İhracat Ürün Çeşitliliği

İhracat gelirlerindeki istikrarsızlığın neden olabileceği olumsuzluklardan ³³ kurtulmanın yolu olarak ihraç ürün-leri ve piyasalarında çeşitlenmenin sağlanması

gerek-mektedir. ³⁴ Dolayısıyla ihracat çeşitlenmesi, ekonomik büyümenin sürdürülmesinde pozitif bir ticari araç olarak görülmektedir. Başka bir ifadeyle ihracat kazançlarında-ki istikrarsızlığın ekonomidekazançlarında-ki riskten kaçınan firmaların yatırımları azaltmasına yol açması, makroekonomik be-lirsizliklerin artmasına neden olması ve uzun dönem bü-yümeyi sekteye uğratması gibi olumsuzlukların önüne geçilmesinde ihracat ürünlerinde ve pazarlarında çeşit-lenmeye gitme, ihracat kazançlarında istikrar sağlayıcı önemli bir rol oynamaktadır. ³⁵

İhracat ürün çeflitlili€i, ilin tüm ihraç ürünlerini de€il yaln›zca ilin rekabet avantajına sahip oldugu ürün çeflitlili€ini kapsamaktadır. Aynı zamanda bu gösterge, ilde ihracata konu olan ürünleri değil ilde üretilip ihraç edilen ürünleri esas almaktadır. Buna göre çeşitlilik değeri yüksek olan bir ilde, çok sayıda ürün rekabetçi bir şekilde

üretilip ihraç ediliyordur. İlde var olan beceriler çok sayıda ürünün rekabetçi avantajla üretilmesi ve ihraç edilmesi için uygundur. Aynı şekilde, çeşitliliği düşük olan bir ilde, az sayıda ihracata konu olan ürün üretilmektedir.

Buna göre çeşitlilik performansı hesaplanan illerden ihracata konu malların üretiminde en çok çeşitliliğe sa-hip olan ilk on il sırasıyla İstanbul, İzmir, Ankara, Konya,

Adana, Mersin, Kocaeli, Tekirdağ, Antalya ve Kayseri’dir.

Çeşitliliği en yüksek ilk 25 ilin arasında ise Trakya’dan iki il, bulunmaktadır. Kırklareli sıralamada 21. sıradadır. Bu da bu iki ilin çok sayıda ihraç ürününde rekabet avanta-jına sahip olduğunu göstermektedir. Bu iller, farklı nite-liklerdeki birçok ürünün üretilip ihraç edilmesine olanak sağlayacak üretim imkânlarına ve becerilerine sahiptir (Şekil 2.7).

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması

Şekil 2-7

İhracat Ürün Çeşitliliği En Yüksek İller

İSTANBUL İZMİR ANKARA KONYA ADANA MERSİN KOCAELİ TEKİRDAĞ ANTALYA KAYSERİ GAZİANTEP BURSA BALIKESİR ESKİŞEHİR AYDIN DENİZLİ MANİSA HATAY NEVŞEHİR ÇORUM KIRKLARELİ SAMSUN ÇANAKKALE DÜZCE UŞAK

0 50 100 150 200 250 300 350

2.1.1.4.2. Sıradanlık

İlin sıradanlık değerinin yüksek olması, ilde üretilip reka-betçi bir şekilde ihraç edilen ürünlerin sıradan olduğunu gösterir. Ürünün sıradan olup olmadığının belirleyicisi, o ürünün kaç ilin ihracat sepetinde bulunduğuna bağlı olarak değişmektedir. Çok sayıda ilin ihracat sepetinde yer alan ihraç ürünleri sıradan ürün olarak kabul edmektedir. Aynı şekilde, sıradanlık değeri düşük olan il-ler, özel/nadir ürünlerin ihracatında rekabetçi avantaja

ADANA TEKİRDAĞ MANİSA KOCAELİ BURSA İZMİR ANKARA SAKARYA RİZE İSTANBUL

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00 16,00

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması

Şekil 2-8

Sıradanlık Değeri En Düşük 10 İl

sahiptir. Nadir ürünler, az sayıda ilin ihracat sepetinde bulunmaktadırlar.

İllerin ürettiği ve aynı zamanda ihraç ettiği ürünlerin sıradanlık değerlerini gösteren yukarıdaki grafikte, sıra-danlık değeri en düşük olan ilk on il, sırasıyla İstanbul, Rize, Sakarya, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli, Manisa, Te-kirdağ ve Adana’dır. TeTe-kirdağ, özel/nadir ürünlerin ihra-catında rekabetçi avantaja sahip olan iller sıralamasında 9. sırada bulunmaktadır (Şekil 2.8).

