Maliye Bakanlığı Denetimi

Devlet hazinesinin temsilcisi olan Maliye Bakanlığına, döner sermayeli işletmelerin denetimi ile yıllık bütçelerinin yapılmasında, finansman sağlanmasında, elde ettikleri gelir ve karlar üzerinde yetkiler tanınmıştır142_.

Maliye Bakanlığının idareler üzerinde yapmış olduğu denetim daha çok mali denetimdir. Dolayısıyla bakanlığın yaptığı denetim, faaliyetlerin hukuki kurallara uygunluğu açısından yapılmaktadır.

5018 sayılı kanuna göre Maliye Bakanlığınca yürütülecek hizmetler şöyledir143_;

“Mali yönetim ve kontrol sisteminin tümüyle zaafa uğradığı, belirgin yolsuzluk veya kamu zararına yönelik emarelerin ortaya çıktığı durumlarda; ilgili bakanın talep etmesi veya doğrudan Başbakanın onayı üzerine Maliye Bakanı, yetkili denetim elemanlarına, kamu idarelerinin tüm mali yönetim ve kontrol sistemlerini, mali karar ve işlemlerini mevzuata uygunluk yönünden teftiş ettirir. Bu teftişler sonucunda düzenlenecek raporların bir örneği İç Denetim Koordinasyon Kuruluna, bir örneği de gerekli işlemlerin yapılması için ilgili bakana gönderilir.”

Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinde doğrudan Maliye Bakanlığı denetimi öngörülmüştür. Buna göre144_;

“İşletmeler, ilgili idarenin denetim elemanları, Bakanlık ve Sayıştay tarafından denetlenir”.

Bu durumda söz konusu düzenlemenin her ne kadar 5018 Sayılı kanunun adem- i merkeziyetçi mali denetim anlayışı ve ilgili maddeleriyle çeliştiği söylenebilirse de; kendine özgü kuruluş yapısı, amacı, işlemleri ve yaygınlığı bulunan bu işletmelerin mali denetiminin yalnızca kendi idarelerince ve dış denetim eliyle yapılmasının çeşitli mahzurlar doğurabileceği gözden kaçırılmamalıdır. Dolayısıyla 5018 sayılı kanunun adem-i merkeziyetçi denetim anlayışı ile Maliye Bakanlığının merkeziyetçi anlayıştaki denetiminin birlikte uygulanmasını öngören yönetmelik yaklaşımının

142_{ALAGÖZ, a.g.e., s. 127.}

143_{5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Madde 75.}

döner sermayeli işletmelerin denetimleri için daha elverişli sonuçlar verebileceği söylenebilir145.

Döner sermayeli işletmelerde Maliye Bakanlığı denetimi;

• Teftiş Kurulu Başkanlığı,

• Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.

Maliye Bakanlığına bağlı olarak kurulan teftiş kurulu, teftiş kurulu başkanının yönetiminde maliye müfettişlerinden oluşmaktadır. Teftiş kurulunun teftiş ve denetleme yetkisi çok geniş bir alanı kapsamaktadır.

Maliye müfettişlerine teftiş yetkisi veren birçok kanun bulunmaktadır. 5018 sayılı kanunun 75. maddesi dışında, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 135. maddesi, 492 sayılı Harçlar Kanununun 134. maddesi, 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununun 41. maddesi, 2954 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanununun 57. maddesi, 91 sayılı Menkul Kıymetler Borsaları Hakkındaki KHK’ nın 22. maddesi, 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanunun 1. maddesi, 233 Sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında KHK’ nın 40. maddesi, 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanununun 16. maddesi, 351 Sayılı Yüksek Öğretim Kredi ve Yurtlar Kurumu Kanununun 37. maddesi, 90 sayılı Ödünç Para Verme İşleri Hakkında KHK’nın 14. maddesi, 7163 Sayılı TODAİE Teşkilat Kanununun 24. maddesi, 3628 Sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanununun 18. ve 19. maddeleri ve 5549 Sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun 11. ve 19. maddeleri Maliye Müfettişlerine denetim yetkisi vermektedir. Ayrıca kendi özel mevzuatı olan; Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 178 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname, Maliye Teftiş Kurulu Tüzüğü ile Maliye Teftiş Kurulu Yönetmeliği de Maliye Müfettişlerine denetim yetkisi vermektedir. Görüldüğü gibi teftiş kurulunun denetim yetkisi çok geniş bir alanı kapsamakla beraber döner sermayeli işletmelerin denetimini 5018 sayılı kanun ile döner sermayeli işletmeler bütçe ve muhasebe yönetmeliği çerçevesinde gerçekleşmektedir.

