Medeniyetler Çatışması

Fukuyama’nın tezinde, Batı’nın mutlak üstünlüğü söz konusu olduğu için kimsenin Batı medeniyeti ile mücadele edecek kapasitesi de bulunmamaktadır. Fakat o dönemde dünyanın çeşitli bölgelerinde karışıklık ve çatışmaların artması, ABD’nin bu durumdan suçlanmasını beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla tıpkı ‘Tarihin Sonu’ tezinde olduğu gibi yine bir algı oluşturma aracı olarak (özellikle ABD’yi

184 Fukuyama, a.g.m., 1989, p.4. 185 Fukuyama, a.g.m., 1989, p.3. 186 Fukuyama, a.g.m., 1989, p.4.

187 _{Bülent Turan, ‘‘Fukuyama’nın Tarihin Sonu Tezi’’, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015,}

Sayı: 21, s.498.

188

Turan, a.g.m., s.498.

189

37

suçlamalara karşı savunmak adına), ‘Medeniyetler Çatışması’* _{başlıklı makale}

ortaya atılmıştır.190 _{Söz konusu makalenin, sosyalizmin çöküşünden sonra ABD’nin}

yeni ‘öteki’sini inşa eden bir çalışma niteliğinde olduğu dikkat çekmektedir.

Samuel Huntington, Fukuyama’dan farklı olarak, ortaya çıkan yeni düzende, mücadele ve çatışmaların, ekonomik veya ideolojik kapsamda değil, medeniyetler*

arasındaki kültürel farklılıklar çerçevesinde gerçekleşeceğini savunmuştur.191 _Bu

kapsamda Huntington, yeni düzeni şekillendiren ve birbirleriyle etkileşim içerisinde olan yedi (ya da sekiz) medeniyetin varlığını öne sürmüştür.192 _{Bu medeniyetleri ise}

şu şekilde sınıflandırmıştır*_{: ‘‘(…) Batı, Konfüçyüs, Japon, İslam, Hint, Slav-}

Ortodoks, Latin Amerika (…)’’193 _{ve son olarak da Huntington, Afrika’nın bu}

mücadelede yer alabileceğini söylemiştir.194 _{Bu medeniyetlerin karşı karşıya}

gelebileceği noktayı ise Elif Merve Koç, şu şekilde ifade etmiştir:195

‘‘Huntington, yirminci yüzyılın ses getiren siyasal ideolojileri Liberalizm, Sosyalizm, Anarşizm, Marksizm, Komünizm, Sosyal Demokrasi, Milliyetçilik, Faşizm ve Hıristiyan Demokratlığı’nın Batı medeniyetinin ürünleri olduğunu dile getirir. Ancak Batı medeniyeti bu sistemleri seküler bir dünya üzerinde inşa eder. Konfüçyüsçü, Hint ve İslam medeniyetleri sekülerizmin karşı cephesini oluşturur. Bu sebeple medeniyetlerin asıl karşı karşıya gelebilecekleri farklılık da budur.’’

* _{Huntington da tıpkı Fukuyama gibi zamanla tezinin, kapsamını genişleterek kitaplaştırmıştır. Bkz.}

Samuel Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, Simon&Schuster, New York, 1996.

190 _{Murat Aktaş, ‘‘Avrupa’da Yükselen İslamofobi ve Medeniyetler Çatışması Tezi’’, Ankara Avrupa}

Çalışmaları Dergisi, 2014, 13(1), s.49-50.

* _{Medeniyet, insanlığın başından itibaren yaşamın devamlılığı ve geliştirilmesini sağlayan tüm}

unsurların yaratılma süreci olarak tanımlanabilir. Ayrıca medeniyet, evrensel olmakla birlikte, her aşamasında önceki birikimlerden beslenmekte ve sonraki aşamaların gelişini hazırlamaktadır. Dolayısıyla medeniyet bir nevi süreç olarak da görülebilir. Bkz. Ahmet Özer, ‘’11 Eylül, Bölünen Dünya, Huntington ve Çatışma’’, İnsan Bilimleri Dergisi, 2007, 4(2).

191

Huntington, a.g.m., 1993, p.22.

192

Huntington, a.g.m., 1993, p.25.

