Denizyolu Yük TaĢımacılığının Küresel Dağılımı

Dünya deniz taĢımacılığı, en yoğun biçimde üç ana kıta olarak Amerika, Avrupa ve Asya arasında gerçekleĢmektedir. Dünyada küresel ölçekte 7 temel deniz taĢımacılık hattından söz edilmektedir (DTO, 2004).

ġekil 2.3 Küresel deniz taĢımacılığı hatları

(http://people.hofstra.edu/geotrans, eriĢim tarihi: 24 Eylül 2006) Nile

East / Southeast Asia Mississippi / Great Lakes / St. Lawrence

Amazon Rhine / Danube Suez Hormuz Panama Malacca Bosporus Magellan Good Hope Gibraltar Bab el-Mandab

2000‟lerde dünya ekonomisinin durgunluktan çıkıp geliĢme sürecine girmesiyle, dünya ticareti beklenilenden daha büyük bir artıĢ göstermiĢtir. Denizcilik piyasaları da bu durumdan olumlu yönde etkilemiĢ, dünya denizyolu taĢımacılığının hacminin artmasını sağlamıĢtır (ISL, 2004). Büyümenin en dikkat çekici olduğu ülkeler, Asya‟da bulunmaktadır. Özellikle Çin‟in, ticaret hacmindeki artıĢ, denizcilik sektöründe beklentileri fazlasıyla aĢan bir tablo sunmuĢtur. Bu tabloda dikkat çeken bir baĢka konu da, denizyolu taĢımacılığında toplam yük türleri içinde konteyner taĢımacılığının payının artmasıdır (DTO, 2004).

Küresel denizyolu yük taĢımacılığının kıtalara dağılımına bakıldığında en büyük payın %38 ile Asya‟ya ait olduğu görülür. 6.055 milyon ton yük Asya‟dan diğer ülkelere dağılırken, 4.000 milyon tonu kıta içinde dağılmaktadır. Avrupa-Asya hattı en önemli deniz taĢımacılık hatlarından birisidir. Asya ve Avrupa hattı arasında dünya denizyolu ile yük taĢımacılığı tarihinde en eski yollardan biridir. Asya- Avrupa arasında tarihte önemli ölçüde hammadde taĢınırken, günümüzde Uzakdoğu ülkelerinin de sanayileĢmeleriyle birlikte mamul mal taĢınma oranında artıĢ görülmektedir. Bu hat için son yıllarda artan Ģekilde Akdeniz kullanılmaktadır. Birçok transit taĢımacılık hatlarının Akdeniz Bölgesi‟ni kullanması bölge limanlarının geliĢmesini en çok etkileyen sebeplerdendir. Akdeniz‟in alternatifi Güney Afrika kıyılarıdır. Benzer Ģekilde Asya kıtası ile Amerika kıtası arasında gerçekleĢen deniz ticareti de önemli bir baĢka ana hattı oluĢturmaktadır. Asya-Avrupa ve Asya-Amerika hattında denizyolu taĢımacılığı giderek büyümektedir. Asya kıtası ile Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Amerika‟nın da ticari bakımdan iliĢkisi vardır ancak Kuzey Amerika ve Avrupa kadar yoğun değildir.

Kuzey Amerika limanları toplam yük taĢımacılığında % 29.4 oranına sahiptir ve yaklaĢık 3 milyar ton yük elleçlenmiĢtir. Batı Avrupa ile Kuzey Doğu Amerika hattı deniz taĢımacılığında en önemli, en eski ve en fazla kullanılan hatlardan biridir. Her iki geliĢmiĢ ülke grubu arasında mamul mal ticareti ağırlıklı taĢıma türüdür. Hattın baĢlangıcı, Avrupalı kâĢiflerin 15. y.y‟ın sonlarında yeni dünyayı keĢfi kadar eskidir. Günümüzde bu hatta taĢınan yük miktarı, istikrarlı bir biçimde geliĢmektedir.

