Afet Planlaması Yapılırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Modern ve bilimsel özellikleri ön plana çıkarılmış bir afet yönetim sisteminin temel özelliklerinden biriside güncel ve uygulanabilir yasal hükümlerle çerçevesi belirlenmiş afet planıdır92_.

Afet planları mevcut afet yönetim sisteminin afet öncesi sırasında ve sonrasındaki hareket tarzlarını belirleyen ve uygulama biçimlerini içeren bir plandır. Afet planları modern ve bütünleşik afet yönetim sistemin 4 ana ve yardımcı evrelerle birlikte toplam 8 evrenin nasıl uygulanacağını belirleyen bir özellikte olmalıdır. Tüm evrelerin planlarının yapılmasından sonra sistemin işleyişini sağlamak bakımından ayrıca bir genel hareket planı hazırlanarak

91_{Gülkan, a.g.e., ss. 53-56.} 92_{Atabey, a.g.e., ss.75-76.}

62

koordinasyon ve iş birliği sağlanmalıdır. Planlar; kısa uygulanabilir ihtiyaçlara cevap verebilecek nitelikte yapılmalıdır. Afet planlamalarında ekonomik sosyal ve toplumsal sürdürülebileceği sağlayıcı nitelikte stratejiler belirlenmelidir.

Hazırlanacak tüm afet planlarının basit anlaşılabilir güncel ve uygulanabilir niteliklerde gerçekçi olması gereklidir. Sistem, kaynak ve personel planlamasında afet yönetiminin tüm evrelerini içerecek şekilde planlamalar yapılmalıdır. Planların güvenirliği ve güncelliği için zaman zaman yapılacak tatbikatlarla uygulanabilirliği test edilmelidir.

Bir bölgede afetin meydana gelmesinden sonra acil kurtarma faaliyetlerine başlamak, hayatını kaybedenleri enkazlardan çıkarmak, yaralıların ilk ve acil tedavilerini yaparak ileri sağlık merkezlerine sevk etmek, afetzedelerin acil iaşe acil barınma ve ısınma ihtiyaçlarını karşılamak, afet bölgesindeki koruma ve güvenlik hizmetlerini yerine getirmek, afetzedelerin geçirdikleri ruhsal travmalara karşı psikolojik telkin ve destek sağlamak gibi temel ve acil ihtiyaçları mümkün olan en kısa sürede ve uygun yöntemlerle gidermek gereklidir. İhtiyaçların karşılanmasında bölgenin veya ilin imkan ve kabiliyetlerinin yeterli olmaması halinde ülkenin tüm güç ve kaynaklarının seferber edilmesi gereklidir. Bütün bu faaliyetlerin yerinde, zamanında ve en hızlı bir şekilde yapılabilmesi için planlama koordinasyon, yetki ve sorumluluk paylaşımı konusunda eğitim bilgi ve tecrübe gerekmektedir93.

Afetlerde ilk müdahaleyi fertler, aileler ve yakın çevre yapar. Profesyonel ekipler gelinceye kadar ihtiyaçlar o bölge içinden karşılanmaya çalışılır. Afetzedelere hızlı ve zamanında ulaşmak, ihtiyaçları karşılamak iyi bir planlama ve organizasyon yeteneği gerektirir. Afetzedelerin bulunduğu bölgelerin ihtiyaçlarının belirlenmesi ve ikmali, afetin niteliği ve boyutları ikincil afet risklerinin belirlenmesi ve önlenmesi gibi faaliyet grupları önceden yapılacak planlama ve tatbikatlarla belirlenmeli ve alınacak her türlü tedbirler gözden geçirilmelidir.

Afet bölgelerindeki her türlü kurtarma ve yardım faaliyetlerinin yeterli oranda sağlanabilmesi için afet öncesi yetki ve sorumluluklar net bir biçimde belirlenmeli ve oluşabilecek kaynak sorunlarının giderilmesinde alternatif çözüm yolları aranmalıdır.

Afet öncesi yapılan afet planlamaları, afet sırasında ve sonrasındaki yapılacak faaliyetlere ve ihtiyaçlara cevap verebilecek nitelikte olmalı ve afet öncesi ön görülmeyen risklerde hesaplanarak beklenmedik durumlara karşıda hazırlıklı bulunulmalıdır. Bütün bu özelliklerin yanında aşağıda belirtilen hususlar

63

da dikkate alınarak planlama çalışmaları yapılmalıdır.

Afet öncesi imkan ve kabiliyetler ile her türlü kaynağın bilgileri bilgi havuzunda toplanarak gerçek değerlerine göre plana aktarılması sağlanmalıdır. Gerçek değerleri ifade etmeyen her türlü bilgi kaynağı afet sırasında ve sonrasında çeşitli aksaklıklara sebep olarak krizin doğru yöneltilmemesine yol açar.

Mevcut planlarda afet sırasında krizin nasıl yönetileceği bilgi ve enformasyon sistemlerinin nasıl düzenleneceği belirlenmeli ve tatbiki uygulamalarla meydana gelebilecek aksaklıkların önlenmesi için alternatif çözümler üretilmelidir.

Afet ve acil yardım planları sadece yapılmış olmak için değil uygulanmak için yapılmalı, yasak savma ve kanuni görevleri yerine getirmek için değil afet sırasında gerçekten uygulanmak için yapılmalı, planı hazırlayanlar uygulayacak olanlar için uygulanabilirliği mutlaka sağlanmalıdır94_.

