Maceraya Atılmak
“Bir zaruri maceraya atılıyoruz, bir zaman sonra açılacak büyük muharebeye biz şimdiden girişmiş bulunuyoruz…” (AG/83)
Madik (atmak) Oynamak (birine)
“Ağalarım kendilerine madik oynadığımı itiraftan çekinirler sanırım.” (YG/79)
Mağlup Olmak (yenik düşmek)
“Zehra Hanım düşündüklerinin doğruluğuna inanmakla beraber bir yabancının yanında mağlûp olmaktan korkuyor, ağzını açmıyordu.” (A/27)
149
“Bu meselede zerre kadar tereddüde mahal yoktu.” (A/95)
Mahcup Olmak (mahcup kalmak)
“Aman efendim, ne zahmet… Cidden mahcup olmaya başladım.” (DĞR/105)
Mahkûm Olmak (hapis kalmak)
“Bey de kavga meselesinden mi mahkûm olmuştu? diye sordu.” (D/86)
Makbule Geçmek
“Bilakis kimse rahatsız olmasın, kimse darılıp şikâyet etmesin diye evinizde nefes almaktan çekiniyorum. Eğer bu makbule geçmiyorsa…” (AG/219)
Mal Etmek
“Bu muvaffakiyet bana mal edildi.” (A/97)
Mana Çıkarmak
“Sözünden bir mana çıkaramayarak yüzüne bakmaya devam ediyordum.” (GE/150)
Mana Vermek
“Kızım bu sözlerime mana veremiyor: Niçin… Ne var enişte? diyordu.” (AG/320)
Mantara Basmak
“Açık gözlülük edeyim derken yine de mantara bastın Halil Hilmi!” (DĞR/ 58)
Maraza Çıkarmak
“Kayınbirader, o gece domuz gibi içtikten sonra eve gelmiş, ablasıyla maraza çıkarmış.” (DĞR/14)
Marmara Çırası Gibi Yanmak
“Ben, o saat anladım ki, bu çapkından ümidini kesmedikçe Marmara çırası gibi yanacaktır…” (KD/82)
Mart Kedisi Gibi
“Hâlbuki bu evlâtlıklar daha böyle parmak kadarken mart kedileri gibi kızıyorlar, erkek kokusuna saldırıyorlardı.” (KD/143)
Martaval atmak (okumak)
“Kim bilir kıza ne martavallar okudu?” (GE/ 80)
Matem Tutmak
“Öyle sanıyorum ki onda; müebbeden kaybettiğim sevilmek ümidinin matemini tuttum.” (D/154)
Mazur Görmek
“Şevket gibi bu biçareyi de mazur görmek lazım geldi.” (YD/118) “Sualimi mazur görünüz... Alâkadar olmamak kabil olmuyor...” (A/21)
150
Mecbur (tutmak) Etmek (birini)
“...onu, fesini ve bastonunu kaparak güverteye fırlamaya mecbur etmişti.” (DĞR/39)
Mecbur Kalmak (olmak)
“Hattâ muhatap olabileceğim bazı suallere karşı sizden bunun aksini ricaya mecbur olacağım.” (DĞR/82)
“Eksik olmayın, demeye mecbur oldu.” (DĞR/71)
Medet Ummak (beklemek)
“Ben de, durmuş da senden medet umuyorum. Münasebetsiz bir lâkırdı söyleyip büsbütün işleri karıştırma ha...” (KD/139)
Mekik Dokumak
“Doktor Arif Bey, bütün gece Çinili Mescit avlusunda yatan öteki yaralılarla kendisi arasında mekik dokumuştu.” (DĞR/10)
Melek Gibi
“Evet, yer, gök razı olsun. Melek gibi kadın…” (DĞR/18) “Melek gibi bir ihtiyar kadın ne yapsın?” (KD/117)
Memnun Etmek (hatırını hoş etmek)
