Türk Halk Müziği Dizileriyle Solfej Eğitimi Kitap Adı: Türk Halk Müziği Dizileriyle Solfej Eğitimi

Yazarlar: Cenk ŞAHİN – M. Erhan YİĞİTER

Yayın-Proje: I. Tual ŞEKERCİGİL

Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur YILDIRIM Kapak Tasarım: Gültekin AKENGİN ISBN: 978-605-241-523-8

DOI: 10.14527/9786052415238 Yayın Yılı: Aralık 2018 / 1. Basım

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret LTD. ŞTİ.

/ Ankara

Yayınevi: Pegem Akademi / Ankara

Türk halk müziğine dair teorik bilgiler ile çeşitli makam – ölçü yapısı örnekleri ve Türk halk müziği dizileriyle solfej eğitimini hedefleyen bu kitap, toplam 68 sayfa, A4 boyutunda, karton kapak, birinci hamur kağıt ve tutkal ciltlidir.

Kitap toplam 5 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlere geçilmeden önce yazarlara ait özgeçmiş, önsöz ve giriş bölümleri bulunmaktadır.

ÖNSÖZ: Kitabın önsöz bölümünde Türk halk müziğinin en köklü geç-mişe ve en rafine birikime sahip olan müzik türü olduğu, müzikal ve ritmik zenginlikleriyle ulusal kültürün en önemli boyutlardan birisini

oluşturdu-ğu ve sözel içeriğiyle kuşaklar arası edebi, kültürel ve felsefi birikimle-rin aktarımlarını sağladığı bilgilebirikimle-rine yer verilmiştir. Bu çalışmada TRT Türk halk müziği repertuvarında bulunan eserlerden yararlanıldığı ve ses değiştirici işaretlerle ilgili Muzaffer SARISÖZEN tarafından geliştirilen, işaretlerin üzerine koma değerlerinin sayılarla gösterilmesi yöntemi kulla-nıldığından söz edilmiştir. Dizilerin isimlendirilmesiyle ilgili klasik Türk müziği makam isimleri (seyir özelliklerine değinilmeden) kullanıldığı ve Türk halk müziğinde ayak kavramıyla betimlenmesinde kullanılan isimle-rine de ek açıklama şeklinde yer verildiğinden bahsedilmiştir. Son olarak bu çalışmanın özellikle lisans düzeyinde Türk halk müziği alanı dersle-rinde yararlanılması amacıyla Türk halk müziği dizileri, ses aralıkları ve tartım çalışmalarına yönelik oluşturulmuş solfej örneklerine de yer verildi-ğinden söz edilmiştir (Şahin ve Yiğiter, 2018:1).

GİRİŞ: Kitabın giriş bölümünde Türk halk müziği repertuvarında yer alan eserlerin ezgisel özellikleri, ritmik yapısı, form yapısı ve usta-çırak ilişkisiyle aktarımı ile ilgili teorik bilgilerin yanı sıra derleme çalışmaları hakkında da tarihi bilgiler yer almaktadır. Ayrıca bir tam ses (do-re) aralı-ğındaki 9 eşit koma, bir tam ses (do-re) aralığının eşit olarak iki yarım sese bölünmesi, klasik Türk müziği ve Türk halk müziğinde kullanılan koma değerleri ile bu değerleri gösteren diyez-bemol sembolleri ve son olarak bağlama (uzun sap) üzerinde perdeler ve isimleri tablolar ve şekiller ile açıklanmıştır. Giriş bölümünde yukarıda verilen bilgilerden sonra Türk halk müziği ile ilgili teorik bilgileri içeren başlıklar ve içerikleri şu şekil-dedir:

Türk Halk Müziği: Bu başlık altında Türk halk müziği sanatçısı ve araştırmacısı Nida TÜFEKÇİ’nin 9 maddede tanımladığı Türk halk müzi-ğinin özelliklerine yer verilmiştir.

Türk Halk Müziği Formları ve Ritmik Özellikleri: Bu başlık altında öncelikle kırık hava ve uzun hava tanımlarına yer verilmiştir. Uzun hava-lar ile ilgili en bilinen ağıt, alaybeyi, aydost, barak, bozlak, divan, elez-ber, garip, gurbet, hoyrat, maya, mugam ve yol havası uzun hava türleri, bulundukları coğrafi bölgeleriyle bilrikte açıklanmıştır. Ağız kavramıyla ilgili yine en bilinen emlek ağzı, amik ağzı, arguvan ağzı, çamşıhı ağzı, polat ağzı, lavik ağzı, avşar ağzı, iskan ağzı, apça ağzı, venk ağzı, harput ağzı, sandık ağzı ve azeri ağzı coğrafi bölgeleriyle birlikte açıklanmıştır.

Bu başlık altında son olarak basit, birleşik ve karma usuller hakkında bil-giler verilmiştir.

Tanımlar: Bu başlık altında aralık, asma karar, dizi, genişlik, güçlü de-rece, karar, perde, seyir ve yeden kavramları ile ilgili tanımlar yapılmıştır.

