti Fonu uygulaması Bölge’de tanıtılacak ve yaygınlaştırılacak, gerekiyorsa bu fona sermaye desteği sağlanacaktır,

v) Bölge’de kredi kullandıran kuruluşların (Halk Bankası, Eximbank, Kalkınma Bankası gibi), örgütlenmeleri güçlendirilecek ve etkinlikleri arttırılacaktır,

vi) Bölge’deki üniversitelerin ekonomiyle ilgili bölümleri öğretim üyesi, laboratuar, örnek işletme gibi yönleriyle güçlendirilecek, araştırma, pratik eğitim ve teknoloji üretimi faaliyetleri artırılacaktır,

vii) Tarım ve tarıma dayalı sanayilerde, üretilen ürünün satılabilirliğini artırmak ve tarımda verimliliği yükseltmek için sözleşmeli çiftçilik modeli yaygınlaştırılacaktır,

viii) Yerel kurum ve kuruluşların (İl Özel İdareleri, üniversiteler, ticaret – sanayi odaları ve birlikler) yapıları güçlendirilerek, yerel ortaklık girişimlerine öncü ve destek olmaları yaygınlaştırılacaktır,

ix) Aynı sektörde aşırı yığılma olduğunda teşviklere zamanında sınırlama getirilmesi için etkin bir izleme mekanizmasının geliştirilmesi ve girişimcinin bilgilendirilmesi yoluyla sektörel krizlerin yerel krizlere yol açması önlenecektir,

x) Devlet yardımlarının ve desteklerinin kademeli uygulanması ve farklılaştırılması yoluyla sanayinin uygun talep eşiğine ulaşmış / ulaşabilecek merkezlere yönlendirilmesi sağlanacaktır,

xi) Büyük sanayicilerin Bölge’de yatırım yapması özellikle desteklenecektir,

xii) GAP-BKİ’nce yurtdışı yatırımcılara Bölge’nin potansiyelinin daha yoğun tanıtımı yapılacaktır.

IX.3 Enerji

IX.3.1. Mevcut Durum

Baraj ve hidroelektrik santraller açısından Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından projelendirilen ve uygulamasına geçilen Bölge’deki enerji yatırımlarının toplam kapasitesi 7 485 MW kurulu güçtür. Söz konusu proje kapasitesinin 5 265 MW kurulu gücü işletmeye alınmış bulunmaktadır. Başka bir deyişle, Bölge’deki hidroelektrik enerji projelerinin yüzde 70.3’ü işletme halindedir.

Türkiye’nin hidroelektrik enerji potansiyeli ( 2001 yılı itibariyle) 35 310 MW kurulu güç ile 125 328 GWh/yıl olarak belirlenmiştir. Bu potansiyelin kurulu güç olarak yüzde 21.2 si, yıllık enerji üretimi olarak yüzde 21.8’i GAP kapsamında yer almaktadır.

Halen Türkiye’de kullanılan hidroelektrik enerjinin yaklaşık olarak yüzde 45’i Bölge barajlarından elde edilmektedir.

İşletmeye alınmış bulunan Karakaya, Atatürk, Birecik, Karkamış, Kralkızı ve Dicle barajlarından elektrik üretilmekte, Batman Barajı’ndan ise Aralık 2001 döneminden itibaren enerji üretilmesi planlanmış bulunmaktadır. Sadece sulama amaçlı olarak inşa edilen Hancağız ve Çamgazi barajları ile birlikte 9 baraj ve 6 hidroelektrik santral inşaatı tamamlanmıştır.

Sadece 2000 yılında üretilen 12.1 milyar kWh, ülke genelinde toplam hidroelektrik enerjinin yüzde 36.3'ünü oluşturmaktadır.

IX.3.2. Amaç, Hedef ve Politikalar

Amaç, hidroelektrik kaynaklardan yararlanarak enerji üretiminin artırılması ve Bölge’nin enerji altyapısının oluşturulmasıdır.

Şanlıurfa HES ile kaynak bulunması halinde yatırım programında yeralan iki adet baraj ve HES (Ilısu Barajı ve HES ile Cizre Barajı ve HES) kurulması hedeflenmektedir. Bu bağlamda Ilısu Barajı ve HES için kamu kesimi kaynaklarından ödenek tahsis edilmiş, Cizre Barajı ve HES ile 13 büyük projenin dışındaki 9 adet münferit projenin (Koçali Barajı ve HES, Sırımtaş Barajı ve HES, Kahta Barajı ve HES, Büyükçay Barajı ve HES, Fatopaşa HES, Erkenek HES, Silvan Barajı ve HES, Kayser Barajı ve HES ile Garzan Barajı ve HES) farklı finansman yöntemleriyle gerçekleştirilmesi öngörülmektedir.

Gerilim seviyesi 154 kV ile 380 kV düzeyindeki iletim hatlarının (ENH) ve trafo merkezlerinin (TM) inşası da, kamu kesimi kaynaklarıyla yapılacaktır.

Üretim ve iletim yatırımları, Enerji Bakanlığı, DSİ ve kamunun yönetiminde bulunan şirketler (TEDAŞ, İLETİM A.Ş.) aracılığı ile yürütülecektir. Uygun durumlarda YİD ve Yİ yöntemleri devreye girecektir.

IX.3.3. Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler

Konuyla ilgili yasal ve kurumsal düzenlemeler Enerji Bakanlığı bünyesinde sürdürülmektedir.

İhtiyaca göre ilave düzenlemeler yapılması da mümkün olabilecektir. Özellikle dağıtım

şebekelerinin yerel düzeyde özelleştirilmesinin Plan döneminde gerçekleşebileceği düşünülmektedir.

Tablo IX.1: Enerji Yatırımları

(1998 Fiyatlarıyla, Milyar TL)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Baraj ve HES 384 15 106 15 106 15 106 30 211 30 211 30 211 45 317 45 314 226 966 ENH ve TM 8 114 8 114 8 115 8 115 8 115 8 115 8 115 8 115 8 117 73 034 Toplam 8 498 23 220 23 221 23 221 38 326 38 326 38 326 53 432 53 431 300 000