“Bütün bunları evde yine kimseyi memnun etmiyor…” (YD/71)
Memnun Olmak (hoşnutluk duymak)
“Yolunuz düşer de uğrarsanız memnun olurum…” (YD/77) “Hadi bas git prenses, memnun olurum, dedim.” (GE/53)
“Kızımın ahlakından, tabiatından memnun olmadığımı söyleyemem.” (AG/158)
Merak Etmek
“Elbette bu vakitsiz ziyaretlerin sebebini merak ediyor…” (A/84) “Politika işlerini artık merak etmiyordum.” (D/112)
“Sen üzülme Hanımefendi... Şimdi gidiyorum ha, merak etme, diye cevap verdiği halde o, Tahir Ağanın bir iş becerememesi ihtimalini düşünerek hiddetleniyor…” (KD/139)
Merak Sarmak (duymak, salmak)
“Babasının da tavsiyesi üzerine Namık Kemal'in Cezmi'sini okumaya başlamış ve buna merak sarmıştı.” (GE/48)
“Beni bir merak sardı. Bu Edirne'de fevkalade şeyler geçtiğini hissediyordum.” (AG/80) “Bir zamandan beri beni bir okuma merakı sarmıştı.” (AG/41)
151
“Fakat onlar, çamaşırını bırakarak koşup gelen alık hizmetçiye meram anlatıncaya kadar kadın da gözlerini açtı.” (KD/178)
Mercimeği Fırına Vermek
“Mercimeği fırına vermişler... Vermişler ama nerede buluşacaklar?..” (A/83)
Merhamet Etmek
“Beni sokağa attılar... Merhamet ediniz, diye sadaka istediğini haber aldım.” (A/96)
Mesele Çıkarmak
“...hangi mürteci kuvvetlerin engel olmaya cesaret ettiklerini soruyor, mesele çıkarıyordu.” (DĞR/ 89)
“Seniha, Paşa'nın yine bir mesele çıkarmasından korkarak sustu ve başını önüne eğdi.” (GE/33)
“Öyle yapacağınıza güzel güzel türkü söyleyin. Diye mesele çıkarırdı.” (KD/112)
Mesul Tutmak
“Evvelleri felâketimden yalnız kendimi mesul tutuyordum.” (D/126)
Meşgul Etmek (lafa tutmak)
“Geceleri onlar sizi meşgul etmez mi efendim?” (A/64)
Meydan Bırakmamak
“Ona ağız açmağa meydan bırakmadan…” (GE/71)
“Fakat zelzele, bu sefer artık hiç bir şüpheye meydan bırakmayacak bir şiddetle evi bir kere daha zorladı.” (DĞR/7)
Meydana Çıkarmak
“Kardeşlerimi nasıl olsa meydana çıkarırız! Diyordu…” (YD/34) “Çünkü hakikati meydana çıkarmak lâzım gelecek.” (D/71)
“Talihin varmış ki bu yere bakan, müfsid mahlûk zamirindekini şimdiden meydana çıkardı.” (DK/165)
Meydana Çıkmak
“Gerçi bundan Hanımefendinin: Daha demin tertemizdi, demesinin de yalan olduğu meydana çıkar…” (KD/120)
“Ayol anne... Çıldırdın mı? Baksana kızın kabahati olmadığı meydana çıktı, diye bağırdı.” (KD/130)
“Hakikat sonradan meydana çıktı. Vecdi Bey'i jurnal eden onun yerine göz diken bir muallimmiş…” (D/40)
152
“Hakikat er geç meydana çıkacaktı. Her gün ekmeğimi kaybetmek, rezilâne kovulmak korkusu ile titreyecektim.” (D/102)
“Nihayet bir gün, hiç beklemediğim bir saatte, yaptığım hırsızlıklar meydana çıktı.”
