Mantıksal Düşünme

Mantıksal düşünme, Piaget’in bilişsel gelişim aşamalarından hem somut hem de soyut işlemler döneminde görülen bir beceridir (Senemoğlu, 2011, s.39-51). Somut işlemler dönemi (7-11 yaş) ile başlayan mantıksal düşünme yeteneğindeki bu gelişim, soyut işlemler dönemine gelindiğinde ise yetişkin düzeyine erişmektedir. Mantıksal düşünme, bireyin farklı işlemler yardımıyla bir problemi çözmesi, gerekli ilke ve yasalara ulaşması olarak belirtilmektedir. Bilişsel gelişim aşamaları tüm bireyler için ortak olmasının yanında, bireyler sahip oldukları deneyimler, içinde bulundukları çevreden getirdikleri özellikler ve kalıtsal faktörlere dayalı

olarak fiziksel ve bilişsel özelliklerinde de farklılık göstermektedir. Bu da öğrencilerin başarı durumlarını etkilediği gibi onların karar verme süreçlerini ve mantıksal düşünme yeteneklerinde de farklıklara sebep olmaktadır (Aksu, 2012).

Piaget, mantıksal düşünmenin öğrencilerin kendi çevrelerini algılamaları ve farklı kavramları ilişkilendirmenin önemli olduğunu belirtmiştir. Lawson, mantıksal düşünme becerisinin ortaya çıkarılmasına yönelik teori ortaya atmıştır. Bu teoriye göre, mantıksal düşünmede bir önermenin birden çok cevabı arasından en doğru olanı seçmek gerekmektedir. Bir önermeye yönelik üç seçenek arasından doğru olanı seçebilen öğrencilerin mantıksal düşünme becerilerinin geliştiğini varsaymaktadır (Yaman, ve Karamustafaoğlu, 2006).

Araştırmalar, fen başarısının ve fen kavramlarını anlamanın, öğrencilerin mantıklarını kullanma becerisi ile ilişkisinin olduğunu göstermektedir. Bu araştırmaların sonucunda öğretim yöntemlerinin, içeriğin ve hedeflerin, öğrencilerin bilişsel gelişim düzeylerine göre düzenlenmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Mantıksal düşünmenin geliştirilmesi, kavramların öğrenilmesi açısından büyük öneme sahiptir. Kavramsal bilginin oluşmasını sağlayan oluşturmacı süreç, mantıksal düşünme işlemlerini gerektirir (Lawson, 1992). Mantıksal düşünme zor da olsa geliştirilmesi mümkündür (Lawson, Clark, Meldrum, Falconer, Sequist, & Kwon, 2000).

Mantıksal düşünme işlemleri “değişkenleri kontrol etme”, “orantısal düşünme”, “olasılıklı düşünme”, “ilişkisel düşünme” ve “birleşik düşünme”, başarılı olmak için gereken yeteneklerdir (Lawson, 1982; Valanides, 1996). Değişkenler net bir şekilde tanımlanabildiğinde ve kontrol edilebildiğinde daha iyi sonuçlara ulaşılmaktadır. Orantısal düşünme yeteneği, nicel özellikler bakımından önemlidir. Orantısal düşünme verilerin işlenmesinde, tablolaştırılmasında, grafiklerin yorumlanmasında önemlidir. Araştırmalardan, gözlemlerden ve deneylerden elde edilen sonuçları yorumlamak ise olasılıklı düşünme yeteneğini gerektirmektedir. Değişkenler arasındaki ilişkileri tanımlamak ve doğrulamak ilişkisel düşünme yeteneği ile ilgilidir. Değişkenlerin etkisini ölçmek için alternatif hipotezler kurmak ve test etmek birleşik düşünme yeteneğini gerektirir (Garnett, & Tobin, 1984).

