Kurumsal Uygulamalarda Kullanılan Güçlendirme Yöntemleri

Geleneksel yığma yapılarda onarım ve güçlendirme uygulamaları kanun ve yönetmeliklerle denetim altına alınmıştır. 1983 yılında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununa göre tescili yapılan ve korunması gereken taşınmaz kültür varlıklarının belirlenmesi, bakım, onarımı ile yapı proje ve uygulamalarında denetim esasları yer almaktadır. Bu kanuna göre; Taşınmaz kültür varlıkları ile ilgili yapılacak onarım ve güçlendirme uygulamaları Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı; “Rölöve Anıtlar Bölge Müdürlükleri,

Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlükleri ile İl Özel İdaresi, Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyelerinin Koruma, Uygulama ve Denetim Bürosu (KUDEB) tarafından

denetlenmektedir” şeklinde belirtilmiştir. Ayrıca Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bağlı Bölge Müdürlükleri tarihi ve anıtsal yığma yapı onarım ve güçlendirme proje ile uygulamalarının yapılması ve denetlenmesi görevini üstlenen kurumlardandır.

19/04 /2012 tarih ve 28269 sayılı Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları Yönetmeliğinde ise kurulların görevleri;

 Bakanlıkça tespit edilen veya ettirilen ya da Vakıflar Genel Müdürlüğünce tespit edilen korunması gerekli kültür varlıklarının arkeolojik, kentsel, kentsel-arkeolojik ve tarihi sit alanlarının tescilini yapmak,

 Korunması gerekli kültür varlıklarının gruplandırılmasını yapmak,

 Sit alanlarının, tescilinden itibaren üç ay içinde geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarını belirlemek,

 Koruma amaçlı imar planları ile bunların her türlü değişikliklerini altı ay içerisinde inceleyip karar almak, uygulamaya yönelik projeler ile değişiklikleri hakkında en geç üç ay içinde karar almak,

 Korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının koruma alanlarının tespitini yapmak, korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarından özelliklerini kaybetmiş olanların tescil kaydını kaldırmak,

 Koruma amaçlı imar planı onaylanmış sit alanlarında tescilli taşınmaz kültür varlığı parselinde, planın bulunmadığı sit alanlarındaki tüm parsellerde inşaî ve fiziki

3.MATERYAL VE METOT

müdahalelere; 3194 sayılı İmar Kanununun 21 inci maddesi uyarınca ruhsat gerektirmeyen tamirat ve tadilatlar dışında uygulamalara ilişkin karar almak,

 Sit alanı içinde kalmayan korunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları ve bunların koruma alanlarına ilişkin uygulamaya dönük kararlar almak, naklinde zorunluluk bulunan korunması gerekli kültür varlıklarının uygulamaya yönelik işlemleri hakkında görüş bildirmek,

 Korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı parsellerinde, taşınmaz kültür varlıklarının mahiyetlerini etkilemeyecek şekilde ayrılma ve birleştirilmelerine ilişkin karar almak,

 Kanunun 13 ve 14 üncü maddelerinde yer alan konularda koruma kurulu müdürlüğünce talep edilmesi halinde görüş vermek olarak belirlenmiştir.

Vakıflar Bölge Müdürlükleri tarafından çok sayıda yapının rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri ile bunların uygulama, kapsamlı koruma ve güçlendirme çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmalardan birkaç örnek sunulacak olursa;

Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü tarafından Edirnekapı Mihrimah Sultan Camide yapılan restorasyon ve güçlendirme çalışmalarında, 1719, 1814 ve 1894 depremlerinde hasara uğrayan Mihrimah Sultan Camide güçlendirme çalışmaları yapılmıştır. İmar düzenlemesi yapılan cami çevresinde, yüksek kotta kalan cami caddeye doğru kayma eğilimi göstermiştir. 17 Ağustos 1999 Kocaeli depreminde, caminin mihrap cephesindeki ana askı kemerinde açıklığın yaklaşık olarak dörtte biri uzaklığında bulunan taş düşmüş, cephe duvarlarında çatlaklar ile duvarlarda dövme demir gergilerin ek bölgelerinde hasarlar/kopmalar ve kubbede çatlaklar oluşmuştur. Bu hasarların giderilmesi amacıyla yapılan güçlendirme uygulamalarında Mihrimah Sultan Caminin mihrap cephesi ana kemerinden düşen taşın cephede hasar oluşturmaması amacıyla, cephede çelik askı sistemi inşa edilmiştir (Polat 2000 ve 2001).

