KONUNUN ÖNEMİ 1
1.2. MASTER PLAN TÜRLERİ
Master planlar içeriğine ve kapsadığı coğrafi alana göre temelde beş sınıfa ayrılmaktadır:
i. Geniş Kapsamlı Master Plan
ii. Küçük Bir Coğrafi Alanı Kapsayan Master Plan iii. Fonksiyonel Master Plan
iv. Stratejik Master Plan v. Dar Kapsamlı Master Plan
Her bir plan türünün, karakteristikleri ve birbirinden ayrı-lan özelliklerinin yanında uygulama ve geliştirme süreç-lerinde farklı olumlu ve olumsuz yönleri bulunmaktadır.
i. Geniş Kapsamlı Master Plan
Geniş kapsamlı master planlar üç temel karakteristiğe sahiptir.
a. Bir master planda bulunması gereken tüm bileşenleri bünyesinde barındırmaktadır. Bunlar;
• Gelecek vizyonu,
• Ekonomik faaliyetlerin gelişimi,
• Doğal, tarihi ve kültürel kaynakların korunması ve iyi-leştirilmesi,
• Nüfus çalışmaları, büyüme oranları, kentleşme
gerek-sinimleri, arazi kullanımı ve yakın bölgelerle İlişkiler,
• Ulaştırma ve altyapı için amaç ve hedeflerin tespiti,
• Geçmiş planlamalar ve deneyimlerin incelenmesi, mevcut ve gelecek trendlerin analizi,
• Toplumu ilgilendiren konular ve önceliklerin tanım-lanması,
• Durum analizi, zayıf ve güçlü taraflar ile fırsat ve teh-ditlerin belirlenmesi,
• İklim değişiklikleri ve doğal afet benzeri tehlikelerin incelenmesi,
• Yaşam kalitesinin yükseltilmesine yönelik çalışmala-rın ortaya konması,
• Park ve dinlenme alanlarının korunması,
• Planın uygulanması ve ne şekilde yürütüleceği, b. Tüm bölgeyi kapsamaktadır.
c. Uzun dönemlidir. Genellikle 10-20 yıllık bir zaman dili-mini ilgilendirmektedir.
Geniş kapsamlı bir master plan hazırlanması, diğer plan türleri ile karşılaştırıldığında en iddialı girişim olarak kar-şımıza çıkmaktadır. Diğer türlere oranla daha fazla çaba ve zaman gerektirmektedir. Ayrıca hazırlanması daha maliyetlidir. Bununla birlikte en yaygın ve geleneksel planlama yaklaşımıdır. Toplumu ve bölgeyi ilgilendiren ve geleceği etkileyen tüm konular geniş kapsamlı master planlarda yer almaktadır.
Geniş kapsamlı master plan hazırlamak aşağıdaki şart-ların geçerli olması durumunda bölge/toplum açısından doğru bir eylemdir:
1. Geçmişte yapılan planlama çalışmaları başarılı ol-muştur.
2. Mevcut geniş kapsamlı bir master plan vardır. Bu ko-nuda tecrübe edinilmiştir. Yeni ilaveler ve revizyon-larla güncellemeler yapılabilir.
3. Yerel yönetimler ve bölgesel aktörler uzun vadeli planlama çalışmalarını desteklemektedir.
4. Geniş bir coğrafya/topluluk bazında ele alınması
gereken çeşitli konular mevcuttur.
5. Planlama çalışmaları ile ilgili önemli bir sorun bulun-mamaktadır.
6. Planın hazırlanması için gereken süre (bir yıl ve üzeri) göze alınabilmektedir.
Geniş kapsamlı master planların olumsuz tarafları ise şu şekilde özetlenebilir:
1. Çeşitli konularda çok fazla verinin analiz edilmesini gerektirir, ayrıca fazla zaman, kaynak ve çaba gerek-tirmektedir.