2.1.1.4.3. Tamamlayıcılık

Çalışmada her bir ilin ihracat deseni ile en çok örtüşen ithalat desenine sahip olan ülkeler tespit edilmiş ve bu şekilde illerin tamamlayıcı ülkeleri belirlenmiştir. İllerin tamamlayıcısı olan ülkelerin ilin hali hazırda ihracat yap-tığı ülkelerden farklı olması “ilin ihracat yapabileceği po-tansiyel ülkeleri” göstermesi açısından önemlidir. Diğer

bir ifade ile bu analiz, ilin ihracatını yönlendirebileceği ve ithalat yapısı itibari ile ilin doğal partneri olabilecek ülkeleri göstermektedir.

Her bir ilin tamamlayıcısı olan ülkelerin tespiti, illerin ihracat pazarlarını çeşitlendirmeleri aşamasında kendi-lerine yol gösterici bir kılavuz olabilecektir. Değerlendir-me sonucuna göre; Danimarka 27, Rusya 26, Cezayir 24,

Nijerya 24, B.A.E. 20, İngiltere 20, İsrail 20, Romanya 19, Mısır 14, Kazakistan 12, S. Arabistan 12, Hong-Kong 11, Norveç 11, Venezuela 11 ve Belçika 10 ilimizin tamamlayı-cısı olan başlıca ülkelerdir.

Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli’nin tamamlayıcısı konumun-da, yani ithal ettiği ürünler bakımından potansiyel ihraç pazarı olabilecek ülkeler ise aşağıdaki gibidir (Tablo 2.13).

Tabloya göre Tekirdağ’ın doğal partneri konumundaki iller; Danimarka, Romanya ve Hong Kong’tur. Edirne’nin

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması

Tablo 2-13

TR 21 Trakya Bölgesi İllerinin Potansiyel Olarak İhracat Yapabileceği Ülkeler

İller Danimarka Rusya BAE İngiltere İsrail Romanya Hong Kong

Tekirdağ X X X

Edirne X X X X

Kırklareli X X X X

doğal partneri konumundaki iller; Danimarka, BAE, giltere ve İsrail’dir. Tekirdağ ise; Danimarka, Rusya, İn-giltere ve Hong Kong ile ticaretini geliştirebilecektir.

Çalışma kapsamında Türkiye’nin ihracatını bir bütün olarak aldığımızda, bu ihracatın tamamlayıcısı olan ül-kelerle olan ticaretimiz de incelenmiştir. Bu incelemede yalnızca tamamlayıcılık değil, aynı zamanda ülkelerin milli hasılaları, ülkemize uzaklıkları da göz önünde bu-lundurulmuştur. Buna göre Türkiye’nin aşağıdaki ülke-lerle olan ihracatta önemli bir potansiyele sahip olduğu belirlenmiştir (Tablo 2.14).

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, İl İl Dış Ticaret Potansiyeli Araştırması

Tablo 2-14

Türkiye’nin Potansiyel Olarak İhracatını Geliştirebileceği Ülkeler

Ülkeler

Slovakya Macaristan Çek Cumhuriyeti

Slovenya Belarus Ukrayna

Polonya Hong-Kong Kore

Singapur Tayland Filipinler

Japonya Malezya

2.1.1.4.4. Sofistikasyon

Sofistikasyon değeri, her bir ilin üretip ihraç ettiği ürün-lerin ne derece gelişmiş ülkeürün-lerin ihracat sepetleri ile örtüştüğünün göstergesidir. Diğer bir ifade ile sofis-tikasyon değerinin düşük olması, ilin ihraç ürünlerinin gelişmiş ülkeler tarafından ihraç edilen kompleks ürün-lerden uzaklaştığına işaret etmektedir. Sofistikasyon değeri de, illere yönelik sanayi ve ihracat politikalarının şekillendirilmesinde önemli bir gösterge olarak karşımı-za çıkmaktadır. Türkiye’nin 2009 yılı itibari ile ihracatı-nın BRIC ülkelerinden; Brezilya, Rusya ve Hindistan’dan daha sofistike, Çin’in ise hemen gerisinde olduğu belir-tilmektedir.

2.1.1.4.5. Rekabet Gücü İçin Stratejik Yol