Caddeye doğru kayma eğilimi gösteren Mihrimah Sultan Camide, kayma eğiliminin giderilmesi amacıyla, avlu ve cephe duvarları çevresi temel kotuna kadar kazılmıştır. Temel altı kotu olan -7.20 m’nin altında ayrışmış silt taşı ve kil taşı şeklindeki sağlam zemine en az 5m lik derinlikte, 2m kalınlığında ve kuyu temel sistemi ile bir perde yapılarak zemin güçlendirmesi yapılmıştır. Cephe duvarlarında hasara uğrayan gergi demirleri ve bağlantıları değiştirilmiştir. Caminin harim bölümünün üstünü örten kubbede var olan radyal çatlaklar onarılmış, kubbenin açılmasını, hasarların oluşmasını önlemek amacıyla kubbe eteğine çelik çekme çemberi kullanılarak güçlendirme uygulaması yapılmıştır (Sesigür ve ark. 2014).

İstanbul Teknik Üniversitesi’nde yığma duvarlarda kullanılan taş ve tuğla malzemelerle yapılan duvarların basınç-çekme ve kesme etkileri altındaki davranışlarının belirlenmesi için

Çalışmalar ve Gerçek Anıtsal Yapılardaki Uygulamalara” yönelik deneysel çalışmalar

yapılmıştır. Bu çalışmaların tekstil donatılı harç uygulaması ile yapı duvarlarının deprem etkileri altındaki davranışlarının iyileştirilmesinde alternatif bir uygulama olduğu görülmüştür. Bazalt tekstil donatılı harcın kullanımı ile duvardaki kayma dayanımı ve duvardaki süneklik davranışı geliştirilmiştir. Tekstil donatılı harçların duvar dışında, kubbe, kemer ve tonozlarda güçlendirme malzemesi olarak kullanılabilirliği belirtilmiştir (İlki ve ark. 2016).

Vakıflar İstanbul 1.Bölge Müdürlüğü tarafından 2007-2010 yılları arasında Süleymaniye Cami ana kubbesinde güçlendirme çalışmaları yaptırılmıştır. Kubbede diagonel ve yatay çatlaklar tespit edilmiştir. Süleymaniye kubbesi içinde yaklaşık 250 adet küp bulunmakta ve bu çatlakların oluştuğu alanlarda küpler kırılmış ya da ağır hasar görmüştür. Kubbede çatlakların giderilmesi amacıyla küpler içerine naylonlar bırakılarak enjeksiyon işlemi yapılmıştır. Küpler onarılarak, kubbede çatlaklar enjeksiyonla kapatılmıştır. Kubbe de belirli kotlarda bulunan metal çemberler yenilenerek kubbenin yeniden çekme kuvvetlerine karşı mukavemeti arttırılmıştır (Olgun ve ark. 2016).

Vakıflar İstanbul 1. Bölge Müdürlüğü tarafından yaptırılan “Eski Eser Güçlendirmeleri

Üzerine Malzeme ve Uygulama Çeşitliliği” Oktay Özel denetiminde yapılan çalışmada,

güçlendirme uygulama çeşitlilikleri yapı elemanları üzerinde gösterilmiştir.

Restorasyonu ve onarımı gerçekleştirilen yapılarda seçilen güçlendirme uygulamaları, son zamanlarda uygulama tekniği açısından çeşitlilik göstermektedir. Yapılarda mevcut hasarlar ve depreme karşı mukavemetin arttırılması amacıyla güçlendirme yöntemleri uygulanmaktadır. Bulanan güçlendirme yöntemlerinde eski malzemeyle uyum ve yapıdan kolay uzaklaştırılma esnekliği bulunmaktadır. Küçük Mecidiye Camii Restorasyon çalışmasında, Meşruta bölümünde, kısa doğrultularda yer alan örgü sisteminde zayıf olan duvarların düzlem dışı dağılmasını önlemek amacıyla bazalt lifli polimer hasır donatılı harç tabakası ile sargı yapılarak duvarda güçlendirme yapılmıştır (İlki 2013).

Küçük Mecidiye Cami Restorasyon çalışmasında, Hünkar Kasrı kargir duvarının güçlendirmesinde çekme gerilmelerini karşılayacak, gerilmelerin yoğun olduğu pencere üstlerinde 45 cm’lik şeritlerde 2 kat bazalt lifli polimer hasır donatı 1 cm kalınlığındaki harç tabakası içerisinde uygulanmıştır (Cömert 2013).

Fındıklı Molla Çelebi Cami restorasyonunda uygulanan kubbe güçlendirmesinde, kubbe çekme gerilmesini karşılayan iki doğrultulu kare bazalt “Lifli Polimer Donatılı Harç” 4 kat halinde ve 2 cm kalınlığında kullanılmıştır (Cömert 2013).