2. Kamunun planlama çalışmalarına katılım süreci uzun bir zaman alabilir, bu süreci organize etmek zor ola-bilir.
3. Uzun dönemli projeler üzerinde fikir birliğine varmak güçtür.
4. Spesifik odaklanılmış projeler yerine izlenecek genel politikanın belirlenmesi eğilimindedir.
5. Kısa vadeli karar ve uygulamalar için rehber görevi görmeye fazla uygun değildir.
6. Uzun dönemli olduğundan uygulanmasında belirsiz-likler olabilir.
7. Gelecekteki koşulları somutlaştırmak konusunda zorluklar yaşanabilir. Mevcut koşullardan hedeflenen duruma ulaşma konusunda insanlar arasında görüş ayrılıkları yaşanabilmektedir.
ii. Küçük Bir Coğrafi Alanı Kapsayan Master Plan
Bu türdeki master planların temel karakteristikleri aşağıdaki gibidir:
a. Belli bir coğrafi alana işaret edilmektedir.
b. Orta (5-10 yıl) vadelidir.
c. Birçok konuyu kapsamakta fakat konuları küçük bir bölge bazında daha spesifik ele alma eğilimindedir.
Zaman ve bütçenin elverişli olması durumunda bu türdeki master planların hazırlanması arzu edilen bir durumdur.
Fakat ayrılan sınırlı kaynaklar nedeniyle sadece aşağıda-ki değişikliklerin yaşandığı ya da değişiklikler yaşanması beklenen bölgeler için de hazırlanabilir. Bu bölgelere ör-nek olarak;
• Merkezi iş bölgeleri,
• Tarihi koruma bölgeleri,
• Tehdit altındaki açık alan ve araziler,
• Yeniden yapılanma/gelişme alanları,
• Ticari ve endüstriyel büyümenin beklendiği bölgeler,
• Toplumu ilgilendiren yaşam alanlarının tasarımı verilebilir.
Aşağıdaki şartların geçerli olması durumunda küçük bir coğrafi alanı kapsayan master plan hazırlamak bölge/
toplum açısından doğru bir eylemdir:
1. Bölgenin tamamı için planlama yapmak mümkün değildir.
2. Bölgeler arası ilişkileri gösteren bir plan mevcuttur.
3. Her bir coğrafi bölge için plan hazırlama konusunda destek vardır.
4. Toplum fiziksel ve sosyal açıdan bölünmüş bir yapı-dadır.
5. Belirli bölgeler diğerlerine göre daha hızlı bir değişim göstermektedir.
6. Hazırlanan master planlar birleştirilerek daha sonra geniş kapsamlı master plan oluşturulabilir.
Küçük bir coğrafi alanı kapsayan master planın olumsuz tarafları ise şu şekilde özetlenebilir:
1. Hazırlanan master planların birleştirilerek geniş kap-samlı master plan oluşturulması mümkün olmaya-bilir.
2. Değişiklikleri ya da sorunları belli bir bölge bazında ele almak yeterli olmayabilir.
3. Geniş kapsamda ele alınması gereken konuları belli bir bölgeye indirgeyebilir.
iii. Fonksiyonel Master Planlar
Fonksiyonel master planlar spesifik bir konu ve bu konu ile ilişkili başlıkları içermektedir.
Fonksiyonel master planların karakteristikleri şu şekildedir:
a) Kapsamlı master planların bir bileşenini içermektedirler.
b) Bölgenin tümünü ya da bir alt bölümünü kapsayabilir.
c) Kısa dönemli (1-5 yıl) ya da uzun dönemli (10-20 yıl) bir kapsamda olabilir.
d) Tek başına bir plan ya da kapsamlı master planın bir parçası olabilirler.
