Liderlik konusunun incelenmesi insanlık tarihi kadar eskidir. İlk bilimsel anlamda çalışmalar Taylor ve Fayol’un ABD’de, Max Weber’in (1864-1920) Almanya’da yönetim üzerine yaptığı araştırmalar ışığında 1920’li yıllarda niteliksel teorinin incelenmesi ile başlamıştır (Akt. Koçak ve Kirazcı, 1997:300). Liderlik, tarihsel süreç içerisinde genellikle üç teori ile ele alınmıştır. Bunlar niteliksel (özellikler), davranışçı ve durumsal yaklaşımlardır. 1980’li yıllardan sonra ise karizmatik, vizyoner, dönüşümcü yaklaşımlar gibi yeni yaklaşımlarla liderlik incelenmektedir (Avolio ve diğ., 1999:459).
Liderlik ve lider kavramları üzerinde bu zamana kadar birçok araştırma yapılmış ve bu terimler çok farklı biçimlerde tanımlanmıştır. Liderlik kelimesi, dünya literatürüne 14. yy’da girmiş olmasına rağmen son iki yüzyılda sıklıkla kullanılmaktadır. Araştırmacılar, liderliğin tanımını daha çok kişisel perspektiflerine ve önem verdikleri olgulara göre yapmışlardır (Zel, 2001:90). Oxford İngilizce sözlükte, lider kelimesinin varlığının 1300’lere kadar gittiğini, ama liderlik kavramının çok yeni bir kavram olup 19.yy’ın ilk yarısında ortaya çıktığı belirtilmektedir. Liderlik kavramının diğer dillere geçişi ise çok daha yeni tarihlere rastlamaktadır (Bass, 1990-a:11). İngilizce “leadership” kelimesinden Türkçeye liderlik olarak geçen bu terime, Türkçe karşılık olarak “önderlik” ve “liderlik” gibi kelimeler önerilmişse de çoğu kez liderlik sözcüğü tercih edilmektedir (Şişman, 2004:2).
İnsanlığın başlangıcından bu yana lider ve liderliğe yoğun bir ilgi duyulmaktadır. Konfüçyüs’çü düşünce, liderler ve astları arasındaki ilişkileri
düzenleyen bir takım kurallar ortaya koymuştur. Plato, ideal cumhuriyeti kurmak amacıyla doğru ve akıllıca karar veren filozof ve kralların liderlik özelliklerini tanımlamıştır. Daha sonra, Plato ve takipçileri bu özellikleri eski yunanda lider yetiştiren okullarında uygulanabilir hale getirerek tesis etmeye çalışmışlardır (Sorenson, 2001:1).
Çalışmalar, liderlikle ilgili çeşitli yaklaşımların gelişmesine, tanımlar da liderliğin açıklanmasına katkıda bulunmuştur. Aşağıda liderlik tanımına ilişkin kronolojik gelişim sıralanmıştır (Erçetin, 2000:9).
1902, C.H.Cooley’e göre, liderlik sosyal hareketlerin özeğinde olabilmektir.
1906, E.F. Mumford’a göre, liderlik, sosyal hareketlerin kontrol edilmesi sürecinde, grupta bir kişinin ön plana çıkmasıdır.
1911, F.W.Blackmar’a göre, liderlik, tüm grubun gücünü kendi çabalarında ortaya koyabilmektir.
1921, E.L.Munson’a göre, liderlik, en az çatışma, en güçlü işbirliği ile insanları başarıya ulaştırma yeteneğidir.
1924, F.S.Chapin’e göre, liderlik, grubun işbirliğine özel bir anlam verebilmektir.
1927, L.L.Bernard’a göre, liderlik, grup üyelerinin gereksinimlerini ve isteklerini fark ederek; enerjilerini bu gereksinimleri ve istekleri karşılamaya yöneltmektir.
1930, C.M.Bundel’a göre, liderlik, insanları ikna ederek, onları istediklerini yaptırabilme sanatıdır.
1935, C.E.Kilbourne’e göre, liderlik, hayranlık duyulan kişilik özelliklerinin pek çoğuna sahip olduğunu ortaya koymaktır.
1939, T.R.Phillips’e göre, liderlik, amaçların gerçekleştirilmesi için moral birliğini sağlamak ve sürdürmektir.
1942, N.Copeland’a göre, liderlik, insanları fiziksel, duygusal, zihinsel olarak etkileyebilme sanatıdır.
1948, I.Knickerbocker’a göre, liderlik, grup üyeleri ile onların gereksinimlerini karşılayacak tüm araçları kontrol altında tutan kişi arasındaki işlevsel bir ilişkidir.
1950, R.M.Stogdill’e göre, liderlik, amaçların oluşturulması ve gerçekleştirilmesi için grubu etkileme sürecidir.
1955, H.Koonetz & C.O’Donnell’a göre, liderlik, ortak bir amacı başarmak için insanları etkilemektir.
1960, G.Terry’e göre, liderlik, grup amaçlarını gönüllü olarak gerçekleştirmek için insanları etkileme eylemidir.
1964, J.Lipham’a göre, liderlik, örgütsel amaçlara ve hedeflere ulaşmak için yeni bir yapı ve süreç başlatmaktır.
1968, R.Dubin’e göre, liderlik, yetki kullanarak kararlar alabilmektir. 1974, R.M.Stogdill’e göre liderlik tanımları on başlıkta toplanmaktadır:
Grup süreçlerinin odak noktası olarak liderlik, Kişilik ve etkileri olarak liderlik,
Uyma ve izlemeye ikna etme sanatı olarak liderlik, Etkinin kullanılması olarak liderlik,
Eylem ve davranış olarak liderlik, İnancı biçimlendirme olarak liderlik,
Amaçları başarmanın bir aracı olarak liderlik, Etkileşimin etkisi olarak liderlik,
Farklılaşan bir rol olarak liderlik, Başlatıcı olarak liderlik.