* _{Huntington, sınıflandırmayı yapmasının ve bu medeniyetler arasında çatışmaların ortaya çıkmasının}

temel nedenlerini altı kısma ayırarak ortaya koymuştur. Bu kısımlarda medeniyetler arasındaki din, dil, tarih, kültür farklılıklarına değinmiş, etkileşimlerin dünyayı daha küçük bir hâle getirdiğine vurgu yapmış, kimlik ve kültüre olumsuz etkide bulunan olguları ele almış, medeniyetlerin kendi öz değerlerine dönüşünü ortaya koymuş, kültürün değişmesinin nispeten zor gerçekleşeceğine dikkat çekmiş ve son olarak ekonomik bölgeselciliğin gelişiminden bahsetmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Huntington, a.g.m., 1993. Diğer taraftan geçmiş yıllarda Arnold Toynbee de dünya medeniyetlerini sınıflandırmış ve bu kapsamda yirmi bir tane medeniyetten söz etmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Arnold Toynbee, A Study of History, Dell Publishing, New York, 1946.

193

Huntington, a.g.m., 1993, p.25.

194

Huntington, a.g.m., 1993, p.25.

195 _{Elif Merve Koç, ‘‘Huntington’dan Fukuyama’ya: Medeniyetler Arası Tahammülsüzlük ve Doğu-Batı}

38

Huntington’un çalışmasında; değerleri ve devlet anlayışları farklı olan Türkiye, İran ve Libya gibi Müslüman devletleri tek çatı altında değerlendirmesi, eleştirilecek noktalardan biri olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca kültürleri benzeşen devletlerin uzlaşı ve birlik kurabileceğini savunan Huntington’un bu düşüncesiyle de devletlerin ulusal çıkarlarını göz ardı ettiği dikkat çekmektedir.196 _{Bu düşünce, inşacı yaklaşımla}

da ele alındığında nispeten yetersiz olduğu söylenebilir; örnek olarak ise Türkiye ve İran’ın ikili ilişkileri gösterilebilir. Her ne kadar, bu iki komşu ülkenin kültürleri birbirine benzeşmekte olsa da kültür, devletlerin ittifak olması için yeterli değildir. Çünkü iki ülkenin günümüz ilişkilerine de bakıldığında, burada kimlik temelli ulusal çıkarların söz konusu olduğu göze çarpmaktadır.

Huntington, sınıflandırmış olduğu medeniyetlere mensup ülkelerle ilgili de bazı iddialarda bulunmuştur. Özellikle makalesinde, ‘bölünmüş ülke’ betimlemesi dikkat çekmektedir.197 _{Huntington’a göre bölünmüş ülke kavramı, halkların hangi}

medeniyette yer aldıkları konusunda anlaşmazlık içerisinde olduğunu ortaya koyan bir ifadedir.198 Bu kapsamda Huntington, Türkiye ve Rusya’yı bölünmüş ülke olarak tanımlamış, bu ülkelerin tarih ve kültürleri itibariyle Batılı olmadığını öne sürmüştür. Türkiye’nin, cumhuriyet dönemi boyunca genellikle kendisini Batılı seküler bir devlet olarak tanımlamasını; ancak kamuoyunun bir kısmının bu tanımlamaya karşı olmasını bu duruma örnek olarak göstermiştir. Yine Rusya’nın, Batı medeniyeti içerisinde yer almaya çabalamasını ve Rus kamuoyunun da bu duruma karşı olmasını bölünmüşlük olarak ifade etmiştir.199

Huntington kasıtlı veya kasıtlı olmayarak, ‘biz’ ile ‘öteki’ tanımlamasında din olgusunu merkeze almaktadır. Dolayısıyla bu da, biz ve öteki kavramlarını temsil eden tarafların din temelinde birbirleriyle mücadele edecekleri sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Fakat Huntington’un görüşlerine bakıldığında dinin amaç olmaktan öte politik çıkarları desteklemek (eyleme meşruiyet kazandırmak) amacıyla kullanılan bir araç olduğu dikkat çekmektedir.200 _{Çatışmayı İslam’ın en genel özelliği}

olarak gören Huntington, bu kapsamda Batı’ya en temel ‘öteki’ olarak İslam’ı konumlandırmıştır.201 _{11 Eylül’ün yaşanması ise Huntington’un tezine geçerlilik}

kazandırmış ve yeniden gündeme getirmiştir. Çünkü bu olaylar, bazı uluslararası

196 _{Coşkun Kumru, ‘‘Huntington’un ‘Medeniyetler Çatışması’ Üzerine Değerlendirmeler’’, Ulakbilge,}

2018, 6(24), s.609-610. 197 Huntington, a.g.m., 1993, p.42. 198 Huntington, a.g.m., 1993, p.42-43. 199 Huntington, a.g.m., 1993, p.42-43.