Aşağıdaki şartların oluşması durumunda fonksiyonel master plan hazırlamak bölge/toplum açısından doğru bir eylemdir:
1. Tek seferde geniş kapsamlı bir plan hazırlama müm-kün olmayabilir.
2. Fonksiyonel master planlar hazırlayarak kapsamlı master planların belirli bölümleri tamamlanabilir.
3. Bölgenin farklı başlıklarda fonksiyonel master plan-ları bulunmaktadır.
4. Belirli konular üzerinde planlama yapılması gerek-mektedir ya da mevcut master planın güncellenmesi konusunda isteksizlik vardır.
5. Tek seferde geniş kapsamlı bir master plan hazırla-yabilmek için gerekli finansal kaynak bulunmayabilir.
6. Fonksiyonel planlar daha sonra birleştirilerek geniş kapsamlı master planlar oluşturulabilir.
Fonksiyonel master planların olumsuz tarafları ise şu şe-kilde özetlenebilir:
1. Hazırlanma süreci yavaş işlemektedir.
2. Değişiklik ve sorunlara yeterince işaret edemeyebilir.
3. Özel sorun alanlarına ve konulara odaklanmaktadır.
4. Kapsamlı master planlarda bulunması gereken tüm konu başlıklarını içermemektedir.
iv. Stratejik Master Planlar
Stratejik master planlar kapsamlı master planların bir versiyonudur. Küçük bir coğrafi alanı kapsayan ya da fonksiyonel master planların aksine ana bir planın parça-sı olabilir. Toplumu ilgilendiren en önemli sorunların ele alındığı ve bu sorunların şimdi ve gelecekte nasıl çözüle-ceği stratejik master planlar kapsamındadır. Temel karak-teristikleri;
a. Bölge ve toplumla ilgili en önemli konuları ele almaktadır.
b. Kısa (2-5 yıl) ya da uzun (10-20 yıl) bir dönemi ilgilen-dirmektedir.
c. Tüm bölgeyi kapsamaktadır.
d. Yer alacak konular öncelik sırasına göre oluşturulmaktadır.
Stratejik master plan hazırlamak bölge/toplum açısından doğru bir eylem olabilir. Çünkü;
1. Tüm sorunları ele almamaktadır.
2. Kısa ve uzun dönemli bir bakış açısına sahip olabilir.
3. Bölgenin sanayi gelişimi ve yatırımları çekme konu-sunda diğer bölgelerle rekabet halinde olduğunu ha-tırlatmaktadır.
4. Stratejik master planlar bölgenin algılanan zayıflık-larını güce dönüştürerek rekabet avantajının arttı-rılmasını sağlayabilir. Stratejik planlama, ekonomik durgunluk ve daralma problemleri yaşayan bölgeler için önerilmektedir. Pratik stratejiler ile bölgesel an-lamda gelişmeyi sağlayabilir.
Stratejik master planların olumsuz tarafları ise şu şekilde özetlenebilir:
1. Geniş bir kapsamda ele alınması gereken sorunların çözümünde yeterli olmayabilir.
2. Geniş kapsamlı master planların tüm bileşenlerini içermeyebilir.
v. Dar Kapsamlı Master Plan
Dar kapsamlı master planlar çoğunlukla vizyon ve ara-zi kullanımı konusundaki planlamalardan oluşmakta-dır. İsteğe bağlı olarak kapsamlı master plan bileşenleri ilave edilebilmektedir. Genellikle az nüfuslu (örneğin;
10.000’den az) bölgeler için hazırlanabilen bir master plan türüdür. Genellikle profesyonel planlamacılardan ziyade gönüllü katılımcıların çabaları ile oluşturulmaktadır.
Avantajları;
1. Hazırlama maliyeti düşüktür. Gönüllü katılımcıların çabasını gerektirmektedir.
2. Geniş kapsamlı master planların tüm bölümlerini içermesi zorunlu değildir.
3. Kısa ya da uzun dönemli bir perspektifte hazırlana-bilmektedir.
4. Yerel sermaye gelişim programlarına bağlanabilir.
5. Kolaylıkla güncellenebilir.
6. Bu tür master planı öne çıkan olumsuz tarafı ise kap-samlı olmamasıdır.