Meydan Okumak
“Elimden ne gelebileceğini sorarak meydan okudu.” (A/79)
“Fakat onun sevineceği yerde meydan okur gibi bir tavırla yatağında doğrulduğunu ve…” (DĞR/35)
“Cevap versene... Meydan okumaya ne lüzum vardı?” (D/35)
“Fakat, kız onun yumruğundan korkmuyor, meydan okumaktan ziyade, lütuf ister gibi sesle…” (KD/68)
Meydan Vermemek
“Zelzeleden sonra, şehir zabıtası hiç bir intizamsızlığa meydan vermemişti.” (DĞR/56) “Heyet, kasabada kaldığı müddetçe komite azalarından başka hiçbir kimsenin misafirlere yaklaşmalarına asla meydan verilmeyecekti.” (DĞR/140)
“Demek bu tür baskınların tekerrürüne meydan vermemek için artık ihtiyatlı uyumak lazım gelecekti.” (EH/141)
“Kabahatliyi mümkünse iş üstünde bastırmak, bağırıp çağırmasına meydan vermemek lâzımdır.” (KD/133)
“Marifet insanların çalmasına meydan vermemekte imiş.” (D/104)
Meydana Vurmak
“İnsan içindeki inciyi, yahut da kiri, pisliği bu dakikalarda, meydana vurur.” (EH/35)
Mışıl Mışıl Uyumak
“...ve adamcağız gittikçe bozulan yolun dayanılmaz sarsıntıları içinde beşikte bir süt çocuğu gibi mışıl mışıl uyuyor.” (DĞR/92)
Mide Bulandırmak
“İhtiyar adamın kulağına bazı mide bulandıracak şeyler çalınıyordu.” (YD/137)
Midesi Bulanmak
“Yalnız öteden beri bir nokta midemi bulandırır.” (A/143)
“Fakat, Gülsüm’ün hanımefendiye geldiğini söylediği gizli bir mektup biraz midesini bulandırdı, sonra sütninenin bunu kıza bir sır olarak saklamasındaki hikmeti de şüpheli buldu.” (KD/88)
“Ne münasebet amca? Ben Çamlıca'ya gelmek için köprüden Üsküdar'a geçerken midem bulanıyor…” (AG/39)
153
“Sonra, mutasarrıfın ‘Sütnine hanıma da söyledim ya!’ sözü de büyük hanımın midesini bulandırmıştı.” (KD/187)
Mihnet Çekmek
“İnsan olsun hayvan olsun bütün sefillere, düşkünlere, bütün ıstırap ve mihnet çekenlere acımak, onları sevmek, ellerinden tutmak…” (AG/147)
Minnettar Kalmak
“Bana bu kadar ehemmiyet verdiğiniz için, daima minnettar kalacağım.” (D/58)
Muallakta (olmak) Kalmak (bir şey)
“Bu suretle makam koltuğu şimdilik iki arada, muallâkta kalıyordu.” (DĞR/ 78)
Muamele Etmek
“...ona arkadaşlarından başka türlü muamele ettiklerini görüyordu.” (YD/116)
Muayene Etmek (gözden geçirmek)
“Belediye doktoru onu uzun uzadıya muayene etti.” (A/117)
Mukavemet Etmek (göstermek)
“Mutlaka evin içindedir. Haydi arayalım. Şükran biraz mukavemet etti.” (AG/133)
Mukavemeti Kırılmak
“Artık mukavemeti kırılmıştı. Kesik kesik söylenmeye başladı.” (A/33)
Mum Gibi
“Babası, kamçısının ucuyla parlak çizmelerine vurarak mağazanın içinde dolaşırken, kendisi şöyle dirseğini tezgâha dayayacak, Ermeni satıcıları mum gibi karşısına dikecekti.” (EH/31)
Muradına (murada) Ermek
“Leyla ile Necla artık muratlarına ermişlerdi.” (YD/78)
“Nihayet muradına erdi; bir hemşehrisine katılarak köyüne gitti; fakat memnun oldu mu?” (KD/76)
Musallat Etmek (birini, bir şeyi)
“...ve teşebbüssüz bir Babıâli efendisini başına musallat ettiğimiz için bize...” (DĞR/119)