200 _{Haydar Gölbaşı ve Ayhan Dever, ‘‘Medeniyetler Çatışması Teorisi ve Dinler Çatışması ‘Kendini}

Gerçekleştiren Kehanet’’’, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2007, 8(1), s.59.

201

39

ilişkiler uzmanlarınca yeni dönemde din savaşlarının başladığı tarih olarak yorumlanmıştır.202 _{Peter Oborne, belli bir düzeye kadar 11 Eylül ile Huntington’un}

kehanetlerinin gerçekleştiğini öne sürmüştür. Fakat ABD İle İslam medeniyeti arasında herhangi bir çatışmanın söz konusu olmadığını vurgulayan Oborne, bu çatışmanın yalnızca ABD ile El Kaide terör örgütü arasında yaşandığına dikkat çekmiştir.203 _{11 Eylül’ün iki medeniyet arasındaki çatışmayı ifade ettiğinin iddia}

edilmesi ise dünyada İslamofobi’nin yayılmasına neden olmaktadır.

Sonuç olarak, öncelikle Fukuyama’nın, sonrasında ise Huntington’un ortaya koyduğu birbirine cevap niteliğindeki tezler, Soğuk Savaş’ın bitişinden 11 Eylül’e giden süreci inşa eden ve 11 Eylül sonrasında ortaya çıkan yeni düzene de önemli oranda etki eden en temel iki tartışma konusu olmuştur. Gelecek başlıkta ise Soğuk Savaş sonrası ikinci defa değişen ve yeniden inşasına başlanan dünya düzeninin miladı olan 11 Eylül incelenecektir.

2.2. 11 EYLÜL İLE BAŞLAYAN 21. YÜZYIL

11 Eylül 2001 tarihinde, ABD’nin New York (Dünya Ticaret Merkezi-İkiz Kuleler) ve Washington (Savunma Bakanlığı-Pentagon) şehirlerinde gerçekleşen uçaklı terör eylemleri, ABD ve diğer ülkelerin dış ve güvenlik politikalarında köklü bir değişeme neden olmuştur. Bu bağlamda 11 Eylül, yeni dönemde bir dönüm noktasını teşkil etmektedir.204 _{Dünyanın ekonomik ve askeri bağlamda en önemli}

yerlerinden kabul edilen İkiz Kuleler ve Pentagon’da gerçekleştirilen bu saldırılar sonucunda binlerce kişi hayatını kaybetmiştir. Saldırıları bir süre sonra Usame Bin Ladin liderliğindeki El Kaide terör örgütü üstlenmiştir. Huntington’un tezinin popülerleşmesi de bu örgütün İslami değerlere sahip olduğunu iddia etmesinden kaynaklanmıştır.205 _{Öte yandan 11 Eylül, 1941 senesinde ABD’nin yaşadığı Pearl}

Harbor baskınından yıllar sonra kendi topraklarında gerçekleşen ikinci saldırı olarak tarihe geçmiştir.206 _{Dönemin ABD Başkanı George Walker Bush, saldırılardan kısa}

bir süre sonra sert ve tek taraflı politika benimseyerek önce Afganistan’a sonrasında ise Irak’a askeri müdahalede bulunmuştur. Bu müdahalelerde ABD, meşru müdafaa doğrultusunda hareket ettiğini öne sürmüş; ancak iddia ettiği amaca uygun politikalar uygulamaması, uluslararası ortamda müdahalelerin (özellikle Irak)

202 _{Gölbaşı ve Dever, a.g.m., s.64.}

203 _{Peter Oborne, ‘‘25 years on, Huntington's 'clash of civilisations' theory has been refuted’’,}

https://www.middleeasteye.net/opinion/25-years-huntingtons-clash-civilisations-theory-has-been- refuted (Erişim Tarihi: 24.11.2019).

