3.1. TÜRKİYE’DEKİ AFET KURULUŞLARININ ÖRGÜT YAPISI
3.1.1. Merkez Teşkilatlanması
Bu kısımda, Başbakanlık kriz yönetim merkezi, kriz koordinasyon kurulu ve kriz değerlendirme ve takip kurulu konularına yer verilecektir. Bayındırlık ve iskan ile ilgili sözleşmeler, teknik şartnameler, birim fiyatlarının belirlenmesi ve senelik rayiç fiyat analizleri yüksek fen kurulu tarafından yapılır. Bu kurul bakanlığın danışma birimleri arasında bulunur. Diğer bir kurul olan bayındırlık kurulu ise; yüksek fen Kurulu’nda çoğunluk sağlanmayan anlaşmazlıkların karara bağlanması, bağlandıkça tekrar incelenmesi istenilen kararların görüşülerek sonuçlandırması ve genel faaliyet grubu olarak inşaat işlerinden sorumlu olarak görev yapmaktadır103.
Ülkemizde afetle ilgili yapılan hazırlıkların teknik ve yapısal niteliklerinden sorumlu bulunan Bayındırlık ve İskan Bakanlığının merkez teşkilat birimlerinden olan yüksek fen kurulu ve bayındırlık kurulu; bakanlığına teknik iş ve işlemlerinin yürütülmesinden sorumlu kurullardır. Ayrıca bakanlığın diğer görevlerinden olan bayındırlık, imar yapılaşma ile ilgili teknik kriterlerin belirlenmesi, şartnamelerin hazırlanması çalışmasını da yürütmektedirler.
Bakanlığın merkez teşkilatı birimlerinde olan yüksek fen kurulu ve bayındırlık kurulları aynı zamanda görüş bildirme ve teknik anlaşmazlıkların giderilmesinde bakanlık makamına karşı görevleri bulunmaktadır. Ayrıca bakanlık teşkilatları ve diğer bakanlıklarla çıkarılarak imar ve bayındırlık konularındaki yönetmeliklerin uygunluğunun tespitleri de bu kurullar tarafından yapılmaktadır.
Bakanlığın merkez teşkilat birimlerinden olan yapı işleri genel müdürlüğü kamudaki genel bütçeye dahil tüm kuruluşların, taşradaki il özel idarelerinin belediyelerin ve katma bütçe esaslarına tabi bulunan idarelerin teknik iş ve işlemlerinin yapılması kontrolü ve yaptırılmasını sağladıkları görülmektedir. Bu işlemlere örnek olarak, bu kurumlara ait bina ve tesislere ihtiyaç programlarının hazırlamasına teknik destek sağlamak, projelendirme ve keşif işlemlerini
103 Selami Babacan, Stratejik Planlama ve Stratejik Yönetim, Literatür Yayıncılık, Ankara,
71
yürütmek ve kamuya ait tamirat faaliyetlerinin yapılması veya yaptırılmasının sağlanması gösterilebilir104.
Bakanlığın en önemli ve fonksiyonel birimlerinden birisi olan Yapı İşleri Genel Müdürlüğü, ülkemizdeki tüm kurum ve kuruluşlar ile yerel idarelerin yapı ve binalar ile ilgili yapacakları her türlü projeye, yatırım, onarım iş ve işlemlerinin standartlarının belirlenmesi ve uygulanmasından sorumlu olarak görülmektedir. Aynı zamanda diğer bakanlık ile kurum ve kuruluşların yapı ve bayındırlık konularında standartların belirlendiği, uygulama esaslarının denetim ve kontrollerinin yapıldığı bir kurum özelliği taşıdığı anlaşılmaktadır.
Çevre ve Şehircilik bakanlığının üstlendikleri misyon ve görev nitelikleri bakımından kamusal yükümlülükleri en fazla olan birimlerinden birisi olan Yapı İşleri Genel Müdürlüğü faaliyet alanı olarak ülkemizde önemli bir görevi üstlendiği söylenebilir. Milli Savunma Bakanlığı, NATO ve özel kanunlarla yetki verilmiş olan Ulaştırma Bakanlığının bazı birimleri hariç olmak üzere ülkemizdeki tüm kurum ve kuruluşların yapı standartları belirleme, kontrol ve denetim yetkileri ile görevlerinin bulunduğu belirtilebilir.
