Limanların Faaliyetleri

Limanlar, kesiĢen birçok faaliyetin bulunduğu karmaĢık bir sistemdir. Bu nedenle, ulaĢım zinciri içinde önemli düğüm noktalarıdır ve ekonomik-ticari sistemlerdeki değiĢikliklerin yer aldığı noktalardır (http://people.hofstra.edu/geotrans, eriĢim tarihi: 30.05.2006). Limanların, son yıllarda deniz araçları, kara nakliye araçları (kamyon ve tırlar) ve demiryolları ile hizmet edilen, "yükleme merkezi olma"ya doğru açıkça yönelme vardır (Horst, 2002). TaĢınan yük miktarının büyüklüğü ve kombine taĢımacılığın bir parçası olması nedeniyle, limanlar diğer terminallerden daha karmaĢık yapılardır. Limanı sadece deniz terminali gibi düĢünmek hatalı olur, çünkü karadaki fonksiyonlarına hizmet vermek üzere, lojistik zincir içinde çeĢitli fonksiyonları da barındırır.

Limanlar, bir ülke ekonomisinin dıĢa açılan denizyolu kapılarıdır. Verimli ve etkin bir liman iĢletmeciliği, bölgesel, ulusal ve uluslararası ekonomik faaliyetleri hızlandırarak büyük katkı sağlayabilir. Limanlar, iç ve dıĢ ekonomik Ģartlar dikkate alınarak, geniĢ fonksiyon ve imkânlarla donatılabilirse, bölge ve ülke sanayinin büyümesinde, iç ve dıĢ ticaretin geliĢmesinde, mevcut faaliyetlerin artarak sürdürülmesinde, itici faktör olabilir.

(http://www.people.hofstra.edu/geotrans, eriĢim tarihi: 30 Mayıs 2006). Bunun aksi de mümkündür. ÇalıĢtırılmayan, atıl duran, verimsiz iĢletilen limanlar ekonomik açıdan alternatif maliyeti yüksek bir yatırım alanı olur, hinterlantındaki ekonomik faaliyetlerin geliĢmesini sağlayacağı halde önleyebilir hatta durdurabilir.

Grant (1991), limanların ulaĢtırma fonksiyonlarının teknolojik, ekonomik ve organizasyonel fonksiyonlarla yer değiĢtirdiğini ifade etmiĢtir. Böylece, liman kavramının, kamusal hizmet veren bir birim olmaktan çıktığını, ekonomik bir temsilci durumuna geldiğini belirtirler. Yükleri toplama ve dağıtma özelliği sebebiyle liman, ekonominin nabzı durumundadır. Heaver de (2000), limanlarının rollerinin değiĢmekte olduğuna değinmiĢtir ve bunun nedenlerini Ģu Ģekilde açıklamıĢtır:

Gemi büyüklüğü, tipi ve hızından kaynaklanan ölçek ekonomisi

Yeni yük elleçleme, depolama ve iĢleme yöntemleri gerektiren, yüklerin fiziksel formlarındaki değiĢim ekonomileri

Yük tiplerinde ya da formlarında (dökme ya da birimleĢtirilmiĢ yükler) uzmanlaĢma ekonomileri.

Limanların günümüzdeki geliĢme çizgisinde en önemli etken taĢıma amaçlı ekonomik faaliyetlerdir. Liman bölgesel üretim artıĢını uyaran belirgin bir faktör olabilmektedir. Yani, limanlar kendi hinterlandında ekonomik geliĢmeyi uyarabilen bir temel etkendir (Yercan, 1996).

Limanların geçmiĢteki temel iĢlevi, gemilerin barınması için tasarlanan yapılardı. Ancak günümüzde, bu fonksiyonu değiĢmiĢ, bunun yerini, hizmet üretim merkezi niteliği almıĢtır. Dünya ticareti, lojistik, taĢımacılık ve deniz ticaretinde yaĢanan bir dizi geliĢmeler limanlarda bazı değiĢimlere yol açmıĢ ve limanlar, dıĢ ticarete konu olan malların sadece yüklenip boĢaltıldığı yerler olmanın ötesinde, tüm taĢıma türlerinin düğüm noktası, lojistik ve dağıtım merkezleri haline dönüĢmüĢtür. Limanları yöneten profesyonel küresel liman iĢletmecilerinin faaliyetlerini küresel ölçekte yaymaları sonucu konteyner limanları ortaya çıkmıĢtır (Paixao ve Marlow, 2005). Limanların böyle bir konuma gelmesiyle, liman olanakları, yönetimleri, operasyonları ve hizmetlerinde bir dizi geliĢmeler yaĢanmıĢtır. Yükü ucuza, seri biçimde, güvenle ve kaliteli (yani zamanında ve hasarsız olarak alıcısına teslim etme) olarak ulaĢım sistemleri arasında aktarabilmektedir. Bu durumda limanlar ekonomik bir fonksiyonla da donanmıĢlardır. Çünkü limanın ekonomik olmayan durumu taĢımanın bütününü olumsuz etkilemektedir. Limanın fonksiyonu, yüke ve ulaĢım sistemine göre değiĢiklik