“İyi amma, onu da musallat eden ben değilim başınıza...” (DĞR/68)
Musallat Olmak
“Başka dairelerin müdürleri de fena halde musallat oldular.” (A/68) “Birisi benim tütünlere musallat oldu amma kim?” (KD/57)
154
Muziplik Etmek (azizlik etmek)
“...bu azimkâr cesur fakat mahdut arkadaşa muziplik etmek için açtığı bu münakaşalarda bazen kuvvetli bir mantıkla bazen mahirane…” (A/27)
Müdahale Etmek (el atmak)
“İki kişi olursak Adnan, daha iyi anlayacakmış gibi derse müdahale etti.” (GE/ 68)
Müjde Vermek (götürmek)
“…Züleyha'ya müjde vermeye koştuğunu söylediği zaman ise şaşırdı…” (EH/193) “Utanmış, fakat aynı zamanda memnun, önüne gelene müjdeyi veriyor…” (KD/69)
Münasip Görmek
“Köyün ihtiyarları baş başa vererek düşünmüşler, bu değirmenin sahibi olan ihtiyar Gaffar Ağa'ya vermeyi münasip görmüşler…” (D/23)
Müracaat Etmek (müracaatta bulunmak)
“Bu adam valiye müracaat etmiş.” (A/80)
“Çıktığım söylediler. Kardeşine müracaat ettim. Adresini bilmiyor.” (D/132)
Müsaade Almak (rızasını almak)
“Karamürsel’den gelmiş bir hanımın beni görmek için müsaade aldığını söyledi.” (D/82)
Müsaade Etmek (buyurmak)
“Müsaade edin, hoca nasıl oturur talebesinin karşısına?” (GE/33)
“Halil Hilmi Efendi, birkaç kere: "Müsaade edin Kumandan bey, müsaade edin!" diye söylenip…” (DĞR/32)
“Yahut da ailesi bin zahmetle aldığı potini her gün giyip çabucak eskitmesine müsaade etmiyordu.” (A/16)
“Müsaade ederseniz ben gideyim hanımefendi, dedim.” (D/58)
“Büyük kızınızın pek fazla dolaşmasına müsaade etmeseniz…” (YD/140)
Müsterih Olmak
“Zaten daha ilk geldiğim gün bu yadigârın başka bir vakasını haber almıştım. Siz müsterih olun…” (AG/13)
155
N
Namusunu Temizlemek
“...hattâ havadis vermekte geri kalmış bir iki gazete, namuslarını temizlemek için…” (DĞR/88)
Nasibini Almak
“...hem de belki başka tazeler gibi güzel gençlerle uzaktan uzağa gönül eğlendirir, böylece hayattan da bir dereceye kadar nasibini almış olur.” (KD/146)
“…başka yerlerde milyonlarla insan ışıkla, çalgıyla, içki ve sevda ile sarhoş eğleniyor, yaşıyor, hayattan nasibini alıyordu.” (AG/213)
Nasihat Etmek (nasihatte bulunmak)
“...ve bu adamlarla kol kola hora tepecek, yeni gelenlere nasihat edecektim.” (GE/20)
Nasip Olmamak (kısmeti kesilmek)
“Anlaşılıyor ki dünyada tam manası ile temiz bir ekmek yemek insana nasip olmuyor.” (D/121)
Nazını Çekmek (birinin)
“Lamia Hanım'a tabii “Kınalı Yapıncak” kadar nazım geçmez…” (DK/120)
Ne Çare
“Doğrudur Paşam, fakat, ne çare ki, âdet olmuş.” (GE/45)
“Fakat, ne çare ki, doğru izah budur ve başkası yoktur.” (GE/121)
“Ancak ne çare ki, bundan başkaları can düşmanı Nida-yı Hak faydalanıyordu.” (DĞR/39)
“Fakat ne çare ki çocukları vardı.” (YD/ 15)
“Bu kız, pek öyle okuyup yazacağa benzemiyordu amma ne çare, emanetullah…” (KD/43)
“Ne çare ki bizden geçti, diye söyleniyor…” (YD/8)
Ne Mal Olduğunu Bilmek (anlamak)
“Ben bu kadınların ne mal olduğunu artık anlamıştım.” (A/132) “Etrafındakiler ne mal olduğunu belki biliyorlardı.” (GE/77)