3.1.1.1. Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi
Ülke genelinde bir kriz durumda, “Başbakanlık kriz yönetim merkezi yönetmeliği” hükümlerine göre, krizi yönetmek, krize neden olan olaylarla ilgili olarak kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon ve işbirliğini yürütmek üzere Başbakanlık’ta kriz yönetim merkezi kurulmaktadır. Bu merkezin oluşturulması çalışma şekil ve usulleri görev ve sorumlulukları ile krize neden olan olayları başlangıcından sonuçlanmasına kadar geçen süreç adı geçen yönetmelik ile düzenlenmektedir105.
Başbakanlık kriz yönetim merkezi yönetmelik hükümlerine göre gerekli teşkilatlanmayı sağladıktan sonra krizi meydana getiren olaylarla ilgili önlemlerin alınması, gerekirse önlenmesi ile ilgili hazırlıkları yapmaktadır. Bu faaliyetlerin yürütülmesinde temel hedefin; Genelkurmay Başkanlığı, ilgili bakanlık kurum ve kuruluşlar arasında süratli ve etkin bir şekilde işbirliği ve koordinasyon sağlanması, krizden en az etkilenecek şekilde ülke menfaatlerinin korunması hedeflenmektedir. Bu faaliyetlerinin kriz sona erinceye kadar devam ettirildiği görülmektedir.
Başbakanlık kriz yönetim merkezi Yönetmeliği’nin temel unsurlarından birisi de; afetlerinin meydana gelmesinden sonra yürütürken çalışmaların “Kriz Yönetimi” temel felsefine uygun olarak yönetilmesidir. Başka bir ifade ile “kriz”
104 Erol Eren, Stratejik Yönetim, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 2002, ss. 147-148. 105www.caginpolisi.com.tr/31/34–35–36-37.htm, (Erişim Tarihi: 18.12.2014).
72
konsepti içerisinde sistematik, disiplinli ve uygulanabilir bir şekilde yapılmasını sağlamanın hedeflendiği anlaşılmaktadır.
Ülke içinde meydana gelen krizin niteliği, etki derecesi, alınacak tedbirlerin özellikleri ve krizin tehdit unsurlarının da tespit edilmesiyle merkezin aktif duruma geçirilmesi gizlilik esaslarına dayanabilir. Bu nedenlere krize neden olayların ilgili bulunduğu kurum ve kuruluşların bir veya bir kaçı ile faaliyete geçirilerek çekirdek kadro oluşturulabilir106.
Kriz yönetim merkezinin faaliyete geçmesine karar verilmesinde temel etken krizin türü ve etki derecesi olarak düşünülecektir. Örnek olarak iç ve dış güvenliği tehdit eden kriz durumlarında, güvenlikle ilgili sorumlu bakanlık ve kurumların temsilcilerinden çekirdek kadro oluşturulması esas olarak kabul edilebilir. Ülkemizde kriz yönetmeliğine göre çıkarılmış bulunan “kriz yönergeleri” ile merkez ve taşradaki kriz yönetimi yapılması sağlamaktadır. Genel kural olarak krizi gerektiren olayların niteliğine göre kriz yönetim merkezinin yapılanması oluşturulduğu gözlenmektedir.
Kriz yönetiminin temel amacı, krizi meydana getiren olayları belirleyip gerekli tedbirleri alabilmek, ilgili tüm kurum ve kuruluşlar arasındaki hukuksal ilişkileri düzenlemek olduğu mütalaa edilmektedir. Doğal ve teknolojik kaynaklı afetlerin kriz niteliğine ulaşması durumunda da “Kriz Yönetimi” bakış açısıyla yönetilmesi, afet sürecinin yönetilmesi bakımından önemli görülmektedir. Afetle ilgili sorumlu tüm kurum ve kuruluşların faaliyete geçerek afeti bir kriz mantığı içerisinde yönetmesinin afet süreci şartlara dönüşü ve iyileştirilmeyi daha kısa zamanda sağlayabileceği düşünülmektedir.