204 _{Kemal Çiftçi, ‘‘Soğuk Savaş Sonrasında ABD: ‘Rıza’ya Dayalı ‘Hegemonya’dan ‘İmparatorluk’}

Düzenine’’, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2009, 5(10), s.204.

205 _{Gölbaşı ve Dever, a.g.m., s.62.} 206

40

meşruiyetini yitirmesine neden olmuştur. Burada kısaca ele alınan Bush yönetiminin politikalarına, çalışmanın gelecek sürecindeki ‘Bush Dönemi’ adlı başlığın altında daha ayrıntılı değinilecektir.

21. yüzyılın başında gerçekleşen 11 Eylül olayları, tüm uluslararası toplumda derin bir etki yaratmıştır. Dünyayı ekonomik, siyasal ve askeri manada önemli oranda etkileyen bu tarih sonrası, uluslararası sistemde yeni bir değişim süreci başlamıştır. Diğer taraftan terör eylemlerini, gerçekte kimin gerçekleştirdiğine yönelik birçok komplo teorisi bulunmaktadır; ancak bu saldırıları kimin yaptığından ziyade uluslararası sisteme etkisini araştırmak asıl önemli noktayı teşkil etmektedir.207 _Yani

bu bağlamda asıl amaç, komplo teorilerine açıklık getirmek değil, 11 Eylül ile birlikte değişen dünya ve sistemi analiz etmektir. Dolayısıyla gelecek başlıkta da 11 Eylül tarihiyle başlayan değişim süreci ve değişen dünya düzeni ele alınacaktır.

2.2.1. 11 Eylül ve Değişen Dünya Düzeni

Soğuk Savaş sonrasında uluslararası sistemdeki belirsizliklerin büyük bir bölümü, 1990’lı yılların sonunda ortadan kalkmaya başlamış ve aktörler nispeten de olsa kendi yerlerini edinmeye başlamıştır; ancak 11 Eylül saldırılarının gerçekleşmesi, yeni yönelim ve değişimler silsilesini beraberinde getirerek, dünyayı yeniden bir belirsizlik dönemine sürüklemiştir. Gerçekleşen bu değişim sürecinin küresel ve bölgesel yansımaları ise alt paragraflarda irdelenecektir.208

11 Eylül, başta siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler disiplini olmak üzere birçok çalışma alanında göz ardı edilemez bir tarih olarak önem kazanmıştır. Bu tarihle birlikte İslam, terör, aşırılık ve güvenlik gibi kavramların algılanışında farklılıklar ortaya çıkmıştır.209 _{Terörün, İslam’dan kaynaklandığı fikri özellikle medya}

aracılığıyla uluslararası kamuoyuna işlenmiş, bu da Batı medeniyetlerinde İslamofobi’nin yükselmesine neden olmuştur.210 _{Batı’nın İslam’ı, ‘terörist’ olarak inşa}

etmesi onlara, hegemonya kurmak istedikleri ülkelere karşı gerçekleştirecekleri müdahaleleri meşrulaştırma kolaylığı da sağlamaktadır. Medyada karşılaşılan söz konusu duruma yüzlerce örnek verilebilir; ancak bir örnekle ifade etmek gerekirse: İngiltere’nin önde gelen gazetelerinden olan Independent, 2019 yılı itibariyle hâlen bu algı yönetimine devam etmekte ve terör eylemlerini gerçekleştiren teröristlerden

207 _{Özer, a.g.m., s.10-11.}

208 _{Emin Gürses, ‘’11 Eylül ve Uluslararası Sistemde Jeopolitik Rekabet’’, Aydınlanma 1923 Bağımsız}

Kemalist Düşün Dergisi, 2002, 6(43), s.54.

209 _{Yılmaz, a.g.m., 2011, s.92.}

210 _{Douglas Kellner, ‘‘9/11, Spectacles of Terror, and Media Manipulation’’, Critical Discourse}

41

‘İslamcı hava korsanı’ olarak bahsetmektedir.211 _{11 Eylül ile birlikte, ülkelerin tehdit}

algıları kapsamında güvenlik politikaları da değişmiş, bu da devletlerin silahlanma düzeyinde artışı beraberinde getirmiştir. Saldırıların ertesinde, birçok ülke ABD tarafından işgal edilmiş ve iktidarları değişmiştir. Bunun sonucunda ise özellikle Ortadoğu bölgesinde sosyal sorunlar yükselmiş; iç savaş, göç, mülteci ve seyahat özgürlüğü gibi kavramların, insani ve hukuki boyutu tartışılmaya başlanmıştır.212

