3.8. MÇP İkinci Olağan Kongresi
3.10.1. MÇP, RP ve IDP İttifakı (Kutsal İttifak)
MÇP, RP ve IDP’nin arasındaki ittifak meselesinin 1987 yılına dayandığını ve bunun o tarihlerde hangi şartlardan ötürü neden gerçekleştirilemediğini daha önce anlatmıştık.301 1991 yılının yaz aylarından Mesut Yılmaz’ın erken seçim hamlesi bu
3 partinin ittifakını yeniden gündeme getirmiş ve erken seçimin 20 Ekim 1991’de yapılmasının kararlaştırılması üzerine Necmettin Erbakan, Alparslan Türkeş’e seçimlerde birlikte hareket etme teklifinde bulunmuştur. Türkeş’in bu teklifi kabul etmesi üzerine partilerin Genel Sekreterleri Devlet Bahçeli ve Oğuzhan Asiltürk arasında görüşmelerin başlatılması kararlaştırılmıştır.302
MÇP ve RP arasındaki görüşmeler devam ederken IDP’de harekete geçmiş ve ittifakı temin etme yolunda birtakım girişimlere başlamışlardır. IDP ittifakın üçüncü partisi olarak oyu %1’lik bir oran teşkil etmekteydi. Ancak seçimde uygulanan %10 ülke genel barajını ve %25’lere varacak olan çevre barajını aşabilmek bilhassa Meclis dışı muhalefet partileri için büyük bir sorun meydana getirmekteydi. Bu sistemsel zorunluluk %1’lik oy oranlarını bile değerli kılmıştır. IDP bu durumdan ötürü %1’lik
299 Yeni Düşünce, Sayı 514, 6 Eylül 1991. 300 Yeni Düşünce, Sayı 515, 13 Eylül 1991. 301 Bkz. 226, 227, 228, 229 numaralı dipnotlar.
92 oy oranının kıymetini anlamakta gecikmemiş ve ittifak yapılmasına yönelik ilk çalışmayı başlatmışlardır.303
MÇP-RP-IDP arasında başlayan ikili ve üçlü görüşmeler devam ederken ittifak görüşmeleri üç temel sorun üzerine oturmuştur. Bu sorunlardan birincisi yasal engelin aşılması idi. Çünkü Siyasi Partiler Kanununun 90. maddesi304 ve Milletvekili
Seçim Kanununun 16. maddesi305 partilerin müşterek olarak hareket etmesini engel
teşkil ediyordu. Bu sorunu hukuki olarak aşmanın yolu ise bir partinin milletvekili adayı olacak mensuplarının kendi partisinden istifa etmek suretiyle başka bir partinin listesinden seçime girmeleri idi. Öyle de yapıldı. MÇP ve IDP seçimden çekilerek RP listelerinden seçime katılmışlardır.306 İkinci bir sorun ise RP listelerinde hangi
partinin kaç adayının yer alacağı idi. İttifak komisyonu bu sorunu 1989 yerel seçimlerinde partilerin İl Genel Meclisi oy oranları hesaba katılarak aşılmasına karar vermiştir. Böylelikle 450 milletvekilinden oluşan aday listesinde %9,8 oy alan RP’ye 300, %4,1 oy alan MÇP’ye 120, %1 oy alan IDP’ye 30 adaylık kontenjan ayrılmıştır.307 Bu çözüm yolu 15 aday üzerinden 10+4+1 olarak formülize
edilmiştir.308 İttifak meselesinde ortaya çıkan üçüncü sorun ise RP’nin MÇP ile
yapacağı muhtemel ittifakta Güneydoğu bölgesinde oy kaybetmek endişesiydi. Birinci ve ikinci sorun hukuki ve teknik mülahazalar içerdiği için çözümü de kolay olmuştur. Ancak üçüncü sorunun siyasi semeresini düşünen RP bu sorunu aşmakta oldukça zorlanmıştır. RP içerisinde etkili bir ekip, MÇP ile ittifaka soğuk bakmış ve böyle bir ittifakın Güneydoğu’da RP’ye karşı bir tepki doğurabileceğini ileri sürmüştür. RP yönetimi bu endişe üzerine Alparslan Türkeş’in bağımsız aday olmasını istemiştir. Ancak bu teklif MÇP’liler tarafından şiddetle reddedilmiştir. Bu
303 Hamdi Kalyoncu, İttifakın Perde Arkası (Üç Gülün Hikâyesi), Burak Yayınevi, İstanbul:1992,
s.10.
