3. MATERYAL ve METOT
3.2. Metot
Bu çalışma, Diyarbakır Suriçi Bölgesi’ndeki tarihi yapılarda meydana gelen taşıyıcı sistem hasarları, oluşum nedenleri ve güçlendirme önerilerini kapsamaktadır. Uzunluk ve yapım özellikleri açısından dünya kültür mirasında önemli bir yere sahip surlar ve burçlar ile bunların sınırladığı geleneksel kent alanı farklı dönemlerde yapılmış çok sayıda anıtsal ve sivil mimarlık örneklerine sahiptir. Günümüze ulaşan bu yapıların tümü bu çalışmada gözlemsel olarak incelenmiş, taşıyıcı sistem hasarları belirlenerek gruplandırılmıştır. Yaklaşık 3 yıl süren alan çalışmasında gözlemsel olarak hasar tespitlerinin yanında seçilen yapı örnekleri üzerinde aletsel ölçümler yapılmıştır.
Suriçi Bölgesi’nde yapılan alan çalışmasında, savunma yapıları, ticari ve sosyal yapılar, dini yapılar ile sosyal konut alanlarındaki tespit çalışmalarında bu yapı türlerinin tamamı
3.MATERYAL VE METOT
incelenerek, yapılan çalışmanın genelden özele indirgendiği seçimler yapılmıştır. Bu seçimler yapılırken, onarımı yapılmamış taşıyıcı sistem hasar düzeyleri yüksek olan yapı türleri tercih edilmiştir. Gözlemsel tespitlerin tüm yapı türlerinde yapılması ile aletsel ölçümlerin yapılacağı spesifik yapı örnekleri tercih edilmiştir.
Gözlemsel tespitlerde geniş objektifli fotoğraf makinası, lazer metre ve şerit metre kullanılarak özellikle yapı taşıyıcı elemanlarındaki (kemer, sütun, lento v.b) mevcut durum, bozulma ve hasarlar kayıt altına alınmıştır. İşlevleri ve konumları farklı olan yapı türleri sınıflandırılarak, her yapı ölçeğinde ayrı ve genel değerlendirmelerde bulunulmuştur. Gözlemsel olarak belirlenen hasar tespitlerinin tabloları çıkartılarak, her yapı grubu için hasar kimliği oluşturulmuştur.
Aletsel tespitlerde, Suriçi Bölgesi’nde yer alan ve gözlemsel tespitlerde hasar düzeyleri belirlenen farklı işlevlerdeki hasarlı yapı türlerinden hasar düzeyi yüksek birer yapı örneği seçilmiştir. Savunma yapısı olarak Urfa Kapı kapı geçişleri, sur duvarları ve burçları, ticari ve sosyal yapılardan Çifte Han, ve Deva Hamamı, dini yapılardan İskender Paşa Cami ve Surp
Sargis Kilisesi ile sivil mimarlık örneği olarak bir geleneksel ev (Cami Kebir Mahallesi Ziya
Gökalp Sokak No:12) yapılan gözlemsel tespitlerle belirlenmiştir. Çatlak değişimleri, yüzey düzgünlüğü, elektrotlar arası ses dalgalarının süresi ve hız ölçümleri için düşük frekanslı ultrasonik test cihazı, iklimsel olarak değişkenlik gösteren zamanlarda ortam ısı ve nem değişimleri dijital ısı ve nem ölçüm cihazı kullanılarak, bir yıl boyunca aylık periyotlarla ölçümler yapılarak hasar değişimleri değerlendirilmiştir.
Alan çalışmasında seçilen yığma yapıların hasarlı taşıyıcı eleamanlarının farklı üç ayrı noktasında yapılan ölçümlerle mevcut durumları ile zaman içindeki değişimleri tespit edilmiştir.
