Madde Kullanımı İle İlgili Önleme Çalışmaları 65

Madde kullanımının yaygınlaşmasını önlemede, her bir eğitim kademesine önemli görevler düşmektedir. Özellikle ilköğretim döneminin sonu ve ortaöğretim yılları ergenlik dönemine denk gelmektedir. Genç yetişkinliğe adım atılan üniversite dönemi ise farklı eğitsel, kültürel ve sosyoekonomik

66

düzeye sahip öğrencilerin bir araya geldiği kurumlar olduğu için risk içeren durumları belirleyebilmek oldukça güç olabilmektedir.

TUBİM Antalya il temas noktası personelinin yürüttüğü “Güller Solmasın, Analar Ağlamasın” projesi kapsamında, Antalya il merkezinde 28 ortaöğretim okulunda gerçekleştirilen araştırmanın bulguları şöyledir: “Bugüne kadar herhangi bir madde kullandınız mı?” sorusuna öğrencilerin % 95,5’i “Hiç madde kullanmıyorum” yanıtını vermiştir. Bir kez kullananların oranı % 2,2, sürekli kullananların oranı ise % 0,8 olarak belirlenmiştir. Buna göre, hiç madde kullanmayan gençlere yönelik koruma ve birincil önleme, bir kez kullandığını belirten gruplara yönelik ikincil önleme, sürekli madde kullananlara yönelik üçüncül önleme çalışmalarının yapılması önem taşımaktadır. Sonuç olarak, oldukça geniş bir örneklem üzerinde uygulanmış bu araştırma koruma ve birincil önleme çalışmalarına ağırlık verilmesi gereğini vurgulamaktadır (KOM, 2008).

Terakye, Öz ve Üstün (2000), madde bağımlılığını önlemede lise öğrencilerinin bilinçlendirilmelerini amaçlayan bir eğitim programı geliştirmişlerdir. Program önleme çalışmalarını akranların eğitimi aracılığı ile gerçekleştirmiştir. Dört modülden oluşan eğitimin ilk modülü bağımlılık ve bağımlılık oluşturan maddelere bedenin tepkisi konusundadır. İkinci modül kendini tanıma ve empati, üçüncü girişgen davranış (etkili davranış) geliştirme ve son modül stresle başa çıkma konuları üzerinedir. Çalışmanın sonunda eğitici olarak eğitilen gençlerin madde bağımlılığı ile ilgili bilgileri ile sosyal becerilerinde anlamlı artışların olduğu bulgusu elde edilmiştir.

August ve diğerleri (2001), risk altında bulunan gençleri erken fark ederek sosyal gelişim ve sosyal çevre kurallarına dayalı olarak geliştirilen önleme programının uygulanmasından elde edilen bulguları açıklamıştır. Söz konusu program okulda çocuğun bilinçlendirilmesi, duygusal düzenleme, akran etkisi ve yaşam becerisi eğitimine dayalı boyut ve aile desteği, güçlendirilmesi ve bilinçlendirilmesi boyutundan oluşan aşamalı bir programdır. Çevresel destek ve sağlık konularının önleme programlarının temelinde yer alması, maddeyle ilk tanışmadan önce çocuklarda genel sağlık bilinci, kişisel kendi sınırlarını koyma becerileri konusunda geliştirilmesinin gereğine vurgu yapmaktadır. Ayrıca önleme programlarının uzun süreli etkilerinin izlenmesi

67

de önemlidir. Çok az program bu izlemeyi gerçekleştirmekte ve aile çevresi artık daha fazla dikkate alınmaktadır. Kişisel tutum değişimi ve beceri gelişimi anahtar rolü oynamalıdır. Duygusal, bilişsel ve sosyal yeterliliklerin hepsine odaklanan bir programın gereği, programda duygusal düzenleme, davranış kontrolü, ebeveyn-çocuk etkileşiminin artması, akran etkisi, sınıftaki akranların bilinçlenmesi okulda başarıyı destekleyici unsurların vurgulanması gibi konular ilgili programın temelinde yer almaktadır.

Zollinger ve diğerleri (2003), A.B.D ‘nin İndiana eyaletinde bulunan ortaokul öğrencilerine yönelik yaşam becerileri eğitimi programı uygulamışlardır. Bu programda öğrenciler, sınıflarında 1997 yılından 2000 yılına kadar yaşam becerileri eğitimi verilerek izlenmiştir. Ayrıca bu programın uygulanmadığı kişilerle uygulanan kişilerin davranış, tutum ve bilgileri karşılaştırılmıştır. Sosyal becerilerle zenginleştirilmiş madde bağımlılığını önleme programlarının program sonrasında ve izleme çalışmalarında öğrencilerin sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımının azaldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Rosenberg ve diğerleri (2008), A.B.D’de Bowling Green Eyalet Üniversitesi’nde 125 lisans öğrencisi üzerinde öğrencilerin alkol ve uyuşturucu maddelerden korunma yaklaşımlarına yönelik bir araştırma yapmışlardır. Bu araştırmada öğrenciler, maddelere yönelik eğitici bilgilerin ve madde kullanımına yönelik önleme mesajlarının gençler üzerinde çok etkili olduğunu belirtmişlerdir.