Avrupa limanları toplam yük taĢımacılığında %13 oranına sahiptir ve toplam olarak 1.284 milyon ton yük taĢımacılığı gerçekleĢmiĢtir (PoR, 2004). Avrupa‟nın denizyolu taĢımacılığında yüksek kapasiteli taĢımalar, yukarıda da değinildiği gibi Amerika ve Asya arasındaki gerçekleĢmektedir. Bunların yanı sıra düĢük kapasiteli olsa da, Avrupa ile Güney Amerika‟nın doğu sahili arasında da, daha çok Brezilya ve Arjantin kaynaklı taĢımacılık da görülmektedir. Güney Amerika‟nın batı sahilindeki ülkelerin genel ekonomik durumlarındaki

denge ve olumlu durum, bu hattın geliĢmesini sağlamaktadır.

Asya kıtası, konteyner taĢımacılığında da lider durumdadır. Toplam yük‟ün iki katına yakın bir oranla (%64 ile) dünya konteyner pazarında en büyük paya sahiptir. Konteyner konusuna bir sonraki bölümde ayrıntılı bir biçimde değinilecektir.

Dünya Toplam Yük Taşımacılığı (2004) Amerika 29% Avrupa 13% Diğer 20% Asya 38%

Dünya Konteyner Taşımacılığı (2004) Amerika 16% Avrupa 14% Asya 64% Diğer 6%

ġekil 2.4 Kıtalara göre yük ve konteyner taĢımacılığı

Kaynak: AAPA-PORT-2004, ISL-2004, PoR-2004, MARAD-2004 verilerinden karĢılaĢtırmalı olarak hazırlanmıĢtır.

ġekil 2.5‟de, 1994 yılındaki yük ve konteyner hacmi 100 kabul edilmiĢtir. Bu grafiklerde Asya limanlarının 1998‟de baĢlayan geliĢmelerinin 2001‟de daha da hız kazandığı ve birinci sıraya yükseldiği görülmektedir (ISL, 2004). Amerika limanlarının geliĢimi Asya limanlarının gerisinde kalmıĢ, ancak Avrupa limanlarının üstünde seyretmiĢtir.

ġekil 2.5 100 indeksine göre yük ve konteyner trafiği (1994=100 index) (ISL, 2004)

TOPLAM YÜK TRAFİĞİ

100 110 120 130 140 150 160 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Asya Amerika Avrupa

TOPLAM KONTEYNIR TRAFİĞİ

100 125 150 175 200 225 250 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Avrupa Asya Amerika

Üç ana kıtanın denizyolu taĢımacılığındaki durumları özetle Ģöyle değerlendirilebilir:

Asya Denizyolu Hareketleri: Konteyner piyasasının %61‟i, Asya‟nın en büyük 10 limanında gerçekleĢmektedir. Asya kıtasındaki limanlarda bölge içi ticaret, uluslararası ticaretten daha yoğundur. Büyük Asya konteyner merkezlerinde bölge içi trafik miktarının % 75‟lere ulaĢtığı kaydedilmektedir. Avrupa ve ABD‟de, ana limanların bölge içi trafiği % 45 civarında kalmaktadır. Küresel ölçekteki limanların yük hareketlerinde, bölge içi yük hareketlerinin bölgeler arası hareketlere kıyasla önem kazandığı görülür. Bu geliĢmede AB, NAFTA, ASEAN gibi oluĢumların yanı sıra, Asya‟daki ana limanlardan daha küçük limanlara besleyici gemi hareketinin etkin olduğu gözlenir. Asya limanlarındaki hareketin %75‟i Doğu Asya (Çin, Japonya, G. Kore), %20‟si Güneydoğu Asya (Malezya, Tayland, Endonezya, Singapur ve Filipinler), %5‟i Batı Asya limanlarından sağlanmaktadır. Çin dıĢındaki Asya limanlarında büyüme daha düĢük seyretmekte, ortalamayı Çin limanları yükseltmektedir. Dökme katı yük sektöründe Çin‟in çelik sanayisi, en çok taĢınan ürün türünü oluĢturmaktadır ve taĢınan çelik miktarı her geçen yıl artmaktadır.