Araştırmalarda ortaya çıkan genel sonuçlara göre, mantıksal düşünme yeteneği, ergenlik boyunca gelişerek fen başarısında ve fen kavramlarını oluşturmada önemli bir rol oynamaktadır

(Lawson, Clark, Meldrum, Falconer, Sequist, & Kwon, 2000). Valanides (1997) mantıksal düşünme yeteneğini, fen ve matematik derslerinde başarılı olmak için olması gereken yetenekler olarak tanımlamıştır.

Lawson (1982) mantıksal düşünme yeteneğinin, genel başarıyla da ilişkisi olduğunu söylemiştir. Mantıksal düşünme stratejilerinin, problem çözmeyi geliştirmesi ve başarıyı arttırmasının yanı sıra akademik toplumun sınırlarının ötesinde günlük yaşamdaki problemleri de kolaylaştırdığını ifade etmektedir.

Mantıksal düşünme yeteneği sadece bilişsel süreci kapsamaz. Mantıksal düşünme; mevcut durumları sınar ve bu mevcut durumları değerlendirir ve geliştirir (Soylu, 2004). Lazear (2000) mantıksal düşünmenin özündeki kapasiteleri maddeler halinde açıklamıştır. Bunlar:

Soyut Yapıları Tanıma: Çevremizdeki örüntüleri ayırt etme becerisidir. Örneğin

çevremizde tekrarlanan spiral örüntüleri, üçgen örüntüler ve yıldız örüntüleri bulma ve ayırt edebilme.

Tümevarım Yoluyla Akıl Yürütme: Bu kapasite parçalardan bütüne ulaşma sürecinde

kullanılan mantıktır.

Tümdengelim Yoluyla Akıl Yürütme: Eldeki bütünden parçalara ulaşma sürecinde işe

koşulan bir beceridir.

Bağıntı ve İlişkileri Ayırt Etme: Günlük yaşamda bireyleri bombardıman tutan verileri

sıralama ve sınıflama davranışlarını içerir. Bu zekâsı gelişmişolan bireyler, kendisi için anlamlı ve önemli şeyleri seçerken önemsiz olanları ise eleme eğilimindedirler.

Karmaşık Hesaplamalar Yapma: Yıllardır bu zekâ türünün en çok temsilcisi olarak kabul

edilen beceri alanıdır. Sadece okulda sayı ilişkileri ve matematiksel işlemleri değil, aynı zamanda bunları günlük hayatta kullanabilme olarak tanımlanmaktadır.

Bilimsel Yöntemi Kullanma: Bu süreçte bir olayı gözleme, yargılama, karar verme ve

ilgili tüm olaylar gözlenir, sonra problemle en çok hangi olayın ilişkili olduğu belirlenir ve daha sonra da bir karar verilip uygulanır (Bümen, 2010, s. 7).

Fen bilgisi öğretiminde muhakeme gücünü kullanabilmek çok önemlidir. Fen ve doğa olaylarında bilinmezlikler oldukça fazladır. Fen ve doğa olayları sürekli değişim içinde olduğundan mantıksal görüşe sahip olunması gerekir (Temizyürek, 2003).

Lawson, Banks ve Logvin (2007) mantıksal düşünme yeteneğinin öğrencilerin özyeterliğini ve fen başarılarını etkileyen ana etken olduğunu ortaya koymuşlardır. Altınok (2004) mantıksal düşünme yeteneğinin bilimsel ifadelerin öğrenilmesinde önemli bir yeri olduğunu vurgulamıştır.

Fen bilgisi soyut düşünme yeteneği gerektiren bir ders olduğu için mantıksal düşünme yeteneğinin geliştirilmesi bilimsel kavramların öğrenilmesinde önemlidir. Mantıksal düşünme yetenekleri öğrencilerin fen bilimlerine karşı tutumlarını ve fen bilimlerini anlamalarını etkilemektedir (Güler, 2010). Yapılan çalışmalarda mantıksal düşünme yeteneğinin öğrencilerin fen başarılarını ve özyeterliliğini etkilediği ileri sürülmüştür (Lawson, Banks, & Logvin, 2007).