Çünkü bu dönemle birlikte terörle mücadelede; askeri düzey, insan hakları ve hukuki boyutun önüne geçer hâle gelmiştir.213

11 Eylül, küreselleşmeyle birlikte kalkmaya başlayan sınırları belli bir oranda sekteye uğratmıştır; çünkü bu tarih, ülkelerin yeniden devlet-merkezci politikalar benimsemesine neden olmuştur.214 _{Bunun sonucunda ise uluslararası yapıda, çok}

kutuplu bir sisteme dönüşme süreci başlamıştır. Diğer bir ifadeyle bu olaylarla birlikte, sistemdeki güç dengelerinin yerinden oynadığı söylenebilir.215 _{11 Eylül}

sonrası ABD’nin askeri harcamaları, diğer ülkelerin askeri ve ekonomik anlamda ABD ile aralarındaki makasın kapanmasına ivme kazandırmış, bu kapsamda yeni bölgesel ve büyük güçler ortaya çıkmıştır. Siyasal bağlamda da güç kazanan bu aktörler, uluslararası alanda da daha çok söz sahibi olmuştur. Bu kapsamda Rusya, Vladimir Vladimirovich Putin dönemiyle yeniden yükselişe geçmiştir. Çin ise Soğuk Savaş sonrasında öngörüldüğü gibi küresel bir güç hâline gelmeye başlamıştır. Aynı şekilde bakıldığında Hindistan, teknolojik gelişmelerle bölgesinde önemli oranda söz sahibi bir ülke konumuna yükselmiştir. 11 Eylül sonrasında Ortadoğu bölgesinde ise İran, Suudi Arabistan ve Türkiye gibi ülkelerin önemli yükselişi dikkat çekmektedir. Yaşanan bu gelişmelere bakıldığında ABD’nin üstünlüğü yine inkâr edilemez bir durumdur; ancak önceden de belirtildiği gibi artık bu ülkeler, bölgesel ve küresel yönetimde daha fazla söz sahibi olur hâle gelmeye başlamıştır.216 _{Kısacası, Bush}

yönetiminin saldırılar sonrası aldığı yanlış kararlar ve uyguladığı politikalar, ABD’nin küresel siyaset içerisindeki liderliğinin sorgulanmasına neden olmuştur.217

211 _{Independent, ‘‘‘Oh, My God! The Plane’s Being Hijacked’: 9/11 Air Traffic Controllers Reveal Horror}

of Day in Book Detailing Graphic Accounts’’, https://www.independent.co.uk/travel/news-and- advice/911-world-trade-centre-terror-attack-september-twin-towers-air-traffic-controller-a9100176.html (Erişim Tarihi: 07.12.2019).

212 _{Yılmaz, a.g.m., 2011, s.92.} 213

Fuat Keyman, ‘‘Küreselleşme, Uluslararası İlişkiler ve Hegemonya’’, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 2006, 3(9), s.8.

214

Keyman, a.g.m., 2006, s.8.

215 _{Yılmaz, a.g.m., 2011, s.92.} 216 _{Yılmaz, a.g.m., 2011, s.105.}

217 _{Cenap Çakmak, ‘‘Giriş: Neden Dış Politika; Neden Amerikan Dış Politikası?’’, Cenap Çakmak vd.}

(ed.), Yakın Dönem Amerikan Dış Politikası: Teori ve Pratik, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara,

42

11 Eylül sonrası dönemde ABD’nin hegemonyasını devam ettirmeye yönelik tek yanlı sert bir dış politika ortaya koyması oldukça zorlaşmıştır.218 _{Uluslararası}

sistemdeki güç dengesinin değişikliğe uğraması ve ülkeler arasındaki karşılıklı bağımlılıkların artması, ABD’nin böyle bir politika ortaya koymasını engelleyen temel faktörler olarak öne sürülebilir. Önceki dönemlerde güç, hegemon devletlerin tekelindeyken, yeni dönemle birlikte güç dağılımında birçok aktörün yer aldığı göze çarpmaktadır. Dolayısıyla bu da uluslararası güvenlik bağlamında ülkelerin güçleri oranında sorumluluğun da paylaşıldığı bir ortamı inşa etmiştir.219 _{Bu kapsamda}