Teftiş kurulu müfettişlerinin görevi, bakan adına genel ve özel bütçeli idarelere bağlı döner sermaye işletmelerini denetlemektir.

Muhasebat Genel Müdürlüğü, döner sermayeli işletmelerin denetimi Muhasebat Kontrolörleri ve Döner Sermaye Şube Müdürlüğü aracılığıyla yapılmaktadır.

07/06/1989 tarih 20188 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Maliye Bakanlığı Muhasebat Kontrolörleri Görev ve Çalışma Yönetmeliğine göre; Muhasebat Kontrolörlerinin görevleri146_;

• Genel ve Özel Bütçe Saymanlıkları, Genel ve Özel Bütçeli İdarelere bağlı Döner Sermaye ve Fon Saymanlıkları işlemlerini kanun, kararname, tüzük, yönetmelik ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uygunluğu yönünden denetlemek,

• Denetlenen saymanlıklarda hesap ve kayıtların muhasebe yönetmelikleri gereğince düzenlenmelerini sağlamak,

• Suç sayılan eylem ve işlemleri görülenler hakkında soruşturma yapmak, • Denetlenen ünitelerin amirleri ve gerekli görülen memurları hakkında

değerlendirme belgesi düzenlemek,

• Kanun, kararname, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuat hükümleri ile ilgili görüş bildirmek ve önerilerde bulunmak,

• Genel Müdür tarafından verilen diğer görevleri yapmak,

• Denetim, araştırma, inceleme ve soruşturma sırasında gizli de olsa bütün defter, dosya ve belgeleri görmek, istemek, incelemek ve gerektiğinde zimmet karşılığında almak.

Muhasebat Kontrolörlerinin denetimi, döner sermaye işlemlerinin yürürlükteki mevzuata uygunluğunun araştırılması yönünden yapılmaktadır.

Muhasebat Genel Müdürlüğünün görevleri şöyledir147_:

• Genel bütçeye dahil daireler ve özel bütçeli dairelerle bunlara bağlı döner sermayeli işletmelerin, Devlet sermayesiyle kurulmuş işletmelerin ve fonların

146 _{Maliye Bakanlığı Muhasebat Kontrolörleri Görev ve Çalışma Yönetmeliği, Madde 9.}

147 _{178 Sayılı Maliye Bakanlığının teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Madde}

muhasebe sistemlerini, gerektiğinde ilgili dairelerle birlikte belirlemek, bu konudaki mevzuat düzenlemeleri ile ilgili hazırlıkları yapmak,

• Genel bütçeye dahil daireler ile özel bütçeli dairelerde ve gerektiğinde bunlara bağlı döner sermayeli işletmeler ile fonlarda; gelirlerin toplanması, giderlerin ödenmesi, değer ve emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve bunların muhasebeleştirilmesi işlemlerini yapmak üzere saymanlıklar kurmak ve kaldırmak, vezneler açmak ve kapamak, sayman mutemetleri görevlendirmek veya görevlendirmeye izin vermek, bu işlemleri yetkisiz bir şekilde yapanlar veya yaptıranlar hakkında kanuni takibatta bulunulmasını sağlamak,

• Genel bütçeye dahil daireler ile özel bütçeli idarelere bağlı döner sermayeli işletmelerin sermaye kaynaklarına, bütçe ve harcama ilkelerine, mali yönetim ve denetimlerine ilişkin esasları düzenlemek, bunların gayri safi hasılatı üzerinden genel bütçeye aktarılacak miktarın tesbitine esas oranları belirlemek ve uygulamaya yön vermek, bu işletmelerin vergi mükellefiyet ve sorumluluğu ile diğer kanuni kesintilere ilişkin yükümlülüklerini tam ve zamanında yerine getirip getirmediklerini incelemek ve denetlemek, nakit varlıkları, gelir ve giderleri ile dönem karları üzerinde tasarrufta bulunmak, yeni kurulacak döner sermayeli işletmelerin kurulmasına izin vermek, tahsis edilecek sermayeyi belirlemek.