ġekil 2.6 En büyük 50 konteyner limanı (Hüseynzade, 2006)

2004 yılında uluslararası dökme katı yük ticaretinde ortaya çıkmıĢ olan artıĢın %40‟ını tek baĢına Çin karĢılamıĢtır. Asya‟dan ABD‟ye dolu konteyner trafiği 2004 yılında %15 oranında artmıĢtır. ABD batı sahilinde yaĢanan doluluk nedeniyle, konteyner ile gerçekleĢen ithalatın önemli bir bölümü yeni hizmete giren daha küçük boyutlardaki konteyner gemileri ile doğu sahiline yönelmiĢtir. Veriler doğu sahiline yönelik ithalat hacminin %20 arttığını göstermektedir. ABD‟den Asya‟ya yönelik taĢımalar da %7 oranında artmıĢtır. Ġkinci büyük konteyner hattı Asya ile Avrupa arasındadır ve 2004 yılında %16 oranında artıĢ kaydedilmiĢtir. Avrupa‟dan Asya‟ya yapılan taĢımacılığın %12, Amerika‟ya batı sahiline %3, doğu sahiline ise %6 oranında artıĢ gösterdiği bilinmektedir.

Avrupa Denizyolu Hareketleri: 1994–2003 döneminde Baltık Denizi-Ġskandinavya Bölgesindeki limanlarda toplam yük trafiği yıllık ortalama %3,6 oranında, Akdeniz-Karadeniz limanlarında yıllık ortalama %3,4 oranında büyümüĢtür. Kuzey Avrupa limanları ise yılda ortalama %1,5 oranında büyümüĢtür. Kargo tipleri bazında incelendiğinde, Avrupa limanlarında konteyner dahil genel kargo hacminin yıllık ortalama %2 dolaylarında büyüdüğü, katı ve sıvı dökme yüklerin ise dalgalı bir seyir izlediği sırasıyla %2,4 ve 1,3 oranında azaldığı görülmektedir. Sadece konteyner trafiği dikkate alındığında ise yıllık ortalama artıĢ seviyesinin %8 dolaylarında olduğu görülmektedir.

Küresel liman ölçeğinde değerlendirildiğinde, genel yük trafiği bakımından dünyanın 3, Avrupa‟nın en büyük limanı Rotterdam‟dır. Antwerp ve Hamburg limanları, sırasıyla 12. ve 14. sıralarda yer almaktadır. Le Havre ve Bremen de Kuzey Avrupa limanları arasında önemli paya sahiptir. Bu beĢ büyük limanın konteyner trafiğinin %40‟ı Asya ülkeleriyle yapılan sevkıyatlardan oluĢmaktadır. Avrupa‟nın kendi içindeki trafik hareketlerinde de artıĢ görülmektedir. Bunun nedeninin besleyici hareketler olduğunu söylemek mümkündür.

Avrupa‟nın Akdeniz Bölgesi‟ndeki belli baĢlı limanlarda Asya ve Avrupa ile yapılan ticaretin ağırlıkta olduğu görülmektedir. IMO‟nun verilerine göre 2003 yılında Akdeniz limanlarında Asya kaynaklı konteyner yükleri, konteyner trafiğinin %42‟sini oluĢturmuĢtur. 1999-2003 yılları arasında Akdeniz‟e Asya‟dan gelen konteyner trafiği yıllık ortalama %12 oranında artmıĢtır. Aynı dönemde diğer Avrupa ülkelerinden kaynaklanan konteyner trafiği %7 artıĢ göstermiĢtir. Bu rakamlar, son yıllarda Akdeniz‟in Kuzey Avrupa limanlarına kıyasla daha hareketli olduğunu göstermektedir. Akdeniz kıyısında yer alan limanlardan Gioia Tauro, Barcelona, Marsilya-Fos önemli limanlar arasındadır, ancak bu limanların hiç birisi en büyük 50 liman listesinde yer alabilecek kadar büyük değillerdir.

Amerika Denizyolu Hareketleri: 1999-2003 döneminde Orta ve Güney Amerika limanlarında kargo trafiği toplam %50 oranında artarken, aynı dönemde Atlantik kıyısı Kuzey Amerika limanları yaklaĢık %28, Pasifik kıyısı Amerika limanları %32 oranında büyümüĢtür. Kuzey Amerika‟daki en büyük 25 limanın toplam kargo hacmi 2003 yılında %6 oranında artmıĢtır. Orta ve Güney Amerika limanları, develüasyonların da etkisiyle dıĢ ticaretindeki artıĢlara bağlı hızlı geliĢim göstermiĢtir. Toplam kargo hacmindeki artıĢ %6 civarında gerçekleĢmiĢtir.