304 Bkz. Madde 90: Siyasi partilerin tüzük, program ve faaliyetleri Anayasa ve bu Kanun hükümlerine
aykırı olamaz Siyasî partiler, tüzük ve programlan dışında faaliyette bulunamayacakları gibi seçimlerde başka bir partiyi destekleme kararı da alamazlar. Resmi Gazete, Sayı 18027, 24 Nisan 1983.
305 Bkz. Madde 16: Siyasî partiler anlaşarak müşterek liste halinde aday gösteremezler. Siyasi partilere
kayıtlı olmayan kimselerin, herhangi bir siyasi parti tarafından aday gösterilmeleri, kendilerinin yazılı muvafakatlerine bağlıdır. Bir kimse aynı zamanda değişik siyasi partiden veya aynı partiden aynı seçim için birden fazla seçim çevresinden aday olamaz, aday gösterilemez ve seçilemez. Bağımsız adaylar da, aynı seçim için birden fazla seçim çevresinde aday olamaz ve seçilemez. Resmi Gazete, Say 18076, 13 Haziran 1983.
306 Kalyoncu, a.g.e, 37.
307 Milliyet, Sayı 15751, 18 Eylül 1991. 308 Kalyoncu, a.g.e,39.
93 sorun karşısında karar almakta zorlanan RP 19 Eylül 1991’de yapılan MKYK toplantısı sonrasında MÇP ve IDP ile yapılacak ittifakın yasalara aykırı olduğunu bahane ederek ittifakın yapılmayacağını açıklamıştır. Fakat aynı gece birçok eksik üye ile toplanan RP MKYK’sı bu sefer ittifakın yapılmasına karar vermiştir.309
Böylelikle tohumları 1987’de atılmaya başlanan RP, MÇP ve IDP arasındaki ittifak nihayet gerçekleşmiştir. Ancak şöyle bir fark vardı ki 1987’de yapılmak istenilen ittifak çalışması partilerin birleştirilmesi idi. 1991’de yapılan ittifak ise sadece %10 seçim barajını aşabilmek amacıyla tamamen pragmatik anlayışla gerçekleşen kısa süreli bir işbirliği olmuştur. Bu ittifak kamuoyunda “kutsal ittifak” olarak adlandırılmıştır.
RP’nin ve bizzat Erbakan’ın bu kararında MÇP’nin yüksek oy aldığı Orta Anadolu coğrafyasında MÇP ile yapılacak ittifakın olumlu yansıyacağı düşüncesi önemli rol oynamıştır.310 İttifakın gerçekleştirilmesi MÇP’nin yayın organı olan Yeni Düşünce
gazetesi tarafından “inananların Refah Partisi’nin etrafında toplanması” olarak yorumlanmıştır.311 İttifak partileri kendi seçim çalışmalarını ayrı yürütürlerken
ittifakın gerçekleşmesi ile birlikte birçok şehirde ortak mitinglerde düzenlenmiştir. Özellikle 13 Ekim 1991’de İstanbul’da 3 partinin ortak düzenlediği, coşkulu ve kalabalık bir kitlenin toplandığı miting basınında dikkatini çekmiştir. Cumhuriyet gazetesi haberi “ittifaktan gövde gösterisi” başlığı ile vermiştir.312
RP listelerinden aday olan MÇP’liler, aday profilini öne çıkardıkları seçim afişlerinde “Türk asrında Lider bir Türkiye” ve “Ülkücüler Meclise” sloganlarını kullanmışlardır. RP listesinden Yozgat milletvekili adayı olan Alparslan Türkeş’te seçim bildirisinde seçmeninin RP’ye oy vermesini istemiştir. Türkeş bildiride “her
dava arkadaşımı, her ülküdaşımı bütün sevgili vatandaşlarımı Türkiye’nin hangi ilinde, hangi seçim çevresinde olursa olsun Refah Partisi listelerine ve Başaklı Hilale313 oy vermeye davet ediyorum” demiştir.314
309 Cumhuriyet, Sayı 24059, 24 Kasım 1991. Ruşen Çakır, 52 Günlük İttifak
310 www.gazetevatan.com. Kürşad Zorlu, Yaklaşan seçim ittifakı ve 1991 örneği, Erişim: 02.05.2019, 311Yeni Düşünce, Sayı 517, 27 Eylül 1991.
