Mali Açıdan Değişiklikler

6360 sayılı yasa ile yerel yönetimlerin mali yapıları üzerinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Ak Parti Raporu’na (2012: 11) göre, 6360 sayılı yasa ile büyükşehirlerin

Mali açıdan en önemli değişim bölüşüm ilkelerinin yeniden düzenlenerek, yerel yönetimlerin paylarında değişim sağlanmıştır (Adıgüzel, 2012: 169). Paylardaki bu değişim, Genel bütçe vergi Gelirlerinden aktarılan paylardaki değişim, denkleştirme ödeneği ve İller Bankası’nın uygulama ve pay aktarımlarındaki değişim olarak adlandırılır.

Yasanın getirdiği önemli değişikliklerden biri olan yerel yönetimlerin paylarında ve bölüşüm ilkelerinde meydana gelen değişimdir. Önceki uygulamada genel bütçeli vergi gelirlerinden, yerel yönetimlere mali kaynak aktarımı vardı (İzci ve Turan, 2013:

134).

Tablo 4’de göre, 2008 tarihli ve 5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun’a göre genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamından vergi iadelerinin çıkararak elde edilen net tutarın % 1,15’i il özel idarelerine, % 2,85’i büyükşehir dışındaki belediyelere, % 2,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine ayrılıyordu. Genel bütçe vergi gelirleri toplamından her bir büyükşehir ilçe belediyesine ayrılan payın % 30’u, o ilçe belediyesinin bağlı olduğu büyükşehir belediyesine aktarılıyordu. Ayrıca büyükşehir belediye sınırları içerisinde tahsilatı yapılan genel bütçe vergi gelirleri toplamının % 5’i büyükşehir belediye payı olarak ayrılıp, bu tutarın % 70’i doğrudan ilgili büyükşehir belediyesine aktarılıp ve kalan % 30’luk tutarın tüm büyükşehir belediyelerine dağıtımı nüfus kriterine göre yapılıyordu (Yüksel, 2016: 742).

Tablo 4: Genel bütçe vergi gelirlerinden belediyelere ayrılacak paylar

5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun

Önceki Düzenleme 6360 sonrası Yapılan Değişiklik MADDE 2- (1)…

(2) Genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının; yüzde 2,85'i büyükşehir dışındaki belediyelere, yüzde 2,50'si büyükşehir ilçe belediyelerine ve yüzde 1,15'i il özel idarelerine ayrılır.

(3) … büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının yüzde 5'i ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamı üzerinden büyükşehir ilçe belediyelerine ayrılan payların yüzde 30'u büyükşehir belediye payı olarak ayrılır.

MADDE 2- (1)…

(2) Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının yüzde 1,50’si büyükşehir dışındaki belediyelere, yüzde 4,50’si büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ve yüzde 0,5’i il özel idarelerine ayrılır.

(3) … büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının yüzde 6’sı ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ayrılan payların yüzde 30’u büyükşehir belediye payı olarak ayrılır.

Kaynak: (Türkiye Belediyeler Birliği, 2014, 7).

6360 sayılı kanun, 5779 sayılı kanunun ilgili maddelerini değiştirmiştir. 6360 sayılı kanunun 25. Maddesinin 2. fıkrasına göre, Genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının % 1,50’si büyükşehir dışındaki belediyelere, % 4,50’si büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ve % 0,5’i il özel idarelerine ayrılır (Md.25).

Tablo 5’e göre, 25. maddenin 3. Fıkrasına göre, 06.06.2002 tarihli ve 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli (I) sayılı listede yer alan mallardan tahsil edilen özel tüketim vergisi hariç olmak üzere, büyükşehir belediye sınırları içinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının % 6’sı ile genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamı üzerinden büyükşehirlerdeki ilçe belediyelerine ayrılan payların % 30’u büyükşehir belediye payı olarak ayrılır.” ibareleri yer almaktadır (Md.25). Bu durum daha geniş il sınırlarına sahip olan ve bu yüzden hizmet alanı çok geniş olan büyükşehir belediyelerinin lehine bir düzenlemedir (Adıgüzel, 2012: 169).

