Madde Kullanan Üniversite Öğrencilerinin Maddeyi Kullanmaya Devam

Kullanmaya Devam Etme Nedenlerine Göre Psikolojik Dayanıklılık Puanlarının Tartışılması

Araştırmada arkadaşları arasında “dışlanmamak için” madde kullanmaya devam eden öğrencilerin psikolojik dayanıklılıkları; “eğlenmek için”, “başkaları zorladığı için”, “sorunlarını unutmak için”, “bırakamadığı için” ve

140

“diğer nedenlerden” dolayı madde kullananlara göre düşük olduğu görülmektedir. Madde kullanan öğrencilerin psikolojik dayanıklılıkları madde kullanmaya devam etme nedenlerine bağlı olarak anlamlı bir farklılık göstermiştir (p=0.049<0.05).

Gençlerin üniversite ortamında, özellikle akranlarının davranışlarından etkilenmeye çok açık bir dönemde olmaları, kendi kişisel becerilerini ve bireysel yeteneklerini fark edememelerine neden olabilir ve bu durum psikolojik dayanıklılığı düşürücü etkide bulunabilir. Bu bulgu ile yakın koruyucu faktörlerin etkisinin olduğu benzer bir çalışmada, Ögel (1996, 2001) her önleme programında hayır diyebilme ve ısrarlara karşı koyabilme yetisini kazanmayı sağlamak için sosyal pekiştirme tekniklerinin uygulanması gerektiğini, böylece oluşan sonuçlarda bireyin kendi içsel koruyucu faktörleri arasında bulunan öz yeterliklerinin ve kendilerine olan güvenlerinin gelişmesinin sağlanacağını ifade etmiştir.

Eğlenmek için madde kullanan öğrenciler ile sorunlarını unutmak için madde kullanan öğrencilerin psikolojik dayanıklılıkları arasında anlamlı farklılık vardır (p<0.05). Bunun sonucunda, sorunlarını unutmak için madde kullanan öğrencilerin psikolojik dayanıklılıkları, eğlenmek için madde kullanan öğrencilere göre anlamlı derecede düşük olduğu söylenebilir. Burada, eğlenmeyi sağlayıcı geçici olumlu duygular, kişide kalıcı olmayan koruyucu bir his yaratıyor olabilir. Bu düşünceyi destekleyici alkol kullanımı üzerinde yapılan çalışmada Cooper ve diğerleri (1995), alkol kullanma nedenlerini dört kategori ile açıklayan bir model geliştirmişlerdir. Bu modelde içme nedenleri “Sosyalleşme, Başa Çıkma, Eğlenme ve Uyum Sağlama” olmak üzere dört kategori ile ele alınmış ve içsel ve dışsal olumlu pekiştirme (olumlu duyguları arttırmak için içmek / pozitif bir sosyal ödül kazanmak için içmek) ve içsel ve dışsal olumsuz pekiştirme (olumsuz duygu durumlarını azaltmak için içmek / sosyal reddedilmeden kaçınmak için içmek) şeklinde açıklanmıştır. Bu modelde eğlenme içme nedeni eğlenceli bir ortamda olumlu duygular yaratmak için olduğu ifade edilmiştir. Yapılan araştırmalarda psikolojik olarak dayanıklı bireylerin öz-yeterlik duygusu, yüksek özgüven, yüksek öz-saygı ve kendini kabul, duygularını denetleme ve farkına varma, yeni durumlara kolay uyum sağlama, kaygı ve engellenmeye dayanabilme gücü gibi duygusal özellikleri

141

yüksek bireyler oldukları ve psikolojik dayanıklılık ile olumlu duygulanımın pozitif yönde ilişkili olduğu görülmüştür (Haynes, 2005; Onwukwe, 2010; Karaırmak 2007; Karaırmak ve Çetinkaya 2011, Tugade, Fredrickson ve Barrett, 2004). Bu noktada madde kullanımı da olumlu duyguları artırmada aracı rolü üstlenerek psikolojik dayanıklılığı kısa süreli artırıcı etki sağlamış olabilir.