312Cumhuriyet, Sayı 24118, 14 Ekim 1991. 313 Refah Partisi’nin amblemi kastedilmiştir. 314Yeni Düşünce, Sayı 520, 18 Ekim 1991.
94 RP listelerinden milletvekili adayı olabilmek için Genel Başkan Alparslan Türkeş dâhil MÇP Başkanlık Divanından pek çok isim partiden ve görevlerinden istifa etmişlerdir. İstifalar üzerine 24 Eylül 1991’de MÇP Divan Başkanlığında değişiklik yapılmış Alparslan Türkeş’in yerine Genel Başkan Vekili olarak Mehmet Irmak getirilmiştir.315
MÇP’nin IDP ile birlikte RP listelerinden ittifak halinde girdiği 20 Ekim 1991 milletvekili genel seçimlerine ANAP, RP, DYP, DSP, SHP ve Sosyalist Parti (SP), olmak üzere 6 parti katılmıştır.316 Seçim sonuçları şu şeklidedir;
Tablo 11: 20 Ekim 1991 Milletvekili Genel Seçim Sonuçları
Seçmen Sayısı 29.979.123
Oy Kullanan Seçmen Sayısı 25.157.089
Seçime Katılma Oranı %83,9
Geçerli Oy Sayısı 24.371.474
Gümrük Kapılarındaki Geçerli Oy Sayısı 45.192
Toplam Geçerli Oy Sayısı 24.416.666
Partiler Aldığı Oy Oy Oranı (%) Çıkarılan Mv. Sayısı Meclisteki Sandalye Oranı (%) Aşkın/Eksik Temsil (+/-) Mv Başına Oy sayısı ANAP 5.862.623 24,0 115 25,6 +1,6 50.979 RP 4.121.355 16,9 62 13,8 -3,1 66.672 SP 108.369 0,4 --- --- -0,4 -- DYP 6.600.726 27,0 178 39,5 +12,5 37.082 DSP 2.624.301 10,8 7 1,6 -9,2 374.901 SHP 5.066.571 20,8 88 19,5 -1,3 57.574 Bağımsız 32.721 0,1 - -- -0,1 -- Toplam 24.416.666 100.0 450 100.0 +/-0.0 54.258
(Kaynak: Erol Tuncer, Osmanlıdan Günümüze Seçimler 1877-1999, 1. Baskı, Ankara: TESAV Yayınları, 2002, s. 331.)
3.10.2. 20 Ekim Seçimlerinin Değerlendirmesi
20 Ekim 1991’de yapılan milletvekili genel seçimlerinde hiçbir parti tek başına iktidar olacak çoğunluğu yakalayamamış ve sekiz yıllık ANAP iktidarı son bulmuştur. DYP %27’lik oy ile 1.parti olmuş ve 178 milletvekili çıkarmıştır. ANAP 1987 seçimlerine göre oylarını 12 puan düşürmüş ve ikinci parti olmuştur.