Klasik Türk Müziğinde Makamsal Dizileri Oluşturan Dörtlüler ve Beşliler: Bu başlık altında çargah dörtlüsü, buselik dörtlüsü, kürdi

dörtlü-sü, rast dörtlüdörtlü-sü, uşşak dörtlüdörtlü-sü, hicaz dörtlüdörtlü-sü, çargah beşlisi, buselik beş-lisi, kürdi beşbeş-lisi, rast beşbeş-lisi, hüseyni beşlisi ve hicaz beşlisi klasik Türk müziğinde ve Türk halk müziğindeki donanımlarıyla yan yana yazılarak dizek üzerinde gösterilmiştir.

1. BÖLÜM: Sol kararlı dizilerde solfej alıştırmalarını içeren 1. bölüm-de rast, nihavend, nikriz ve hicazkar makamı dizilerinbölüm-de toplam 30 solfej çalışması bulunmaktadır. Her makamın öncelikle dizisi verilmiş daha son-ra çeşitli ölçü yapılarında solfej çalışmalarına geçilmiştir.

Rast Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 2/4, 4/4, 5/8, 6/8 ve 9/8’lik ölçülerde toplam 9 solfej çalışması bulunmaktadır.

Nihavend Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 4/4, 5/8, 6/8 ve 9/4’lük ölçülerde toplam 8 solfej çalışması bulunmaktadır.

Nikriz Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 4/4, 5/8 ve 9/4’lük ölçü-lerde toplam 7 solfej çalışması bulunmaktadır.

Hicazkar Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 2/4, 4/4, 9/4 ve 11/8’lik ölçülerde toplam 6 solfej çalışması bulunmaktadır.

2. BÖLÜM: La kararlı dizilerde solfej alıştırmalarını içeren 2. bö-lümde hüseyni, hicaz, uşşak, saba, kürdi ve karcığar makamı dizilerinde toplam 31 solfej çalışması bulunmaktadır. Her makamın öncelikle dizisi verilmiş daha sonra çeşitli ölçülerde solfej çalışmalarına geçilmiştir.

Hüseyni Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 2/4, 4/4, 5/8 ve 14/4-4/4’lük değişken ölçüde olmak üzere toplam 5 solfej çalışması bulunmak-tadır.

Hicaz Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 4/4, 5/8 ve 4/4-2/4’lük değişken ölçüde olmak üzere toplam 7 solfej çalışması bulunmaktadır.

Uşşak Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 4/4, 3/8, 5/8 ve 10/8’lik ölçülerde toplam 5 solfej çalışması bulunmaktadır.

Saba Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 2/4, 4/4, 6/8 ve 10/8’lik (içerisinde kurulumu değişken) ölçülerde toplam 4 solfej çalışması bulun-maktadır.

Kürdi Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 2/4, 4/4 ve 9/8’lik ölçüler-de toplam 5 solfej çalışması bulunmaktadır.

Karcığar Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 4/4, 10/8 ve 2/4-3/4’lük değişen usulde olmak üzere toplam 5 solfej çalışması bulunmaktadır.

3. BÖLÜM: Si kararlı dizilerde solfej alıştırmalarını içeren 3. bölümde segah ve hüzzam makamı dizilerinde toplam 10 solfej çalışması bulun-maktadır. Her makamın öncelikle dizisi verilmiş daha sonra çeşitli ölçüler-de solfej çalışmalarına geçilmiştir.

Segah Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 2/4 ve 9/8’lik ölçülerde toplam 5 solfej çalışması bulunmaktadır.

Hüzzam Makamı Dizisi: Bu makam dizisinde 2/4, 4/4 ve 10/8’lik öl-çülerde toplam 5 solfej çalışması bulunmaktadır.

4. BÖLÜM: Bu bölüm fa# kararlı eviç makamı dizisinde 5 solfej alış-tırmasını içermektedir. Bu alıştırmalar 4/4, 5/8 ve 10/8’lik ölçülerde yer almaktadırlar.

5. BÖLÜM: Bu bölümde makamsal diziler içerisinde değerlendirile-bilecek türkü örneklerine yer verilmiştir. Bu türkü örnekleri rast, nihavend, nikriz, hicazkar, hüseyni, hicaz, uşşak, saba, kürdi, karcığar, segah, hüz-zam ve eviç makamı dizilerindedir. Bu türküler nota veya söz bilgileri içer-meksizin sadece yöre ve TRT repertuvar numarası bilgileriyle liste halinde verilmiştir.

Kitabın 5. bölümünden sonra Türk halk müziği ezgilerinde kullanılan sol kararlı dizilerin (rast, nihavend, nikriz, hicazkar) do karar sesi üzerinde ve la kararlı dizilerin (hüseyni, hicaz, uşşak, saba, kürdi, karcığar) re karar sesi üzerinde gösterimleri verilmiştir.

2.5. Halk Ezgileriyle Solfej