İnşacı Yaklaşım Bağlamında Dış Politika

Öncelikle inşacı yaklaşımın dış politikaya bakış açısını ele almadan önce dış politikanın ne anlama geldiğini bilmek gerekmektedir. ‘‘Dış politika bir ülkenin dış

dünya ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkileri başta olmak üzere her çeşit ilişkilerinin yönetimi olarak (…) tarif edilebilir.’’97 _{Yani dış politika kavramı basit bir tanımla şu}

şekilde yorumlanabilir: herhangi bir devletin diğer devletlerle yürütmekte olduğu iletişim ve etkileşimlerin tamamıdır. Uluslararası ilişkiler disiplinine bakıldığında, birçok dış politika tanımlaması olmakla birlikte, çoğu açıklamanın birbirine benzerliği de dikkat çekmektedir. Bu kapsamda son olarak Ömer Kürkçüoğlu’nun dış politika tanımına bakmak gerekirse: herhangi bir devletin, bir başka devlet veya devletlere

93

Wendt, a.g.e., 1999, p.21.

94 _{Arı ve Kıran, a.g.m., s.60.} 95

Andrew Heywood, Siyasetin ve Uluslararası İlişkilerin Temel Kavramları, Çev. Fahri Bakırcı, BB101 Yayınları, Ankara, 2016, s.148.

96

Griffiths vd., a.g.e., 2013, s.160.

97 _{Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, ‘‘Dış Politika ve Dış Ekonomik İlişkilerin Yönetimi’’,}

20

karşı, daha geniş bir uluslararası alan veya sistem içerisinde sergilediği davranış, tutum ve eylemler bütünü olarak ifade edildiği göze çarpmaktadır.98

İnşacı yaklaşımda, devletlerin dış politika davranışlarının veya eylemlerinin şekillenmesinde etkili olan unsurlardan biri olarak toplumda paylaşılan normlar ileri sürülmektedir. Bu yaklaşım içerisindeki inşacılar anlaşılacağı üzere dış politika davranışlarında normların etkisi üzerinde dururken, diğer inşacılar ise devletlerin kimlik ve kültürünün önemine odaklanmaktadır.99 _{Bu düşünceye sahip inşacılar dış}

politika analizinde; ulusal ve uluslararası düzeyde kimlik, kültür, söylem, dil, norm ve değer gibi sosyo-kültürel unsurların, devletlerin dış politika tercihlerinin oluşup, belirlenmesinde etkili olduğunu öne sürmektedir.100

Ulusal çıkarlara olan bilimsel ilgi, uluslararası ilişkiler ve dış politika analizi için daima merkez bir konumda bulunmuştur.101 _{Dolayısıyla devletlerin ulusal çıkarlarının}

oluşmasında etkili olan kimlikler, devletlerin kim olduğunu tanımlamakta ve devletlerin bu kapsamda amaçlarının ortaya konulmasını da sağlamaktadır. Öte yandan kimlik, devletlerin uluslararası sistemdeki diğer devletleri tanımasına (dost veya düşman olarak) yardımcı olmaktadır.102 _{Önceden de belirtildiği gibi inşacı}

yaklaşımda, devletlerin kimliği sabit olmamakla birlikte inşa edilmektedir. Devletler kimliklerini inşa etmektedir; ancak kurumsal kimlikleri uluslararası ortamda bir aktör olarak tanınma ihtiyacını da ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca devletlerin kimlikleri, çıkarlarını etkilemesinin yanı sıra tercihlerinin ve tehdit algılarının da oluşmasını sağlamaktadır. Bu nedenle devletlerin kimlikleri, çıkarları ve tehdit algıları, devletlerin dış politikasının şekillenmesinde en etkili unsurlar olarak görülebilir. Nitekim bu unsurların dış politika analizinde de kilit bir öneme sahip olduğu varsayımında bulunulabilir.103 _{Diğer taraftan kimliklerin ve çıkarların sabit olarak}

kabul edildiği neo-liberalizmde aktörler, bu unsurları değiştirememektedir. Yani gün geçtikçe zenginleşen dış politikada neo-liberallerin, değişimi veya dönüşümü açıklamakta yetersiz kaldığı ve değişim çerçevesinde sistematik bir yaklaşımdan yoksun olduğu ortaya çıkmaktadır.104 _{İnşacı yaklaşımda ise özneler-arası sosyal}

inşa süreciyle birlikte, aktörlere ve yapıya karşılıklı olarak belirleyicilik tanınması ve

98 _{Ömer Kürkçüoğlu, “Dış Politika Nedir? Türkiye’deki Dünü ve Bugünü”, Ankara Üniversitesi SBF}

Dergisi, 1980, 35(1), s.311.