Tablo 5: Genel bütçe vergi gelirlerinin dağıtımı

5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun

Hakkında Kanun Önceki Düzenleme 6360 sonrası Yapılan Değişiklik MADDE 5- (1)…

(3) Büyükşehir ilçe belediyeleri payı, nüfus esasına göre dağıtılır. Hesaplanan tutardan yüzde 30'luk büyükşehir belediyesi payı ayrıldıktan sonra kalan miktar büyükşehir ilçe belediyelerinin hesabına İller Bankası tarafından aktarılır

(4) … Yüzde 70'i doğrudan ilgili büyükşehir belediyesi hesabına aktarılır. Kalan yüzde 30'luk kısmı ise büyükşehir belediyeleri arasında nüfus esasına göre dağıtılır. (İVGP)

MADDE 5- (1)…

(2) Büyükşehirlerdeki ilçe belediyeleri payının; yüzde 90’lık kısmı ilçelerin nüfusuna, yüzde 10’luk kısmı ise ilçelerin yüzölçümüne göre dağıtılır. Hesaplanan tutardan yüzde 30’luk büyükşehir belediyesi payı ayrıldıktan sonra kalan miktar büyükşehir ilçe belediyelerinin hesabına İlbank A.Ş. tarafından aktarılır

(4) … Yüzde 6’lık büyükşehir belediye payının yüzde 60’ı doğrudan ilgili büyükşehir belediyesi hesabına aktarılır. Kalan yüzde 40’lık kısmının yüzde 70’i nüfusa, yüzde 30’u yüzölçümü esasına göre büyükşehir belediyeleri arasında dağıtılır.

Kaynak: (Türkiye Belediyeler Birliği, 2014, 8).

Tablo 6’ya göre, bir başka kaynak paylaştırma yöntemi de Türkiye’deki ismiyle denkleştirme ödeneğidir. Bu sistem her sene merkezi yönetimin bütçesinden yerel yönetimlere transfer yoluyla bir kaynak paylaşımıdır. 5779 sayılı kanunun 6. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, kesinleşmiş olan en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamının binde biri (% 0,1) Maliye Bakanlığı’nın bütçesine belediyeler denkleştirme ödeneği olarak eklenir ve bu ödeneğin % 60’ı nüfusu 5000 ve altında olan belediyelere, kalan % 40’ı ise 5001-9999 arasında nüfusa sahip olan belediyelere eşit olarak dağıtılmaktaydı. (Yüksel, 2016: 743-744). Yine aynı maddeye göre ayrılmış olan denkleştirme ödeneğinin % 30’u Maliye Bakanlığı tarafından eşit iki taksit şeklinde ve beş yıllığına İller Bankası’na aktarılmaktaydı. Ayrıca bu ödenek sadece projelerde kullanılmak üzere veriliyordu (Önez Çetin vd., 2016: 182).

Tablo 6: Denkleştirme ödeneği dağıtım kriterleri

5779 sayılı İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanun

Hakkında Kanun Önceki Düzenleme 6360 sonrası Yapılan Değişiklik MADDE 6- (1) Kesinleşmiş en son genel bütçe

vergi gelirleri tahsilatı toplamının binde biri Maliye Bakanlığı bütçesine belediyeler denkleştirme ödeneği olarak konulur. Maliye Bakanlığı, bu ödeneği, mart ve temmuz aylarında iki eşit taksit halinde dağıtılmak üzere, İller Bankası hesabına aktarır. Bu ödeneğin yüzde 60'ı, nüfusu 5.000'e kadar olan belediyelere, yüzde 40'ı ise nüfusu 5.001 - 9.999 arasında olan belediyelere eşit şekilde dağıtılır.