1978, D.Katz & R.L.Kahn’a göre liderlik, örgüt üyelerini örgütün rutin yönelimlerine mekanik bir uyum sağlamanın ötesinde, performans göstermeye güdüleyecek etki fazlalığı yaratmaktır.
1986, R.R.Krausz’a göre liderlik, diğerlerinin faaliyetlerini etkilemekte kullanılan güç şeklidir.
1988, Immagert, liderliği tanımlamanın güçlüğünü vurgulamış, liderliği açıklamak için de Şekil 2.1’de verilen kavramsal bir model geliştirmiştir.
Şekil.2.1. Liderliğe İlişkin Kavramsal Bir Model
1989 Yukl’da liderliği Şekil 2.2’de verilen kavramsal çerçevede açıklamıştır.
Şekil.2.2. Liderliğe İlişkin Kavramsal Bir Çerçeve
1990, C.Norris’e göre liderlik, sezgisel ve analitik düşünceyi tümüyle kullanarak yaratıcı olmaktır.
Lider Özellikleri Başarı Gereksinimi Güç Gereksinimi Kavramsal Beceriler Kişilerarası İlişkiler Kendine Güven Etik Değerler
Yönetsel Davranışlar Roller
Kişilerarası ilişkilerle ilgili roller Enformasyonla ilgili roller
Durumsal Değişkenler Bireysel Düzeyde
Liderin makam gücü İzleyenlerin güdülenmesi İzleyenlerin rolünün netliği İzleyenlerin yetenekleri Örgütsel Düzeyde Kaynakların uygunluğu Görev/Teknoloji İstenilen Beklenen sonuçlar Birim performansı Karlılık Amaçlara ulaşma İş güvenliği Öğrenen örgüt DEĞERLER ETİK VE KÜLTÜR OLAYLAR LİDERİN MİSYONU YÖNELİMLER HEDEFLER AMAÇLAR EYLEMİN SINIRLARI EYLEMLER GRUBU SORUNLAR ÇIKTILAR
1991, E.Jaques & S.D.Clemnt’e göre liderlik, birden çok sayıda kişiyi tüm bağlılık ve yeterlilikleriyle, ortak amaçlar doğrultusunda harekete geçirebilme ve başarıya ulaştırabilme sürecidir.
1992, W.Pagonis’e göre liderlik, insanları belli bir amacı gerçekleştirmek için uzmanlık, empati gibi aktif, önemli ve birbirleriyle bütünleşen davranışlar sergileyerek etkileyebilmektir.
1993, T.J.Kowalski & U.C.Reitzig’e göre liderlik, karmaşık ve sorunlu bir işe girişebilmektir.
1994, R.Heifetz’a göre liderlik, farklı durumlarda davranışlara, farklı anlamlar yükleyebilmektir.
1995, R.T.Ogawa & S.T.Bossert’a göre liderlik, örgüt üyelerinin etkileşim görüntülerini olaylara bağlı olarak anlamlı kılıp, şekillendirmektir.
1996, G.R.Sullivian & M.V.Harper’a göre liderlik, amaç, kültür, strateji, temel kimlikler ve kritik süreçler gibi örgütü var eden ussal ve iyi düşünülmüş eylemleri yönetmek, geleceği yaratmak ve ekip kurmaktır.
1997, K.Gallagher’e göre liderlik, tüm potansiyelleri ve isteklilikleriyle amaca ulaşma çabası sarfetmek için insanları etkileme sürecidir.
Görüldüğü üzere tanımların birleştiği noktalar genelde aynıdır. Ortak payda durumundaki kriterler; belli bir amacın olması, belli bir grup insanın olması ve bu grubu yönlendirebilecek bir liderin bulunmasıdır. Liderlik konusunda yazan öncü yazarlar liderliği, grup süreçlerini ve grup faaliyetlerini bir odak noktası olarak tanımlamışlardır. Daha sonra yapılan çalışmalarda liderlik, uymayı özendiren sanat olarak görülmüştür. Yakın zamanda ise araştırmacılar liderliği bir güç ilişkisi, farklılaşmış bir rol ve rol yapısının harekete geçirilmesi, geleceğin ve değişimin yönetilmesi olarak görmektedir.
Liderlik, sadece resmi organizasyonlara has bir süreç olmamakla birlikte belirli bir grubun, belirli bir kişinin arkasından belirli amaçları gerçekleştirmek üzere gitmesi ile liderlik süreci oluşmaktadır. Liderliğin oluşması için, liderin resmi
yetkilerle dolu olması da şart değildir. Hiçbir resmi yetkisi olmadığı halde, büyük bir grubu peşinden sürükleyen liderler olabileceği gibi; çok geniş yetkilere sahip olduğu halde bunları kullanmayan, dolayısıyla grubu peşinden sürükleyemeyen liderlerde olabilmektedir. Ayrıca, liderlik sadece örgütlerin üst kademelerini işgal edenlere has bir süreç değildir. Liderlik bir konum değildir. Liderlik, karakter ile becerinin birleşimidir (Doğan, 2001:9).
Liderlik konusu yönetim alanında araştırma yapan bilim adamlarının çok yoğun olarak çalıştıkları bir konu olmuştur. Liderlik konusunda 3000’den fazla ampirik çalışma yapılmıştır (Çelik, 2007:1). Aynı zamanda bu çabalar, liderlik alan yazınına yaklaşık 350’den fazla da tanım kazandırmıştır (Erçetin, 2000:8).