ABD’nin tek başına bir dünya düzeni kurması imkânsız görünmekle birlikte günümüzde hâlen devam etmekte olan yeni düzenin inşa süreci, güç dengesi dolayısıyla diğer ülkelere de ihtiyaç duymaktadır.220 _{Öte yandan terörizm de yeni}

dönemdeki güç mücadelesi içerisinde güçlü bir aktör olarak göze çarpmaktadır. Terörizm, özellikle terörle mücadele ismi altında büyük güçlerin çıkarları doğrultusunda politik bir araç olarak da kullanılmaktadır.221 _{Bu bağlamda hareket}

eden ve teröre destek veren ülkelerin ise uyguladıkları bu politika, ‘state terrorism’ (devlet terörü) adı verilen kavramla ifade edilmektedir.222

Sonuç olarak, 11 Eylül ile birlikte dünyada birçok değişim yaşandığı göze çarpmaktadır. Bu başlık altında ele alınan noktalar, değişen dünyayı genel hatlarıyla tasvir etmektedir. Bir sonraki başlıkta ise 11 Eylül sonrasının inşası ele alınarak, yeni düzenin tam olarak anlaşılması hedeflenmektedir.

2.2.2. 11 Eylül Sonrasının İnşası

ABD Başkanı George Walker Bush, 20 Eylül 2001’de yaptığı bir konuşmada ‘ya bizimlesiniz ya da teröristlerle’ diyerek, tüm ülkelerin tercihlerini yapmalarını gerektiğini ifade etmiş ve teröre destek veren tüm ülkelerin düşman rejim olarak kabul edileceğini vurgulamıştır.223 _{Bush bu konuşmasıyla, terörizme karşı savaş ilan}

ettiğini ileri sürmüş ve bu tarih sonrasında ortaya koyacağı politikalarla ilgili de ipuçları vermiştir. Bu kapsamda; El Kaide, Taliban, İslami Cihat ve Hizbullah gibi

218 _{Muhittin Ataman ve Özkan Gökcan, ‘‘Bush Dönemi Amerikan Dış Politikası: Bir Aşırı-Yayılmacılık}

Denemesi’’, Akademik İncelemeler Dergisi, 2012, 7(2), s.225.

219 _{Metehan Temizel, ‘‘Terörizmde Yeni Milad: 11 Eylül 2001’’, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler}

Meslek Yüksekokulu Dergisi, 2011, 14(1-2), s.338.

220 _{Ataman ve Gökcan, a.g.m., s.225.} 221

Temizel, a.g.m., s.338.

222 _{Noëlle Quénivet, ‘‘The World after September 11: Has It Really Changed?’’, The European Journal}

of International Law, 2005, 16(3), p.564-565.

223 _{The Washington Post, ‘‘President Bush Addresses the Nation’’,}

https://www.washingtonpost.com/wp-

43

yapıları kendisine hedef olarak görmüş,224 _{teröre destek veren ülkeler olarak ise}

‘‘(…) İran, Irak, Suriye, Libya, Küba, Kuzey Kore ve Sudan (…)’’225 _{gibi ülkeleri}

belirlemiştir. Bu kapsamda ABD’nin, özellikle ‘yeni düşman’ olarak inşa edilen İslam medeniyetine yapılacak müdahaleleri çeşitli bahanelerle meşrulaştırma çabası içerisine girdiği de söylenebilir. Soğuk Savaş döneminde El Kaide’ye dolaylı veya doğrudan destek verdiği düşünülen ABD, bu yapıdan terörist bir saldırıyla karşılaştığında ise bunu bir fırsat olarak görerek dünyayı ve uluslararası sistemi yeniden inşa etme amacıyla hareket etmeye başlamıştır.226

Bush’un saldırılar sonrası sert ve tek taraflı bir politika ortaya koyması ve özellikle Irak müdahalesinin meşruiyetini yitirmesi, uluslararası kamuoyunda anti- Amerikancılığın yükselmesine neden olmuştur.227 _{Dolayısıyla ABD’nin, 11 Eylül}

saldırılarının ideolojik boyutuna odaklanması; siyasi, askeri, ekonomik ve diplomatik düzeyde güç kaybetmesiyle sonuçlanmıştır.228 _{Immauel Wallerstein, bu güç kaybının}