Faggiano ve diğerlerinin (2008), Amerika Birleşik Devletleri’ndeki, okul temelli 29 önleme programını değerlendirdikleri çalışmada, beceri kazandırma odaklı programların duyuşsal ve bilgi odaklı programlara göre daha etkili oldukları görülmüştür. Beceri odaklı programlar özellikle esrar kullanımını azaltmada ayrıca karar verme becerilerinin, özsaygının ve akran baskısına direncin yükselmesinde etkilidir. Kullanılan öğretim tekniğine göre sınıflandıralan programlar arasında ise rol oynama, tartışma, grup çalışması gibi interaktif programlar ile öğretmen merkezli öğretici programlar da yer almaktadır.

Müderrisoğlu (2008), madde kullanımını önleme stratejileri ve üniversite öğrencilerine yönelik önleme programları geliştirmeye yönelik çalışmasında

68

855 üniversite öğrencisine madde kullanımı ile ilgili anket uygulamıştır. Ayrıca çalışmada Madde Bağımlılığını Önleme Kulübü üyeleri ile yapılmış olan akran eğitim pilot uygulaması da yer almıştır. Uygulanmış olan iki farklı anket, odak grup çalışmaları bulguları ve pilot çalışma verileri değerlendirildiğinde % 25’lik bir grubun madde kullanımı açısından daha fazla risk taşıdığı, sigara kullanımı ve alkol kullanımının diğer maddelere oranla çok daha yaygın kullanıldığı, tercih edilen yasadışı maddeler arasında ise baş sıraları esrar ve ecstasynin paylaştığı görülmüştür. Ayrıca araştırma sonucunda üniversitelerinde öğrencilere bağımlılık hakkında seçmeli bir ders açılması durumunda büyük çoğunluk bu dersi tercih edeceklerini belirtmişlerdir.

Cuijpers (2009)’in üç farklı madde önleme programı içeren 27 çalışmayı incelediği metanaliz çalışmasında, okul temelli madde önleme programlarının madde kullanımını ve bağımlılığını önlemede içerikleri bakımından etkililikleri incelenmiştir. Programın etkililiğinin test edilmesi, etkileşime dayalı bilgi aktarım yöntemlerinin ve, “sosyal etki” modelinin en etkili programlar olduğu, normlara odaklanmanın önemi, kullanmamaya söz vermek ve yönelmekle toplumla müdahale yöntemlerinin eklenmesinin, akran liderler kullanılmasının, yaşam becerilerini eğitime katmanın uzun süreli etkiyi de kapsayan daha etkili önleme programlarını oluşturduğu meta analiz çalışmasının sonuçlarında ortaya çıkmaktadır.

Ermağan (2010), araştırmasında Günebakan Madde Bağımlılığını Önleme Eğimi Programı, Kulaktan Kulağa Madde Bağımlılığını Önleme Programı, Bilgili Ol Bağımlı Olma (BOBO) Veli Eğitim Programı'nın ele alındığı İstanbul ilinde ilköğretim kurumlarında uygulanan okul temelli madde kullanımını önleme programlarının etkililik düzeylerini incelemiştir. Elde edilen araştırma sonucunda, ele alınan programların öğrencilerin ve velilerin madde ve madde bağımlılığı hakkındaki bilgi düzeylerini artırdığı, öğrencilerin yanlış inanışlarının azaldığı ve hayır deme becerilerinde artış olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca öğrencilerin madde kullanım sıklığı ve madde kullanım eğilimlerinde de azalma olduğu, ancak azalmanın anlamlı düzeyde olmadığı görülmüştür. Bulgular doğrultusunda, Günebakan Madde Bağımlılığını Önleme Eğimi Programı, Kulaktan Kulağa Madde Bağımlılığını Önleme Programı, Bilgili Ol Bağımlı Olma (BOBO) Veli Eğitim Programı'nın

69

madde kullanımını önleme doğrultusunda etkililik düzeyi yüksek olan programlar olduğu gözlemlenmiştir. Araştırma sonucunda okul temelli önleme programlarının etkililiğini geliştirecek diğer önleme programlarının dikkate alınmasının önemi de vurgulanmıştır.

Faggiano ve diğerleri (2010), yedi Avrupa ülkesinde 170 okul, 12-14 yaş arası 7079 öğrenci ile yaptıkları, okul temelli önleme programı, 2004-2005 yılında gerçekleştirilmiştir. Program 12 saatlik program odaklı sosyal etki yaklaşımına dayalıdır. 18 aylık izleme çalışmasında sarhoşluk tekrarlarında azalma ve uyuşturucu kullanımında azalma görülürken, sigara kullanımında kısa ve uzun süreli etki gözlenmemiştir.

Yurt içinde ve yurt dışında yapılan araştırmalarda önleme programlarının daha çok ortaöğretim kademesinde bulunan öğrencilere yönelik okul temelli çalışmalar olduğu görülmüştür (Cuijpers, 2009; Faggiano vd., 2010; Terakye, Öz ve Üstün, 2000; Zollinger vd., 2003). Bu noktada önleme programlarının sadece ortaöğretim öğrencileri üzerinde değil, üniversite öğrencileri üzerinde de yaygınlaştırılmasına ihtiyaç vardır.