99 _{Mevlüt Bulut, Türkiye-İsrail İlişkilerinin Analizi: Konstrüktivist (İnşacı) Bir Yaklaşım, Selçuk}

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2018, s.21 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).

100

Rumelili, a.g.m., s.171.

101 _{Ian Hurd, ‘‘Constructivism’’, Christian Reus-Smit and Duncan Snidal (ed.), The Oxford}

Handbook of International Relations, Oxford University Press, New York, 2008, p.302.

102 Ekici, a.g.e., s.35. 103 Ekici, a.g.e., s.41. 104 Wendt, a.g.m., 1992, p.393.

21

kuramın değişime yönelik açılımları, çalışmalara dış politika analizinde önemli bakış açıları sunmaktadır.105

Öte yandan inşacı yaklaşımda kültür de kimlik kadar, liderlerin karar alma sürecinde ve dış politikasını belirlemesinde etkili bir faktör olarak görülmektedir. Kültür temelli değerler çerçevesinde karar alan liderlerin politikalarının meşruluğu da kültür sayesinde desteklenmektedir. İnşacı yaklaşımda kimliğin oluşmasında, kültürün etkisi de bulunmaktadır. Diğer taraftan kültür, toplum içerisinde birleştirici bir etkiye sahip olduğu kadar ayrılıklar ortaya çıkmasına da neden olmaktadır. Dolayısıyla buradan da kültürün sabit olmadığı ve farklı şekillerde algılanabildiği anlaşılmaktadır. Ayrıca kültürün, nesillerce süregelen birtakım değer, inanç ve uygulamalardan oluştuğu bilinmektedir. Kısacası, diğer kuramsal açıklamalardan farklı olarak inşacı yaklaşımda, kültür de dış politika ile etkileşim içerisinde olan bir unsurdur. Bu nedenle kültür, devletlerin dış politikasının belirlenmesinde etkili olan bir diğer önemli kavram olarak göze çarpmaktadır.106

İnşacı yaklaşımda dış politika analizine bakıldığında da diğer kuramlardan farklı bir anlayış içerisinde olduğu görünmektedir. Bu fark ise inşacı yaklaşımın, devletlerin uygulamakta olduğu politikaların sebeplerini açıklamak yerine, bu politika tercihlerini mümkün hâle getiren veya yönlendiren anlam dünyalarının analiz edilerek, ortaya konulması yönünde bir anlayışa sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Diğer kuramsal açıklamaların aksine inşacı yaklaşım, karar vericilerin algılarını belirleyen sosyo-kültürel ve normatif unsurlar üzerinde durmaktadır. Diğer kuramların ise dış politika analizlerinde daha çok karar vericilere odaklandığı göze çarpmaktadır.107 _{Ayrıca inşacılara göre karar vericiler, devletlerin}

birtakım değer ve uygulamalarının bulunduğu iç politika ortamından etkilenmekte ve bu çerçevede ise dış politika tercihlerini şekillendirmektedir.108

Bu başlık altında inşacı yaklaşım bağlamında dış politika kavramı ve analizi ele alınmıştır. Gelecek başlıkta ise inşacı yaklaşım içerisindeki temel ve farklı bakış açılarına değinilecek ve Reus-Smit’in araştırma düzeylerini sınıflandırması hakkında bilgi edinilecektir. Dolayısıyla bu ve bir sonraki başlıkta elde edilecek sonuçlar doğrultusunda inşacı yaklaşımda, dış politika araştırması ve analizi hakkında yorumlamada bulunulacaktır.

105 _{Sami Kiraz, Sosyal İnşacı Bakış Açısından Türkiye-İran İlişkilerinde Çatışma ve İşbirliği Alanları,}

Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2012, s.33 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

106 Ekici, a.g.e., s.31-32. 107 Rumelili, a.g.m., s.171. 108 Bulut, a.g.e., s.21.

22