3.1.1.2. Kriz Koordinasyon Kurulu
Krizle ilgili en üst karar organı olan kriz koordinasyon kurulu; Başbakan veya yetkilendirdiği bir Devlet Bakanı başkanlığında krizin niteliğine göre ilgili bakanlıkların yetkililerinden oluşan, krizin panel faaliyetlerinin yürütülmesini sağlayan ve krizle ilgili sorunların çözüme kavuşturulduğu bir üst kurul olarak görülmektedir. Kurul, krizin niteliğine göre kurul başkanının veya üyelerin talebi üzerine toplanır. Kurulun bir alt organı olan kriz takip ve değerlendirme kurulu tarafında da ihtiyaca göre olağanüstü toplantıya çağrılabilir107.
Kriz koordinasyon kurulu; krizle ilgili genel kararları almaktadır. Uygulanacak yönetim modeli çalışmalarını yaparak hükümete teklifte bulunmak,
106 Mustafa Akdağ, Halkla İlişkiler ve Kriz Yönetimi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, 2001, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
107 Fatih Mehmet Dinçer, “Ekonomik Krizlerin Türkiye’de Ekonomi ve İstihdam Üzerindeki
Etkileri”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
73
kriz veya afet sonrasında olağanüstü hal ilan etmek, sıkıyönetim seferberlik gibi olağanüstü yönetim modellerine geçilmesine ilişkin teklifleri hükümete iletmek ve afet yasası hükümlerine göre “Afet Bölgesi” ilan etmek görevleri arasında bulunmaktadır. Kurul başkanı Başbakan veya görevlendireceği bir Devlet Bakanı olmakta ise de genellikle uygulamada bir Başbakan Yardımcısı kurula başkanlık yapmaktadır.
Kriz koordinasyon kurulu, uygulamada krizi gerektiren durumun özelliğine göre ilgili bakanlık ile kurum ve kuruluşların temsilcileri ile toplanarak mutat kararlarını alır afetin özelliği, yetki alanı ve büyüklüğüne göre kurul ”Afetler yasası” esaslarına göre bir bölgeyi “Afet Bölgesi” ilan edilip edilmemesine karar verebilmektedir. Mevcut afet yönetim kurumları bu kurulunda doğal üyesi olarak bulunmakta olup, kurulun alacağı kararların uygulanması genel esas olarak görülmemektedir.
Krizin özelliğine göre ülke içindeki ve ülke dışındaki kaynaklardan gelen bilgi, durum tespiti ve öneriler, Kurulun bir alt organı olan kriz takip ve değerlendirme kurulu tarafından toplanarak kriz koordinasyon kuruluna sunulur. Kurul gelen bilgileri değerlendirerek hükümet tarafından verilecek siyasi direktif esaslarını belirler. Ülkenin mevcut milli güvenlik siyaset belgelerindeki temel stratejiler belirlenir veya ihtiyaç duyabilecek değişiklikler yapılabilir, değerlendirmeler sonucunda alınacak kararları Bakanlar Kurulu karalarına
dönüştürme stratejilerini belirleyebilir108.
Kriz Koordinasyon Kurulu’nun bir başka görevi ise kriz özelliklerine göre Genelkurmay Başkanlığı, Bakanlıklar ilgili kurum ve kuruluşlar ile lüzumlu görülen il veya ilçelerde kriz merkezlerinin kurulmasına karar verebilir. Ayrıca krizin niteliğine göre merkezden görevlendireceği personel ile krizin bulunduğu bölgede, bölgesel koordinasyon sağlanmasını sağlayıcı bölge kriz merkezleri kurulmasına karar verebilir. Krizin özelliği afet niteliğini taşıyorsa benzer önlemlerde, mevcut afet yönetim sisteminde benze tedbirler alınabilecektir.
Kriz koordinasyon kurulu; Başbakanlık kriz yönetim merkezi yönetmeliği esaslarına göre üstlendiği temel görev krizle ilgili tüm kurum ve kuruluşları fonksiyonel hale getirmek ve alınan kararlar hükümet politikasına dönüştürebilmek için gerekli faaliyetlerde bulunmaktadır. Mevcut siyasi irade kuruldan gelecek tedbir ve önerileri bakanlar kurulu kararı almak suretiyle bir hükümet politikasına dönüştürmeyi hedeflemektedir diye belirtilebilir.