Ne Oldum Delisi Olmak
“Sırtına iki paralık bir manto giymekle ne oldum delisi oldun değil mi?” (YD/132)
Nefes Almak
156
“Çünkü o, ancak çocuklar mektepteyken biraz rahat nefes alırdı.” (KD/ 40)
Nefes Nefese (nefes nefese kalmak)
“...arkamızdan nefes nefese yokuşlara tırmanır; yol kenarındaki çalılarda ellerini, eteklerini yırtardı.” (D/22)
Nefesi Kesilmek (daralmak veya tutulmak)
“Bağa vardığım vakit yorgunluktan nefesim kesilmiş, vücudum ter içinde kalmıştı.” (DK/324)
Neşesi Kaçmak
“Maamafih "misafir" sözü biraz neşemi kaçırmıştı.” (D/13) “Fena halde neşem kaçmıştı.” (AG/78)
“Pek teessüf ettim, âdeta neşem kaçtı.” (DK/340)
Neşesini Kaçırmak (canını sıkmak)
“...bir içki meclisinde sarhoş arkadaşlarının neşesini kaçırmamak için yalandan su içen ve sallanan insanlar gibi.” (GE/138)
Neyin Nesi (kimin fesi)
“...dev mekanizmanın içine kendimi, neyin nesi olduğunu fark edemediğim bir mesuliyetin mesulü…” (GE/139)
Nihayet Vermek
“…bu faciaya mutlaka nihayet vermek için karşı odaya yürüdüm.” (AG/214)
Nuh Deyip Peygamber Dememek
“İnatçı yumurcak Nuh diyor, peygamber demiyor, hırsızları himayede devam ediyor.” (A/25)
Nutku Tutulmak
“Fâzıl Beyin de, benim de nutkumuz tutulmuş gibiydi.” (D/180)
Nüfuzu Altına Almak
“Eşraf, elbirliğiyle hükümeti kendi nüfuzu altına almış, elini kolunu kıskıvrak bağlamış.” (A/87)
O
Ocağına İncir (darı) Dikmek (birinin)
“Bu fotoğraf makineli sarı oğlanın ihtiyar ve kimsesiz Halil Hilmi Efendinin ocağına incir dikmeye geldiğine şüphe mi var?” (DĞR/73)
157 “Ne yapsın ki ok yaydan çıkmıştı.” (YD/80) “Fakat ne çare, ok yaydan çıkmıştı.” (YG/73)
Okkanın Altına Gitmek
“Eğer gözünü açmaz, bu kör dövüşüne bir nihayet vermezsen muhakkak okkanın altına gidersin…” (KD/23)
Omuz Kaldırmak
“O yine gülerek omuzlarını kaldırdı: Ne kabahatim var? Taklidimi yap diye ısrar ettiniz.” (AG/281)
Omuz Silkmek
“Bu sözlere hafifçe omuz silkerek mukabele ettim.” (A/90) “O istihfaf ile omuzlarını silkti.” (D/95)
“Yorganlı ümitsiz bir tavırla omuzlarını silkti.” (KD/18)
Ortadan Kaldırmak
“…Kaymakam Nusret'i ne pahasına olursa olsun ortadan kaldırmayı kurmuşlardı.” (AG/88)
Ortadan Kalkmak
“Yüz göz oluruz… Aile saygısı ve hürmeti ortadan kalkar…” (AG/46)
Ortadan Kaybolmak (biri veya bir şey)
“Birinci Yunan muharebesi zamanlarında bu serseri, birkaç sene ortadan kaybolmuş…” (DĞR/24)
Ortaya Atılmak
“Bu nazik dakikada patavatsız Gülsüm, ortaya atılıyor, çocuk üzerindeki nüfuzundan istifade etmek isteyerek…” (KD/129)
“Onları ne yaptın? diye bağırınca ihtiyar adam, dayanamadı, kendinden geçmiş bir halde ortaya atıldı…” (KD/63)
“...amma ağzı karanın biri bir pislik ortaya atar, insanı aylarca uğraştırırdı.” (DĞR/54) “Büyük hanım, o gece kızı teskin için, böyle bir söz ortaya attığına son derece pişman olmuştu.” (KD/70)
Ortaya Dökmek
“Hayriye Hanım, sandığında, sepetinde ne varsa ortaya dökmüş…” (YD/71)