315Bkz. İstifalar nedeniyle 24 Eylül 1991 tarihinde yapılan değişiklik sonucu yeni oluşturulan MÇP
Başkanlık Divanı; Genel Başkan Vekili: Mehmet Irmak, Genel Başkan Yardımcıları: Ferruh Sezgin, Mehmet Eke, Kaya Alpkartal, Aysel İzgi, Mehmet Aydeniz, Cengiz Genç. Genel Sekreter: Ömer Haluk Pirimoğlu, Genel Sekreter Yardımcıları: Semahat Müftüoğlu, Turgut Neşeli, Adnan Uçaş, Zafer Güler, Muzaffer Onüçyıldız, Genel Muhasip: Sinan Ocak, Genel Muhasip Yardımcısı: Osman Şen, Olcayto Turhan. Yeni Düşünce, Sayı 518, 4 Ekim 1991.
95 Milletvekili sayısını ise 292’den 115’e düşmüştür. SHP 1989 yerel seçimlerinde yakaladığı çıkışı devam ettirememiş ve %20,8’lik bir oy ile 3. parti olmuştur. DSP ise oylarına geçmiş seçimlere göre biraz daha arttırmış ve %10 seçim barajını geçmeyi başararak TBMM’ye 7 milletvekili taşımıştır. RP, MÇP ve IDP ittifakı ise %16,9’luk bir oy ile çok rahat bir şeklide %10 seçim barajını aşmışlar ve TBMM’ye 62 milletvekili sokmayı başarmıştır.
RP, MÇP ve IDP ittifakı bu partilerin kendilerine sağladığı avantaj kadar parlamento temsilindeki adaletsizliğin giderilmesinde de büyük rol oynamışlardır. İttifakın %16,9’luk temsil hakkını Meclise taşıması ve DSP’nin de az bir farkla %10 barajını aşması 1987 seçimlerinde oluşan 18. dönem parlamentoda ANAP’ın sağladığı %28’lik aşkın temsil oranını bu seçimler sonucu oluşan 19. Dönem parlamentoda %14’e düşürmüştür. Bu durum temsilde daha adil bir parlamento meydana getirmiştir.
20 Ekim 1991 seçimlerinde RP listelerinden RP’li 40, MÇP’li 19, IDP’li 3 aday TBMM’ye girmeyi başarmıştır.317 Milletvekili seçilen MÇP’liler şunlardır; Alparslan
Türkeş (Yozgat Milletvekili), İsmet Gür (Aksaray milletvekili ), Muharrem Şemsek (Çorum Milletvekili), Tuncay Şekercioğlu, (Elazığ Milletvekili), Rıza Müftüoğlu (Erzurum Milletvekili), Oktay Öztürk (Erzurum Milletvekili), Ökkeş Kenger(Şendiller) (Kahramanmaraş Milletvekili), Esat Bütün (Kahramanmaraş Milletvekili), Saffet Topaktaş (Kahramanmaraş Milletvekili), S. Osman Sevimli (Karaman Milletvekili), Mustafa Dağcı (Kayseri Milletvekili), Seyfi Şahin (Kayseri Milletvekili), Osman Develioğlu (Kayseri Milletvekili), Musa Erarıcı (Konya Milletvekili), Servet Turgut (Konya Milletvekili), Muhsin Yazıcıoğlu (Sivas Milletvekili), Ahmet Özdemir (Tokat Milletvekili), Koray Aydın (Trabzon Milletvekili), Yaşar Erbaz (Yozgat Milletvekili).318 20 Ekim 1991 seçimlerinde RP listelerinden seçilen MÇP’li milletvekillerinin fotoğrafları ve öz geçmişleri için bkz. Ek-6.
317 Milliyet, Sayı 15785, 22 Ekim 1991. 318 Yeni Düşünce, Sayı 522, 1 Kasım 1991.
96