2001’i takip eden on yıl boyunca devam edeceğini öne sürmüştür; ancak günümüz itibariyle bakıldığında bu sürecin yirmi yıldır devam ettiği göze çarpmaktadır.229

Yükselen Amerikan karşıtlığı çerçevesinde, ABD’nin ortaya koyduğu politikalar her ne kadar eleştirilse de ülkelerin birçoğu hâlen ABD saflarında yer almaya devam etmektedir. Çünkü hiçbir devlet başta ABD etkisiyle şekillenecek olan yeni düzenin inşa sürecinde dışarda kalmak istememektedir.230 _{Öte yandan yaşanan birçok}

gelişmeyle birlikte ABD, diğer ülkeleri de yeni düzeninin inşasına dâhil etmek zorunda kalmıştır. Bu kapsamda özellikle 2008’de yaşanan finansal kriz, ABD’yi büyük oranda etkilemiş ve onu koalisyonlar kurmaya yönelik çok yönlü bir politika uygulamak zorunda bırakmıştır. Dünyanın en büyük yirmi ekonomisinin taraf olduğu G20 (Grup 20) vasıtasıyla ABD’nin, yükselen güçler ile denge arayışı içerisine girmesi bu duruma örnek olarak gösterilebilir.231

2001 ile başlayan çok kutupluluğa dönüşme sürecinin günümüzde hâlen devam ettiği söylenebilir; çünkü devletler, sistemdeki yerlerini henüz tam olarak belirlemiş değildir. 11 Eylül saldırıları sonrası, ülkelerin yeniden devlet-merkezci

224 _{Özer, a.g.m., s.2.} 225

National Strategy for Combating Terrorism, 2003, p.18.

226 _{Özer, a.g.m., s.2.}

227 _{Sibel Kavuncu ve Hasan Dilan, ‘‘21. Yüzyıl Eşiğinde Yeni Çelişkiler/Yeni Krizler Ortamında}

Uluslararası Siyasal Sistemin Çok Kutupluluğa Doğru Evrilmesi’’, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve

Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Bildiriler, 10-15 Eylül 2007, Cilt: 2, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih

Yüksek Kurumu Yayını, Ankara, 2011, s.949.

228 _{Yılmaz, a.g.m., 2011, s.105.} 229

Immanuel Wallerstein, Amerikan Gücünün Gerileyişi: Kaotik Bir Dünyada ABD, Çev. Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul, 2004, s.31.

230 _{Serhat Güvenç, ‘’11 Eylül Sonrasında Dünya: Ulus Devlet, Küreselleşme ve Terörizm’’, Görüş,}

2001, Sayı: 49, s.14.

231

44

politikalar benimsemesi ise ulus-devlet anlayışının öngörülebilir gelecekte de güç mücadelesi içinde en temel yapılar olarak varlıklarını sürdüreceklerinin bir göstergesi olarak yorumlanabilir.232 _{Yeni dönemle birlikte daha da öne çıkmaya}

başlayan bir olgu olan terörizm, belirli hedefleri istenilen davranışa yönlendirmek amacıyla şiddete başvurmaktadır. Son dönemde devlet terörü stratejisi kapsamında birçok ülke de ulusal çıkarları doğrultusunda kendisine rakip olan veya olma potansiyeline sahip ülkeleri, istediği davranışa yönlendirmek adına terörist gruplara askeri ve ekonomik yardım başta olmak üzere çeşitli araçlarla destek sağlamaktadır.233 _{ABD Başkanı Bush’un görüşlerine de bakıldığında, terörizmle}

mücadeleyi ‘savaş’ olarak isimlendirmesi dahi yeni düzende terörizmin, devletler tarafından etkin bir dış politika aracı olarak kullanılmasının inşasına başlanıldığının ufak bir kanıtı olarak yorumlanabilir.234 _{Yani terörizm, ülkelerin dış politikasına}

önemli oranda etki eden ve devletlerin eylemlerini meşru bir hâle getiren faktör olarak da dikkat çekmektedir. ABD’nin yaşadığı saldırılar sonrası uzak bölgelere

Belgede 11 Eylül sonrası Türk-Rus ilişkileri: Süreklilik/değişim (sayfa 49-60)