Oyun Etmek (birine)
“Bak, şimdi ne oyun ettiğimi anlatayım hanımefendiciğim…” (KD/82)
158
“Bakın şunların oynadıkları oyuna! diyordu.” (GE/ 62)
“Bu vali olacak herif bir oyun oynayacak mı dersin?” (DĞR/113)
“...kalbinin uykuda olduğu bu anı gözleyerek üstüne çullanmışlar, ona bu sefil oyunu oynamışlardı.” (EH/140)
Oyunbozanlık Etmek (kelek yapmak)
“Fakat, o da kim bilir hangi mecburiyetle benim gibi oyunbozanlık etmekten kaçınıyor…” (GE/140)
“Bir maksatla olmasa da oyunbozanlık etmeye başlıyordu.” (GE/ 49)
Öç (öcünü) Almak (çıkarmak)
“Gülsüm hizmetçiye edilen bu itibarın geçici olduğunu, onun ergeç gözden düşeceğini tecrübeleriyle bilir, günü gelince öcünü alacağından emin, sakin ve sinsi, beklemeyi tercih ederdi.” (KD/132)
“…yahut o adamdan öc almaya kalkmasına bir mani var mıydı?” (EH/200)
“Konağın büyüklerine kızdığı zaman, o masumdan öcünü almaya kalkması olmayacak şey değildi.” (KD/72)
“Ölümle öç alınmaz değil mi kızım?” (A/55)
“Herifi apar topar aşırdılar... Eh, biz de öcümüzü aldık, yanma bırakmadık.” (GE/ 19)
Ödünü Koparmak (birinin)
“Baba ödümü kopardın, diye bağırması onun doyulmaz bir eğlencesiydi.” (YD/112)
Ölçüyü Kaçırmak
“Halil Hilmi Efendinin gönlünü alacak birkaç söz söylemeye kalktı ve elinde olmadan ölçüyü kaçırdı.” (DĞR/111)
Ölüm Döşeğinde Olmak
“Altı sene hiç şikâyet etmeden tahammül etmiş, fakat nihayet dayanamamış. Ölüm döşeğine düşmüş.” (A/37)
Ömür Çürütmek
“Tahsili olan ve lisan bilen bir genç ne diye böyle yerlerde ömür çürütecekti?” (DĞR/75)
Öne Sürmek
“Ben ne edeyim be hanımefendi? Bu deli kız önlerine düşüyor, diye Gülsüm'ü öne sürüyor ve kendini temize çıkarıyordu.” (KD/ 34)
159
“Sert bir rüzgâr darbesi gibi oda kapımı açtı, acayip bir vakar ile masamın önüne dikildi.” (AG/13)
Önüne Düşmek
“Şahin Efendi ile Deli Necip kadını önüne düşerek daha başka doktorlara da müracaat ettiler.” (YG/140)
“Ben ne edeyim be hanımefendi? Bu deli kız önlerine düşüyor, diye Gülsüm'ü öne sürüyor ve kendini temize çıkarıyordu.” (KD/34)
“Haydi düş önümüze… Sosyeteye dansa gidiyoruz, diye zorlayan yok.” (YD/115)
Önüne Geçmek
“Lalanın her gidişinde peşine takılmaya kalkmışlar, hanımnineleri, bin müşkülâtla önlerine geçmişti.” (KD/140)
“…ikide birde Adana'ya gitmeye kalkıyor, Enise Hanım, zorla önüne geçiyordu.” (EH/100)
“Ben gidiyorum, diye yataktan kalktığı zaman ben de, Naciye de önüne geçtik.” (KD/200)
Önüne Gelen
“...bir çocuk inadıyla önüne geleni haşladığı oluyordu.” (YD/90)
“Hanımefendiden aşçıya kadar, konakta herkes, bu hikâyeyi önüne gelene anlatıyordu.” (KD/63)
Önüne Katmak
“…bu iş için Kıbrıs’tan getirttiği zağarları önüne katarak kasabadan çıkıyor…” (EH/229)
“Birazı da kadınları, çocukları önüne katıp Karadeniz taraflarına indi…” (KD/18)
Önünü Almak (bir şeyin)
“Yalnız bu gidişin önünü almak da kifayet etmez.” (GE/90)
“Bereket versin, kuvvetli bir genç tayfa, onu tam vaktinde belinden kavrayarak tehlikenin önünü aldı.” (EH/210)
