Döner Sermaye İşletmelerinde İhale Sistemi

Döner sermaye işletmeleri ihale işlemleri, 2003 yılına kadar “Döner Sermayeli İşletmeler İhale Yönetmeliği” esasları uyarınca yürütülmekteydi. Söz konusu yönetmelik 2886 Sayılı Devlet İhale Kanunundan farklılık arz ediyordu. Döner sermayeli işletmeler 2003 yılından itibaren satım, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi ve kiraya verme işleri dışında kalan ( mal ve hizmet alımı, yapım işleri ile kiralama ve taşıma ) işlerinin ihalelerini 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu hükümlerine göre düzenlemektedir. Döner sermaye işletmelerinin kamu harcaması yapılmasını

gerektirmeyen, sadece gelir sağlayan işleri Döner Sermayeli İşletmeler İhale Yönetmeliğine göre; kamu harcaması yapılmasını gerektiren işleri ise 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu hükümlerine göre yürütülmektedir110_.

Döner sermayeli işletmeler bütçe ve muhasebe yönetmeliğinin ihale işlemleri adlı 28. maddesine göre; döner sermayeli işletmelerde mal ve hizmet alımı ile yapım işleri, 22/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile 5/1/2002 tarihli ve 4735 sayılı Kamu İhaleleri Sözleşme Kanunu, satış işleri ise 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanununun 1 inci maddesinin ikinci fıkrasına dayanılarak 15/06/1984 tarihli ve 84/8213 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Döner Sermayeli Kuruluşlar İhale Yönetmeliği hükümlerine göre yapılır.

İşletmelerce 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu hükümlerine göre yapılacak ihalelere, işletmelerin muhasebe birimlerinden komisyon üyesinin katılmaması esas olmakla birlikte, idarelerde yeterli sayı veya nitelikte personel bulunmaması nedeniyle ihale yetkilisince muhasebe birimlerinden üye istenilmesi hâlinde en az bir personel görevlendirilir111_.

Kamu İhale Kanununa göre kanunun amacı; “kamu hukukuna tabi olan veya kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları ihalelerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemektir”112_.

Aşağıda belirtilen idarelerin kullanımında bulunan her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihaleleri bu Kanun hükümlerine göre yürütülür113:

• Genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler∗_{, özel idareler ve}

belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler, tüzel kişiler. • Kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu

iktisadi teşebbüsleri.

110 _{SAĞLAM, a.g.t., s. 65.}

111 _{Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği, Madde 28.} 112 _{4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu, Madde 1.}

113 _{4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu, Madde 2.} ∗ _{5018 Sayılı Kanunla Özel Bütçeli İdare olmuştur.}

• Sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla kurulmuş ve kendilerine kamu görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (mesleki kuruluşlar ve vakıf yükseköğretim kurumları hariç) ile bağımsız bütçeli kuruluşlar.

• (1), (2) ve (3) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler.

• 4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankaların yapım ihaleleri.

Yukarıda açıklanan madde hükmünden anlaşılacağı üzere döner sermaye işletmeleri ihale işlemleri bakımından Kamu İhale Kanununa tabidir.

Döner sermaye işletmeleri, bu kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.

Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez.

İlgili mevzuatı gereğince Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerekli olan işlerde ihaleye çıkılabilmesi için ÇED olumlu belgesinin alınmış olması zorunludur. Ancak, doğal afetlere bağlı olarak acilen ihale edilecek yapım işlerinde ÇED raporu aranmaz.

Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Diğer ihale usulleri Kanunda belirtilen özel hallerde kullanılabilir. Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılamaz114_.

. Açık ihale usulü; bütün isteklilerin teklif verebildiği usulü, Belli istekliler arasında ihale usulü; ön yeterlik değerlendirmesi sonucunda idare tarafından davet edilen isteklilerin teklif verebildiği usulü, ifade etmektedir. Bunların dışındaki diğer ihale usulleri; pazarlık usulü, doğrudan temindir115_.

114 _{4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu, Madde 5.} 115 _{4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu, Madde 4.}

İhale işlemleri ihale komisyonunca yapılmaktadır. Söz konusu kanunun 6. maddesine göre İhale yetkilisi∗, biri başkan olmak üzere, ikisinin ihale konusu işin uzmanı olması şartıyla, ilgili idare personelinden en az dört kişinin, genel ve özel bütçeli kuruluşlarda maliye memurunun, diğerlerinde ise muhasebe veya mali işlerden sorumlu bir personelin katılımıyla kurulacak en az beş ve tek sayıda kişiden oluşan ihale komisyonunu, yedek üyeler de dahil olmak üzere görevlendirir.

İhale komisyonu eksiksiz olarak toplanır. Komisyon kararları çoğunlukla alınır. Kararlarda çekimser kalınamaz116_.

Döner sermayeli kuruluşlar ihale yönetmeliğine göre; Genel bütçeye dahil dairelerle özel bütçeli idarelere, özel idare ve belediyelere bağlı döner sermayeli kuruluşların alım, satım, hizmet, yapım, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi ve taşıma işleri bu yönetmelikte yazılı hükümlere göre yapılır117_.

Döner sermayeli kuruluşlar, kendilerine verilen görevleri ve hizmetleri kuruluş amaçlarına uygun olarak ve verimlilik ilkesi doğrultusunda yerine getirirken, ihtiyaçların en iyi şekilde, uygun şartlarla ve zamanında karşılanması ve ihalede açıklık ve rekabetin sağlanması esaslarına riayet etmek mecburiyetindedirler118_.

Döner sermayeli işletmeler yapılan ihaleler sonucunda sözleşme düzenlerler. Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde idare ile yüklenici arasında yapılan yazılı anlaşmaya kamu ihale kanununa göre sözleşme denmektedir119_.

Yapılan bu sözleşmelerin düzenlenmesi, uygulanması ile ilgili esas ve usuller Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu hükümlerine göre yapılmaktadır. Bu Kanunda belirtilen haller dışında sözleşme hükümlerinde değişiklik yapılamaz ve ek sözleşme düzenlenemez120_.

∗ _{İdarenin, ihale ve harcama yapma yetki ve sorumluluğuna sahip kişi veya kurulları ile usulüne uygun}

olarak yetki devri yapılmış görevlilerini,

116 _{4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu, Madde 6.}

117 _{Döner Sermayeli Kuruluşlar İhale Yönetmeliği, Madde 1.} 118 _{Döner Sermayeli Kuruluşlar İhale Yönetmeliği, Madde 2.} 119 _{4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu, Madde 4.}