Beyazıt Cami restorasyon çalışmasında uygulanan kubbe güçlendirmesinde, basınç gerilmesi altındaki kubbede gerilmelerin artmasıyla çekme kuvvetine bağlı dışarı doğru açılan

3.MATERYAL VE METOT

kubbenin gerilimini azaltmak amacıyla paslanmaz çelik çekme çemberi kullanılmıştır (Çılı 2013)

Büyükşehir Belediyeleri bünyesinde bulunan Koruma Uygulama ve Denetim Bürosunda, geleneksel ve anıtsal yığma yapılara yapılan güçlendirme uygulamaları değerlendirilmektedir.

KUDEB bünyesindeki laboratuvarlarda malzeme analizleri yapılarak, yapıdaki özgün harç ve sıvaların içerikleri belirlenmektedir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi KUDEB merkezinde tarihi yapı ve anıtlar üzerine günümüze kadar birçok kez “Kagir Yapılarda Koruma

ve Onarım seminerleri” verilmiş ve bu seminerlerde tarihi yapılarda yapılan müdahaleler ve

güçlendirme uygulamaları anlatılarak, yeni yöntemlerin uygulanabilirliği tartışılmıştır.

2013 yılında 4. Kagir Yapılarda Koruma ve Onarım Seminerinde anlatılan “Piri

Mehmet Paşa Camisi Taşıyıcı Sistem Sorunları, Çözüm Önerileri ve Uygulamaları” adlı

çalışmada yapının taşıyıcı sistem sorunları ile diğer oluşan hasarlar ve uygun güçlendirme önerileri sunulmuştur. Temel oturmalarına bağlı olduğu tespit edilen, kemer, kubbe ve tonozlarda ayrışma, duvar içindeki ahşap hatılların çürümesi, kubbe eteğindeki çekme demirlerine bağlı hasarlar için yapılmış uygulamalarda; Kubbe eteğine çelik malzemeden çekme çemberi ve çelik gergi yerleştirilerek, çelik gergi ile duvar arasına kurşunla bağlantı yapılmış ve kubbe güçlendirilmesi tamamlanmıştır. Çürümüş ahşap kiriş ve hatılların bulunduğu alanlar askıya alınarak, bu elamanlar yenileriyle değiştirilmiştir. Duvar ve kemerler gibi taşıyıcı elemanlarda ayrışmaları önlemek amacıyla hidrolik kireç enjeksiyonu yapılmıştır. Tromplar askıya alınarak, trompların hasarlı olan konsol taşları değiştirilmiş, metal gergilerle desteklenmesi sağlanmıştır. Yüzey kayıpları 5cm2_{’nin üzerinde olan taşlar çürütülerek aynı tür}

malzemelerle değiştirilmiştir (Kocatürk ve ark. 2013).

KUDEB Kagir Yapıları Koruma ve Onarım Semineri IV de “Cezayirli Gazi Hasan

Paşa Camii Taşıyıcı Sistem Sorunları, Çözüm Önerileri ve Uygulamaları” güçlendirme

uygulamalarında yapılan zemin oturmalarına bağlı ahşap kubbe ve ahşap hatıllarda meydana gelen hasarların giderilmesi amacıyla, hatıl, duvar ve kubbenin askıya alınması ve ahşap malzemelerin değiştirilmesi ve çelik elemanlarla desteklenmesi uygulamaları anlatılmıştır. Oturmaya bağlı duvar ve kemerlerdeki ayrışma hasarlarına karşı hidrolik kirecin enjekte edilmesine yönelik güçlendirme çalışması yapılmıştır (Kocatürk ve ark. 2013).

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Rölöve ve Anıtlar Bölge Müdürlükleri tarafından savunma yapıları (kale, sur, burç, kule v.b) ve sivil mimari yapılarının onarımları için koruma, güçlendirme çalışmaları yapılmıştır.

Büyükşehir Belediyeleri bünyesinde bulunan alan yönetimi birimleri geleneksel ve tarihi yapılar ile bulundukları çevrelerinin korunması ilkesi ile kurulmuştur. Resmi Gazetenin

26006 Sayılı 2005 tarihinde “Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile

Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”

çıkarılmıştır. Bu yönetmelikle; sit alanları, ören yerleri ve etkileşim sahaları ile bağlantı noktalarının kamu kurumları ve sivil toplum örgütlerinin koordinasyonuyla sürdürülebilir bir yönetim alanlarının belirlenmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca, yönetim planlarının hazırlanması, onaylanması ve denetlenmesi amacıyla kurulan alan yönetiminde, danışma kurulu, alan başkanı, denetleme kurulu görevleri bulunmaktadır. Alan yönetimi başkanlığı, belediyeler tarafından yerel ve tarihi alanlarda yapılan koruma ve onarım uygulamaları ve çalışmalarında denetleyici rolü üstlenmektedir.