“Bu Lamia bu tehlikenin önünü almış oluyordu.” (DK/182)
Öpüp Başına Koymak
“Ancak ne çare ki, bundan başkaları (sade başkaları olsa öpüp başına koysun) can düşmanı Nida-yı Hak faydalanıyordu.” (DĞR/39)
160
“İhtiyar kadın, bu rezaletin Seniye'ye ait olduğunu tahmin etmiş bulunsaydı işi çabucak örtbas ederdi.” (KD/150)
Özür Dilemek
“Fakat, işin daha fazla karıştığını görerek özür dileyip başımızdan çekildi.” (GE/68)
P
Pabucu Dama Atılmak
“Bunun "Verin Zavallılara" nın pabucunu dama attıracağına şüphe var mı?” (DĞR/43)
Pabucunu Eline Vermek
“…emin ol padişahların, softaların da pabuçlarını ellerine verir.” (YG/237)
Paçaları Sıvamak
“Ötesini sonra düşünürüz. Biz artık paçaları sıvayıp iş aramalıyız.” (D/96)
Pahalıya Patlamak (mal olmak, oturmak)
“Kendi kendime ‘Ey Vedat… Karagöz iyi gitti ama nazır gibi sana da pahalıya mal olacak’ dedim…” (DK/245)
Para Dökmek
“...o, benim başımın tacıydı, yaptığım fedakârlıklar, uğruna döktüğüm paralar helâl ve hoş olsun.” (KD/186)
Para Etmek
“(M…S)deki çiftlik epeyce para eder mi ?” (AG/48)
“Adam olmadıktan sonra doktor olmuş kaç para eder?” (YG/137)
“Takdir-i ilâhîye karşı tedbir para eder mi? Ne yapalım, yürüyelim bari…” (DĞR/128)
Para Yemek
“Kendi gibi birkaç zengin çiftçi ile otomobilleri sıralar yollarda tabanca ata ata Mersin barında para yemeye gidermiş.” (EH/47)
Parmağına Dolamak
“Dürdane, hanımefendinin huyunu bilirdi. Asıl kabahatliyi bırakarak kendini parmağına dolayacağmı hissettiği için, annesine fena halde çıkıştı.” (KD/151)
Parmak Isırmak
“Tahir Ağanın atılmış oyuncakları tamir etmek, boyamak, yaldızlamak, yepyeni şekillere sokmak hususundaki mahareti bir Eyüp oyuncakçısına parmak ısırtacak dereceyi bulmuştu.” (KD/56)
161
“Vallahi hazırladığım çeyizleri görenler parmak ısırırlardı.” (KD/19)
Parmak Kadar
“Aman baba, ben parmak kadar çocuktum o zaman...” (GE/32)
“...günün birinde Mürşit Efendi diye parmak kadar bir çocuk ortaya çıkıyor…” (A/74) “Kendisinin de ikide birde tekrar ettiği gibi, o ailenin erkek çocuğunu parmak kadar da olsa, evin efendisi, amiri sayan bir köylü kadınından başka bir şey değildi.” (EH/135) “Hâlbuki bu evlâtlıklar daha böyle parmak kadarken mart kedileri gibi kızıyorlar, erkek kokusuna saldırıyorlardı.” (KD/143)
“Hem parmak kadar çocuklar…” (DK/202)
“İlahi Hanımefendiciğim… Gayrı parmak kadar çocuğun da ağzını arayamazsam, kendimi insandan mı sayarım ya?” (KD/82)
Parmakla Göstermek
“Komşular beni tanımayanlara uzaktan parmakla gösteriyorlardı.” (A/154)
Partiyi Vurmak
“Bu kız mutlaka bir parti vurmak, benimle evlenmek istiyordu.” (YD/ 25)
Patlak Vermek
“İçlerindeki ufunet bütün dehşetiyle oralarda patlak verir…” (YG/52)
“Fakat, buna zaman kalmadan mesele bir başka taraftan patlak verdi.” (KD/149)
Payını Almak
“Bununla beraber Mutasarrıf, Halil Hilmi Bey ve Belediye Reisi de arasıra bu tenkitlerden pay almıyor değillerdi.” (DĞR/132)
Pay Çıkarmak