Sorunlarını unutmak için madde kullanan öğrenciler ile bırakamadığı için, diğer nedenlerden dolayı madde kullanan öğrencilerin psikolojik dayanıklılıkları arasında anlamlı bir farklılık vardır (p<0.05). Bunun sonucunda sorunlarını unutmak için madde kullanan öğrencilerin psikolojik dayanıklılıkları, bırakamadığı için ve diğer nedenlerden dolayı madde kullanan öğrencilere göre anlamlı derecede düşük olduğu söylenebilir. Araştırmada, madde kullanan öğrencilerin sorunlarının tam olarak ne olduğu bilinemese de, bu dönemlerde yaşanabilecek sosyal ve duygusal problemlerin çözümünde geçici rahatlama sağlamak amacıyla maddeye yönelimler sağlıyor olabilirler. Köknel (1985), sigaranın günlük yaşamda karşılaşılan küçük engellenmelerden kaynaklanan kaygıyı geçici olarak düşürdüğünü, o an için gerginlik ve kızgınlık gibi kişiyi riskli davranışlara itebilecek duyguları yatıştırabildiğini ifade etmiştir. Başka bir araştırmada, Öztürk (2002), bazı bireylerin stres kaynakları karşısında alkolü çabuk etki eden bir yatıştırıcı olarak kullandığını, diğer taraftan az miktarda alınan alkolün merkezi sinir sistemi üzerindeki etkisinin kaygı giderici ve yatıştırıcı biçimde ortaya çıkardığını ifade etmiştir. Benzer bir çalışma Köknel (1983), kandaki alkol düzeyi % 10-20 mg arasında olduğunda, iyimserliğin, neşenin, kendine güvenin ve girişkenlik gibi kişiyi koruyucu duygu ve davranışların arttığını açıklamıştır. Ayrıca kişinin sorunları olduğu dönemde baş edebilmede güçlü, iyi hissetmesini sağlayıcı psikososyal uyum gösterme, sosyal yeterlik, iyimserlik, öz yeterlik, sorun çözme odaklı başa çıkma stratejisi gibi koruyucu faktörlerin artmasının psikolojik dayanıklılığı da yükselttiği görülmüştür (Coşkun, Garipoğlu ve Tosun 2014; Gürgan, 2006; Terzi, 2008). Bahadır ve Öz (2009) madde bağımlılığı, madde kullanımı, maddeyi kötüye kullanım gibi konularda bireylerin erken dönemde tespit edilip olumlu ruhsal gelişim yönünde desteklenmelerinin, bunun için de bu bireylere sorunlarla etkili bir biçimde baş edebilmeleri için beceriler

142

kazandırılmasının, psikolojik dayanıklılığı yükselteceğinin önemini belirtmişlerdir. Yapılan çalışmalarda ortak nokta, maddenin vermiş olduğu anlık değişimlerin süreklilik arz etmediği ve kullanım sonucunda ciddi sağlık problemleri yaşandığıdır. Amaç, hangi durum ve ortamlarda bulunulursa bulunulsun maddeye hiç yönelmemek ve başlamamaktır. Farklı bir çalışmada, alkol kullanım düzeyi yükseldikçe, davranış kontrolü zayıfladığı, %300 mg’a doğru yaklaştığında aşırı öfke, yüksek kaygı, bilinç bulanıklığı, şiddetli taşkınlık ve saldırganlık gibi belirtilere neden olduğu, bunun sonucunda günlük yaşamın sorunları karşısında baş edebilme becerilerini zayıflattığı görülmüştür (Köknel, 1983). Çalışmalardan da anlaşılacağı gibi, madde kullanım düzeyindeki değişim ve madde kullanım nedenleri, kişinin psikolojik dayanıklılığını açıklayıcı koruyucu faktörlerin etkisini, süreç içerisinde değiştirmektedir.

5.3.11. Madde Kullanan Üniversite Öğrencilerinin Maddeyi İlk