Karasal iklime sahip olan Diyarbakır’daki geleneksel yığma yapıların sıcaklık ve nem değişimlerinin hasar oluşturabilecek düzeye ulaşıp ulaşmadığının tespiti ile iklimsel faktörlere bağlı değişimi ve seçilen yapılar üzerindeki etkisi izlenmiştir. Aletsel ölçümlerle seçilen yapıların taşıyıcı sistem hasar verileri elde edilerek meydana gelen değişimler çizelgelerle gösterilmiş ve değişim grafikleri çıkartılmıştır. Elde edilen verilerin eşdeğer yapı türleri içinde bir öncü tespit değeri oluşturması sağlanmıştır. Bunun yanında Deva Hamamı ile Urfa Kapı ve burçlarında tahribatsız yöntemlerden biri olan Georadar–Yeraltı Radarı GPR (Ground
Penetrating Radar) cihazı ile zemin taraması yapılmıştır. Bu tarama ve ölçümler sonucunda
seçilen iki büyük anıtsal yapıdaki hasarların zeminden kaynaklanıp, kaynaklanmadığı araştırılmıştır.
Suriçi Bölgesi’nin eski bir yerleşim bölgesi olması ve bazı geleneksel yığma yapıların yıkılan ya da arkeolojik kalıntı şeklinde bulunan yapılar üzerinde yeniden inşa edilip
edilmediğinin belirlenmesi için Georadar ile zemin taramasının yapılmış olması araştırmanın özgünlüğüne ve teknik verilerle desteklenmiş bir çalışma olmasında önemli katkı sağlamıştır. Georadar cihazının kullanıldığı ölçümlerle desteklenmiş çalışma ile zemine bağlı üst yapı ölçeğinde var olan taşıyıcı sistem hasarları ile zeminin muhtemel mevcut yapısı belirlenmiştir. Uygulanan bu ölçüm yöntemiyle Suriçi Bölgesi’ndeki diğer yığma yapılarda zemin kaynaklı meydana gelen veya gelecek hasar düzeylerinin oluşum nedenlerinin tespitinde kolaylık sağlayacağı düşünülmektedir.
Ticari yapılara örnek olarak belirlediğimiz Çifte Han’ın doğu duvarında Arman sokağa doğru bel verme- aks kayması hasarının oluştuğu gözlemsel olarak tespit edilmiş, bu sapmanın ya da aks kayma tespiti için, kış mevsiminde Kasım ayı, yaz mevsiminde Temmuz ayında Total
station (teodolit) cihazı kullanılmıştır. Çekül (Şakül) yardımıyla ile 7.02 lik duvarın üst
noktasından ip sarkıtılmış ve sapma miktarı noktasal ölçümlerle belirlenmiştir. Kasım ayında ölçülen 30.04 cm lik sapmanın, Temmuz ayında 30.48 cme ulaştığı ve 0.44cm’lik önemli bir artış olduğu tespit edilmiştir. Duvarın gözle görülecek kadar sokağa doğru kayması ve sokağın yaya trafiğine açık olmasının çevresel riski arttırdığı gözlemlenmiştir. Ölçülen sapma değerleri plan ve kesitleri ile sapma ölçüleri teknik çizimlerde gösterilmiştir.
Suriçi Bölgesi’nde seçilen yapıların tümünde gerçekleştirilen aletsel ölçümlerin yanında bazı yapılarda (Deva Hamamı) malzeme numuneleri alınarak, laboratuvar ortamında nokta yükü dayanımının belirlendiği mekanik deney, su emme miktarının belirlendiği fiziksel analizler ile iç yapılarının belirlendiği biyolojik ve granülometrik analizler yapılmıştır.
Aletsel olarak birbirlerini tamamlayan ölçümler sonucunda, seçilen geleneksel yığma yapı türlerinde hasar oluşma neden ve süreçleri ile mevcut durumları değerlendirilerek, daha sonra yapılacak bu tür bilimsel çalışmalar açısından bir altlık oluşturularak örnek olması sağlanmıştır.
Gözlemsel ve aletsel tespitler sonrası hasar düzeyi yüksek yapılardan seçilmiş geleneksel yığma yapı örnekleri üzerinde taşıyıcı sistem hasarlarına yönelik güçlendirme ve tamamlayıcı öneriler geliştirilerek, önerilerin sunulduğu akış diyagramları ve şemalar çıkartılmıştır. Yapılan bu çalışmada sunulan öneriler doğrultusunda, aynı yapı türündeki yığma yapılar için bir rehber niteliğinde katkı sağlaması hedeflenmektedir.