göstermektedir. Liman yük açısından toplama ve dağıtma yeri, ulaĢım sistemleri açısından ise taĢıma hizmetine Ģekil değiĢtirtme noktasıdır.

Limanlar, demiryolu, karayolu, boru hattı ya da iç suyolu ile limana ulaĢan yüklerin gemilere yüklendiği, aynı Ģekilde gemiden boĢaltılan yüklerin de çeĢitli ulaĢım araçlarıyla hedef noktaya ulaĢabileceği bir ulaĢtırma sistemidir. Bu nedenle, limanlar bir yükün yolculuğundaki ne ilk ne de son noktadır. Bu bakımdan limanlar, bir tür ulaĢtırma düğümleridir ve bazı tesis ve donatılara ihtiyaç duyulmaktadır.

Liman yüke ve gemiye bağlı bir hizmet ünitesidir. Verimli ve etkin hizmet anlayıĢı, gemilerdeki geliĢme ve değiĢmelere limanın zamanında ayak uydurmasını gerekli kılar. Dolayısıyla, limanların gemiye, gemilerin ise yüke hizmet verdiğini söylemek hatalı olmaz. Ölçek ekonomisinden yararlanabilmek için, yükün taĢınmasında giderek daha büyük hacimli gemiler kullanılmaktadır. Bu durumda limanlar, büyüyen gemilere hizmet sunabilmek için yenilenmek, geliĢmek durumunda kalmaktadır.

Limanlar, yüklerin bir yerden baĢka bir yere taĢınmasındaki zincir içinde önemli fonksiyonlara sahiptir. Limanda bulunan terminaller ve liman olanakları, çoğunlukla limanın konumuna ve bu limanda elleçlenen yükün cinsine ve miktarına göre değiĢir. Limanların fonksiyonlarını etkin ve ekonomik olarak gerçekleĢtirmesi, limanların verimli kullanılmalarına bağlıdır.

Günümüzde limanların belli baĢlı fonksiyonları üç ana baĢlık altında değerlendirilebilir. Bunlar;

1. Gemilere yönelik hizmetler

- Gemilerin barındırılması (tarama, fener, ıĢıklandırma, pilotaj, römorkaj, palamar)

- ĠĢleyiĢ, paket, su, akaryakıt kumanya sağlanması

- Gemilerin bakım-tutumu (çekme, havalandırma, tamir, bakım-tutum

- Navigasyon ve trafik kontrol (Gemilerle ve nakliyecilerle irtibat, deniz trafiğinin kontrolü-düzenlenmesi, demirleyen gemi hareketleri kontrolü, diğer iĢlemler esnasında kontrol, liman içindeki trafiğin kontrolü)

2. Yük elleçleme hizmetleri

- Yükleme-boĢaltma (gemilerin demirlemesi, yük elleçleme ekibinin sağlanması, yüklerin elleçlenmesi, uygun ulaĢım bağlantılarıyla düzenlenmesi)

- Kısa ve uzun süreli ambarlama (Transit ambarlarına taĢıma, istifleme, boĢaltma, tasnif, denetleme, nakletme, soğuk hava-kirli yük-güvenlikli depo hizmetleri) 3. Diğer hizmetler

- Evrak tanzimi, liman rüsumları, gümrük ve denetleme, çalıĢanların iĢ bölümü, sağlık kontrolleri için gerekli hizmetler, yolculara ve hizmet görenlere uygun sosyal tesis alanlarının düzenlenmesi, hava ve deniz kirliliği kontrolü, atık alma, su bağlama, tamir-bakım, çevre temizliği ve güvenlik