“Hemşehrileri Fettah Efendi’nin eski şeref ve şöhretinden kendilerine de bir pay çıkarmak için onu…” (YG/20)
Paydos Borusu Çalmak
“Nadide Hanımın umumi bir paydos borusu çalmaya iradesi ve yumuşak yüzlülüğü mani idi.” (KD/24)
Paydos Demek
“Ali Rıza Bey bunu söyledikten sonra davetlere eğlencelere paydos diyecek, kapısını tekrar kapayacaktı.” (YD/ 89)
Paye Vermek
“Hoca; talebenin karşısına oturamaz, diye bana güya bir paye veriyordu… ” (GE/40)
162
“Fakat aradan bir ay geçmeden sen bu zalimlerin pençesine düştün…” (A/127)
Perişan Etmek (perişanlık vermek)
“Bu çocuk ailemizi perişan edecek... Bunda hain bir Jön Türk ruhu var, diye köpürüyordu.” (D/38)
“Yirmi beş yıla yaklaşan idarecilik hayatında onu perişan eden bu idi.” (DĞR/6)
Perva Etmek
“... yarın ne olacağı bilinmeyen Gümülcineli İsmail'lerinden ve Şaban ağalarından perva edecek adam değildi.” (DĞR/30)
“Şimdiye kadar düşündüğümü söylemekten perva etmedim.” (D/120)
Pervane Gibi Dönmek
“Nadide Hanım, şimdi hastanın etrafında pervane gibi dönüyor, onun bir dediğini iki etmiyordu.” (KD/ 107)
Pervane Kesilmek
“Hanımlara daima kafa tuttuğu halde, onların karşısında pervane kesilir.” (KD/158)
Pes Demek
“Doğrusu pes dedim!” (YG/139)
Peşinde Dolaşmak (birinin)
“Aylarca peşinde dolaşan zengin bir Rum delikanlısı ile Şira Adası'na kaçmış.” (AG/145)
Peşinde (peşinden) Koşmak
“Bizim zamanımızda erkekler kadının peşinde koşarlardı.” (KD/ 193)
Peşine Düşmek (gitmek)
“Gülsüm, bir polis hafiyesi gibi kadının peşine düşer.” (KD/133)
Peşine Takılmak
“Lalanın her gidişinde peşine takılmaya kalkmışlar, hanımnineleri, bin müşkülâtla önlerine geçmişti.” (KD/140)
Peşine Takmak
“Bir gün bir gezme yerinde peşimize birini taktığımızı gördün mü?” (KD/151)
“…bir bahane ile Züleyha’yı peşine takarak yeni yapılan binaları, sokakları, çarşıları, mezbahaları gezmişti.” (EH/180)
Peşkeş Çekmek
“Kocasının kendi menfaatleri için onu ötekine, berikine, peşkeş çektiği hakkında dedikodular kulağıma gelmişti.” (GE/145)
163
“…kocama el karılarını peşkeş çekip odanda halvet ediyorsun namussuz herif!” (A/84)
Pişkin Pişkin (pişkinliğe vurmak)
“...hatta bazen evin hali ve kendi kıyafetleriyle pişkin pişkin eğleniyorlardı. (YD/ 103)
Pişkinliğe vurmak
“Seyirciler arasında bir dehşet kasırgası esiyor, nazır, işi pişkinliğe vurarak gülüyordu.” (DK/245)
Pişman Olmak (bin pişman olmak)
“Bu fedakârlığı seve seve yaptım. Hiçbir zaman pişman da olmayacağım.” (D/71) “Bu son sözü söyler söylemez pişman olmuştum.” (AG/83)
“Büyük hanım, o gece kızı teskin için, böyle bir söz ortaya attığına son derece pişman olmuştu.” (KD/70)
“Büyük hanım: Sakın burada da bir gürültü çıkarsa ne yaparız? diyor, geldiğine, geleceğine pişman oluyordu.” (KD/ 214)
“Evet, hanımefendi, Gülsüm’ü dövdüğüne pişman olmuştu amma, bu dayak da onu hayli yola getirmişti.” (KD/38)
Piyango Vurmak (çıkmak)
“Nitekim, bu uğursuz zelzele vakasında piyango Halil Hilmi Efendiye vurmuştu.”