Geri kalmış toplumlar ile afeti kader olarak nitelendiren ülkelerin afet planlamaları sadece yasal zorunlulukların yerine getirilmesi amacıyla yapılmaktadır. Planı hazırlayanların inanmadığı bir planlama sisteminde uygulayıcıların ve afetzedelerin inanmasının mümkün olmadığı bir gerçektir.

En kötü plan plansızlıktan iyidir mantığı eski ve klasik bir söylemdir ve hiçbir geçerliliği yoktur. Sadece planı hazırlayanların kendi egolarını tatmin ve yasal zorunluluktan kaynaklanır. Bu nedenle modern afet yönetim sisteminde gerçekçi uygulanabilir ve ihtiyaçlara cevap verebilecek planlar hazırlanmalıdır.

Afet öncesi planlama hazırlık çalışmaları yedi başlık altında incelenebilir. Bu başlıkları şöyle ifade edebiliriz95_;

1. Afetlerde kullanılacak tüm imkan, kabiliyet ve kaynakların önceden belirlenmesi,

2. Afetin tüm aşamalarını içerecek planların hazırlanması,

3. Tüm personel ve araç-gereçlerle birlikte afet yöneticilerinin talimatlarıyla organize olunması,

4. Malzeme ve teçhizatların kullanıma hazır tutulması, 5. Yeni teknolojiler kullanarak kapasitelerinin geliştirilmesi,

6. Erken uyarı sistemlerini faal halde tutmak, günün şartlarına uygun geliştirmek ve zaman zaman testten geçirilmesi,

7. Eğitim ve tatbikatlar yaparak, hazırlıkların değerlendirmesi.

94_{http://www.izmir. gov.tr/ortakicerik, (Erişim Tarihi:30.06.2014).} 95_{Gülkan, a.g.e., ss. 41-43.}

64

Afet planlaması, daha önce yaşanan afetlerden edinilen tecrübelerle mevzuatı kimlere göre yapılan bir planlama türü olarak ifade edilebilir. Hazırlık çalışmalarıyla afet planlamaların bir bütünlük oluşturduğunu düşünülebilir. Hazır çalışmalarının özenle planlanması, gerçekçi ve güncel bilgileri donatılması ve afetlerdeki uygulanabilirliğinin eğitim ve tatbikatlarla test edilmesi uygun görünmektedir. Yapılacak tatbikatlarda personel, araç ve gereç imkanları sahada tecrübeli edilmeli ve değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. Afet planlamalarındaki hazırlık çalışmalarının başarısı afetlerdeki müdahaleyi kolaylaştıracaktır.

Afetlere müdahale en önemli unsur olarak görülen afet öncesi hazırlık çalışmaları, can ve mal kaybı ile ekonomik kayıpların en aza indirilmesi sağlanması bakımından hayati öneme sahip olarak düşünmektedir. Bu yapılan hazırlıklar zaman zaman denetlenmeli ve planların uygulanabilirliği yapılacak eğitime tatbikatlarda test edilmelidir.

Afet ile karşı dirençli kentlerin ve yerleşim alanlarının kurulabilmesi için kent planlama çalışmaları bir sistem içerisinde tasarlanmalıdır. Bu durumu sağlanabilmesi için bir takım hukuki ve idari düzenlemeler getirilerek afetlere dirençli şehir imar planlarının hazırlanması ve plan uygulamalarının sistematik ve etkili bir biçimde denetlenmesinin uygun olacağı görülmektedir. Bunu gerçekleştirebilmek için ise öncelikle imar kanunu ve afetleri içeren yasal mevzuattan başlamak üzere, afetler ile ilişkilendirilebilecek tüm kanunların yeniden düzenlenmesi ve bunların aralarında ortak dil ve anlayış birliği sağlanması düşünülmektedir96_.

Afetlere karşı hazırlanmış kentler ve yerleşim yerlerinde yapısal hasarlar ile can ve mal kaybı çok az olarak görülmektedir. Bu nedenle kentlerin afet planlamaların çok önemli olduğu söylenebilir. Sürdürülebilir ve gerçekçi afet planlarında şehirlerin geleceği için en önemli unsurlardan birisi imar planlarıdır. Planların bir şehrin anayasası olarak ifade edilebilir. Afet mevzuatı ve uygulama biçimleri ile imar planlarının toplumun geleceği için aynı hedeflere yönelik hazırlanmalıdır. Toplumların geleceği ve sürdürülebilirliği onların üzerinde yaşadıkları şehirlerin kalitesi ile ölçülmektedir.

Doğal ve insan kaynaklı teknolojik afetlere karşı hazırlıklı bulunmanın iki temel fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlardan birincisi şehirlerin ve yerleşim birimlerinin yapısal olarak afetlere karşı olması, ikincisi ise toplum meydana getiren insanların afetle karşı eğitilmesi olarak görmektedir. Bu iki unsur gereği gibi yerine getirilip uygulandığında afetlere karşı hazır bir toplum ortaya çıkabilecektir. Modern ve bütünleşik afet yönetimi uygulayacak olan mülki ve idari

65

karar organları ile afet yöneticilerinin bu hususları dikkate almalarının uygun olacağı düşünülmektedir.