Döner sermaye işletmeleri günümüzde, genel ve özel bütçeli idarelerde olmak
üzere çok geniş bir yelpazede varlıklarını sürdürmektedirler. Bu nedenle döner sermaye işletmelerini sınıflandırmaya tabi tutmak mümkündür. Bu sınıflandırma, döner sermaye işletmelerini daha iyi anlamak açısından faydalıdır. Sınıflandırmayı şu şekilde yapmak mümkündür83:
• Çalışma alanlarına göre, • Şahsiyetlerine göre,
• Bağlı oldukları bütçelerine göre.
2.4.1. Çalışma Alanlarına Göre
Kamu kesimi, bir çok alanda kamu hizmeti vermek zorundadır. Bu zorunluluk çağdaş devlet anlayışından kaynaklanmaktadır. Bunun da etkisiyle döner sermaye işetmelerinin çalışma alanları genişlemiştir. Çalışma alanlarına göre döner sermaye işletmeleri şu şekilde sınıflandırılabilir84:
• Eğitim kurumları döner sermaye işletmeleri, • Sağlık kurumları döner sermaye işletmeleri,
• Tarımsal işletmeler ve tarımsal eğitim döner sermaye işletmeleri, • Cezaevleri döner sermaye işletmeleri,
• Darphane ve Damga Matbaası döner sermaye işletmeleri,
• Silahlı kuvvetler fabrikaları, askeri eğitim ve bakım kademeleri döner sermaye işletmeleri,
• Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığına bağlı sanat eğitimi tesisleri, kuruluşları ve çeşitli eğitim merkezleri döner sermaye işletmeleri,
• Tekel Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmeleri, • Belediye ve özel idareler döner sermaye işletmeleri, • Dini yayınlar döner sermaye işletmeleri,
• Propaganda yayınları döner sermaye işletmeleri.
83 ÇELEBİ, a.g.t., s. 31. 84 KARADAYI, a.g.t., s. 30.
2.4.2. Şahsiyetlerine Göre
Döner sermaye işletmeleri; tüzel kişiliği olanlar ve tüzel kişiliği olmayanlar olmak
üzere ikiye ayrılmaktadırlar. Tüzel kişiliğe sahip döner sermaye işletmeleri şunlardır85:
• Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğüne bağlı döner sermaye işletmeleri, • Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi∗,
• Yalova kaplıcaları döner sermaye işletmesi ∗.
Genel ve özel bütçeli idarelere bağlı olarak kurulan döner sermaye işletmeleri tüzel kişiliğe haiz değildir.
Döner sermaye işletmelerinde asıl olan tüzel kişiliğe haiz olmadan kurulmalarıdır. Ancak, bu kuralın dışına çıkılarak yukarıda sayılan Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğüne bağlı döner sermaye işletmesi tüzel kişiliğe sahip olarak kurulmuştur. Bunun dışındaki tüm döner sermaye işletmelerinin tüzel kişiliği bulunmamaktadır. Bu nedenle tüzel kişiliği bulunmayan bu döner sermaye işletmeleri kendi adlarına gayrimenkul alamazlar, yaptıramazlar ve tapuya kendi adlarına tescil yaptıramazlar.
2.4.3. Bağlı Oldukları Bütçelerine Göre
Döner sermaye işletmeleri çalışma alanlarına, şahsiyetlerine göre sınıflandırmanın dışında bağlı oldukları bütçelere göre de sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Buna göre döner sermaye işletmeleri; genel ve özel bütçeli idarelere bağlı olarak ikiye ayrılmaktadır.
85 ALAGÖZ, a.g.e., s. 48.
∗ 15/12/2004 Tarihinde Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü kaldırıldığından dolayı kuruma bağlı döner
sermaye işletmesinin nakit parası Karayolları Genel Müdürlüğüne, her türlü araç gereç ve binaları Bayındırlık ve İskan Bakanlığına, bunların dışındaki tüm hakları, yükümlülükleri, her türlü taşınmazı Toplu Konut İdaresi Başkanlığına devredilmiştir.
∗ Yalova Kaplıcaları 2004 yılında Sağlık Bakanlığına devredilmiştir. Dolayısıyla artık ayrı bir tüzel kişiliği
Genel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri:
• Başbakanlık Basımevi döner sermaye işletmesi, • Başbakanlık Dini yayınlar döner sermaye işletmesi,
• Başbakanlık Darphane ve Damga Matbaası döner sermaye işletmesi, • Başbakanlık Devlet istatistik Enstitüsü başkanlığı döner sermaye işletmesi, • Başbakanlık Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi, • Başbakanlık Devlet Meteoroloji işletmesi Genel Müdürlüğü döner sermaye
işletmesi,
• Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu döner sermaye işletmesi,
• Adalet Bakanlığı Yargıtay yayınları döner sermaye işletmesi,
• Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif evleri Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Adalet Bakanlığı Adli Tıp Kurumu döner sermaye işletmesi,
• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Merkezi döner sermaye işletmesi,
• İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• İçişleri Bakanlığı İstanbul Polis Hastanesi döner sermaye işletmesi, • Dış işleri Bakanlığı Devlet Konuk Evleri döner sermaye işletmesi, • Kültür ve Turizm Bakanlığı döner sermaye işletmesi,
• Milli Savunma Bakanlığı Askeri Fabrikalar ve Tesisler döner sermaye işletmesi,
• Milli Savunma Bakanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi döner sermaye işletmesi,
• Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları döner sermaye işletmesi, • Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi döner sermaye işletmesi,
• Milli Eğitim Bakanlığı Endüstri Meslek Liseleri döner sermaye işletmesi, • Milli Eğitim Bakanlığı Kız Meslek Liseleri döner sermaye işletmeleri, • Milli Eğitim Bakanlığı Ticaret Liseleri döner sermaye işletmeleri, • Milli Eğitim Bakanlığı Öğretmen Liseleri döner sermaye işletmeleri, • Milli Eğitim Bakanlığı Yatılı Bölge Okulları döner sermaye işletmeleri, • Milli Eğitim Bakanlığı Yetiştirme Yurtları döner sermaye işletmeleri,
• Milli Eğitim Bakanlığı Halk Eğitim Merkezleri ve Akşam Sanat Okulları döner sermaye işletmeleri,
• Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi döner sermaye işletmesi,
• Maliye Bakanlığı Tasfiye İşleri Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi, • Maliye Bakanlığı Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi, • Sağlık Bakanlığı Sağlık Kurumları döner sermaye işletmeleri,
• Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Teknik Ziraat Müdürlükleri döner sermaye işletmesi,
• Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Zirai Mücadele ve Karantina döner sermaye işletmesi,
• Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Veteriner İşleri döner sermaye işletmesi,a • Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Bölge Pamuk Üretme İstasyonları döner
sermaye işletmesi,
• Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Hayvan Park ve Pazar Kurumları döner sermaye işletmesi.
Özel Bütçeli İdarelere Bağlı Döner Sermaye İşletmeleri:
• Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü döner sermaye işletmesi,
• Yüksek Öğretim Kurumları döner sermaye işletmesi,