108TuncerAsuankutlu ve Barış Safran, “Stratejik Açıdan Kriz Kaynaklarına İlişkin Bir
Değerlendirme”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hakemli Dergisi, 2004, ss. 34- 55, s. 52.
74 3.1.1.3. Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu
Başbakanlık kriz yönetim yönetmeliği esaslarına göre kriz değerlendirme ve takip kurulu, kriz koordinasyon kurulunun altında faaliyet gösterir. Başbakanlık Müsteşarının başkanlığında, krizin cinsine göre ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşur. Krizi meydan getiren olayların yasal kurumsal temsilcisi genellikle koordinatör olarak görevlendirebilir. Kurul koordinatörün teklifi ve kurulun kararı ile uygun zamanlarda toplanır olağanüstü toplantıya çağırılabilir109.
Kriz veya afetle ilgili bürokratik ve teknik çalışmaların yürütüldüğü bir organdır. Aynı zamanda kriz veya afetle ilgili kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyonu da yürütmektedir. Alınacak kararları ve kriz koordinasyon kuruluna sunularak bilgi ve verileri değerlendirir. Ayrıca kamusal ve diğer kaynakları belirleyerek uygulamaya hazır hale getirme fonksiyonlarını icra etmektedir. Kurulun koordinasyonunu Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği yapmaktadır. Kriz veya afetin özelliğine göre sıkıyönetim olağan üstü hal, seferberlik gibi olağanüstü yönetim uygulamalarını bir üst kurula teklif edebilmektedir.
Kriz değerlendirme ve takip kurulu, kriz veya afetin tüm teknik ve idari fonksiyonlarını yürüten bir özelliğe sahip bulunmaktadır. Aynı zamanda kriz koordinasyon kurulu tarafından alınan kararları uygulama görevi de bulunmaktadır. Kurulun yasal statüsü görev ve sorumlulukları başbakanlık kriz yönetim merkezi yönetmenliği tarafından belirlenmektedir. Kurul üyeleri olarak bakanlıkların müsteşarların ve ilgili personeli görevli bulunmaktadır.
Krizle ilgili Bakanlıklarla Genelkurmay Başkanlığı ve diğer kamu kurum ve kuruluşları ile koordinasyonu sağlama görevi bulunan kurul, teknik ve idari çalışmaları yürüten bir niteliğe sahip bulunmaktadır. Kriz hakkında iç ve dış kamuoyundaki bilgi ve belgeleri toplama ve değerlendirmesini yapmak gerekli önlemleri almak ve üst kurul olan kriz koordinasyon kuruluna rapor sunmak önemli görevleri arasında bulunmaktadır. Ayrıca kurulun çalışma usul ve esaslarını belirleyerek gerekli personel, araç ve malzeme tedariklerini sağlamakta görevleri arasında bulunmaktadır110.
Kriz veya afetin niteliğine göre kriz takip ve değerlendirme kurulunun en önemli görevleri arasında kamu kaynaklarının tespit ve temini sağlayarak personel, araç gereç imkanlarını ve diğer kamusal kaynaklarını ihtiyaçlar
109 Zeynep Beyazıt, “İşletmelerde Kriz Yönetimi ve Bir Vaka Çalışması”, Afyon Kocatepe
Üniversitesi,İİBF Dergisi, Ankara, 2003, ss. 311-329, s. 318.
110Mehmet Kahraman, Uluslararası İşletmelerde Kriz Yönetimi, Krizde Uygulanan İşletme
Stratejileri ve Bir Uygulama, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ss. 8-9, 2001,
75
ölçüsünde belirleyerek hizmete tahsisini sağlayabilmektir. Ülkenin güç ve kaynaklarının belirlenmesi ve olağanüstü durumlarda hazır halde bulundurularak tahsisini sağlayabilmek, stabil kaynakların mobil duruma geçirilmesi bakımında hayati öneme sahip olarak görülmektedir.
Ülkemizin imkan ve kabiliyetlerinin tespit edilerek hazır halde bulundurulması ülkenin panel güvenliği ve afet hazırlıkları bakımından hayati derecede önemli görülmektedir. Bu nedenle kriz yönetimi tatbikatlarının sık sık icra edilmesi uygun olacağı düşünülmektedir.