MADDE 6- (1) Kesinleşmiş en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtı toplamının binde biri Maliye Bakanlığı bütçesine nüfusu 10.000’e kadar olan belediyeler için kullanılmak üzere denkleştirme ödeneği olarak konulur. Maliye Bakanlığı, bu ödeneği, mart ve temmuz aylarında iki eşit taksit halinde dağıtılmak üzere, İlbank A.Ş.

hesabına aktarır. İlbank A.Ş., hesabına aktarılan ödeneğin yüzde 65’ini eşit şekilde, yüzde 35’ini ise nüfus esasına göre dağıtır.

Kaynak: (Türkiye Belediyeler Birliği, 2014, 8).

6360 sayılı kanun 6. madde de bazı değişikliklere gitmiştir. Yapılan değişiklik ile Maliye Bakanlığı bütçesine nüfusu 10.000’e kadar olan belediyeler için kullanılmak üzere denkleştirme ödeneği olarak aktarır, Maliye Bakanlığı bu ödeneği iki eşit taksitte dağıtılması için İl Bank A.Ş.’nin hesabına aktarır ve İl Bank A.Ş. de bu ödeneğin % 65’ini eşit bir şeklinde, kalan % 35’ini ise nüfus kriterine göre dağıtacaktır (Önez Çetin vd., 2016: 182).

5779 sayılı kanun gereğince paylar, Maliye Bakanlığı’nca aylık hesaplanır ve büyükşehir belediyelerine doğrudan, 5. Maddenin usullerine göre aktarılır. İl özel idareleri ve diğer belediyelerin payları da iller bankasına aktarılırdı. 6360 sayılı kanunun sonrası, yeni kurulan 28 büyükşehir ilçe belediyesine, 5779 sayılı Kanun uyarınca 2014’te yapılacak seçimleri takip eden ayda tahakkuk ettirilecek miktar İlbank A.Ş.

tarafından bir defaya mahsus olmak şartı ile üç kat artırımlı ödenecek, hükmü getirilmiştir. İlave kaynak gerektiğinde ise Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun Yedek Ödenek Tertibinden Maliye Bakanlığı tarafından bu kaynak temin edilecektir (Önez Çetin vd., 2016: 183).

6360 sayılı kanun ile kamu tüzel kişiliği ortadan kaldırılarak en yakın ilçenin

alınması gerekli vergi, harç ve katılma payları 5 yıl boyunca alınmayacaktır. Bu sürenin başlangıcı 30 Mart 2014 yerel seçimlerinin gerçekleştiği tarihtir. Bunun dışında mahalleye dönüşen bu köylerde 5 yıl boyunca, içme ve kullanma suları için alınan ücretler belirlenirken en düşük tarifenin % 25’ini geçemeyeceği belirtilmiştir. Bu hüküm 6360 öncesi görev ve sorumlulukları genişletilmiş büyükşehir belediyelerindeki mahalleye dönüşecek köyler için de geçerli olacaktır (T.B.B, 2014: 10).

Diğer bazı istisna ve muafiyetler ise şunlardır: Tüzel kişiliği kaldırılan köylerde gezici olarak her türlü sanat işleriyle uğraşanlar ile aynı yerlerde aynı işleri bir işyeri açmak suretiyle yapanlardan basit usule tâbi olmanın genel şartlarını taşıyanlar, 31.12.2017 tarihine kadar vergiden muaf esnaf sayılır. Tüzel kişiliği kaldırılan köylerde faaliyet gösteren ve münhasıran el ile dokunan halı ve kilim imal eden işletmelerde çalışan işçilerin ücretleri 31.12.2017 tarihine kadar gelir vergisinden istisnadır. Tüzel kişiliği kaldırılan köylerde; köy muhtarı ile köylerin kâtip, korucu, imam, bekçi ve benzeri hizmetlilerine köy bütçesinden ödenen ücretler ile çiftçi mallarını koruma bekçilerinin ücretleri 31.12.2017 tarihine kadar gelir vergisinden istisnadır. Verilen tarihler de bu muafiyet ve istisnalara dahildir (Önez Çetin vd., 2016: 185).