Çatışma Yönetimi Stratejileri Ölçeği (ROCI-II)

Rahim’in Çatışma Yönetimi Stratejileri Ölçeği (The Rahim Organizational Conflict Inventory-II), uluslararası yazında çoğu kez kısaltılmış biçimde ROCI-II olarak yer almaktadır. ROCI-II, çatışma davranışını ölçen uluslararası düzeyde çok bilinen ölçeklerden biridir. Örgüt içinde meydana gelen çatışmaların hangi

yöntemlerle çözümlendiğini ve çatışma yönetim stratejilerini kullanma derecelerini saptamak amacıyla geliştirilmiştir. Rahim, 1992 yılında bu tip problemleri çözmek amacıyla farklı referans rollerini temel alarak ölçeğin A, B ve C olmak üzere sırasıyla astlarla (subordinates), eşdeğer statüde olanlarla (peers) ve yöneticilerle (supervisors) ilişkili çatışmalara yönelik olarak üç yeni versiyonunu geliştirmiştir (Friedman ve diğ., 2000:32-55). Bu araştırmada ölçeğin, yöneticilerin çatışma çözmede kullandıkları yöntemleri belirleyen versiyonu ROCI-II-A kullanılmıştır. Ölçek 28 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, “Tümleştirme” (Integration), “Ödün verme” (Obliging), “Hükmetme” (Dominating), “Kaçınma” (Avoiding) ve “Uzlaşma” (Compromising) olmak üzere 5 alt boyuttan oluşmaktadır. ROCI-II, bireyin kendi kendisini değerlendirdiği (Self-report) türden bir ölçektir. Madde numaraları ve sayıları tablo 3.6’da görülmektedir.

Tablo 3.9. Çatışma Yönetimi Stratejileri Ölçeği (ROCI-II) Alt Boyutları Çatışma Yönetimi Stratejileri Alt Boyutları Madde Numaraları

Tümleştirme 1,4,5,12,22,23,28

Ödün Verme 2,10,11,13,19,24

Hükmetme 8,9,18,21,25

Kaçınma 3,6,16,17,26,27

Uzlaşma 7,14,15,20

Tablo 3.9’da görüldüğü gibi ROCI-II Çatışma Yönetim Stratejilerini Kullanma Derecelerine yönelik hazırlanmış olan 28 madde ve 5 stratejiden oluşmaktadır. Tümleştirme (1, 4, 5, 12, 22, 23, 28), ödün verme (2, 10, 11, 13, 19, 24), hükmetme (8, 9, 18, 21, 5), kaçınma (3, 6, 16, 17, 26, 27) ve uzlaşma (7, 14, 15, 20) stratejilerinden oluşmaktadır.

Ölçekte kullanılan seçenekler Likert tipi beşli derecelendirmeye göre düzenlenmiş, seçeneklere 1-5 arasında puan verilmiştir: Her zaman (5), çoğunlukla (4), arasıra (3), az (2), çok az (1). Ölçeğin uygulandığı yöneticilerin cevaplarından ortaya çıkan puanlar 5.00-1.00= 4.00 puanlık bir genişliğe sahiptir. Genişlik 5’e bölünerek yöneticiler ve akademisyenlerin çatışma yönetimi stratejileri kullanma düzeyi aralıkları saptanmıştır. Buna göre; 1.00-1.79 puan aralığı “çok az”, 1.80-2.59 “az”, 2.60-3.39 “arasıra”, 3.40-4.19 “çoğunlukla” ve 4.20-500 “her zaman” olarak

değerlendirilmektedir. Rahim (2004: 9) ölçeği cevaplayanın bu beş çatışma yönetme stilinin herhangi birinden aldığı puan ne kadar yüksekse, bunun o çatışma yönetme stratejisini kullanma düzeyinin de o kadar yüksek olduğu anlamına geldiğini ifade etmektedir.

Çatışma Yönetimi Stratejileri Ölçeğinin (The Rahim Organizational Conflict Inventory-II - ROCI-II) Güvenirlik ve Geçerlik Çalışmaları

Rahim tarafından yapılan geçerlik ve güvenirlik çalışmaları;

ROCI-II, 38 yönetici ve 60 üniversite öğrencisinin katılımıyla bir pilot proje çerçevesinde geliştirilmiştir. Araştırmaya katılanlar ölçeği cevapladıktan sonra ölçeğin değerlendirilmesi konusunda başlatılan tartışmada dört profesör ölçeğe ait bazı maddelerin anlaşılması zor, çift anlamlı, birbirleriyle uyumsuz olduklarını belirterek, bu maddelerin atılması ya da yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Bu eleştiriler doğrultusunda sorunlu görülen maddeler ölçekten çıkartılarak yerine yeni maddeler eklenmiştir. ROCI-II için yeni maddelerin seçimi 1219 yönetici, 185 hastane yönetim personeli, 380 müdür ve öğretmen ve 184, 351, 133 öğrencinin katılımıyla altı kez gerçekleştirilen faktör analizleri sonucunda başarıyla tamamlanmıştır. Beşinci kez gerçekleştirilen faktör analizleri sonucu .40 değerine ya da yorumlanamayacak faktör yüküne sahip olan maddeler başka bir biçimde ifade edilmişlerdir. Sonuçta 105 maddenin ölçeğe dahil edilmesine karar verilmiştir.

ROCI-II’nin günümüzde sahip olduğu 28 madde, Rahim’in 35 maddelik ölçekle, 1219 yöneticinin katılımıyla gerçekleştirdiği çalışma sonucu elde edilmiştir (Rahim, 1983:370). Bu analiz sonucu 8 faktör elde edilerek, faktör yükü > .40 ve özdeğeri (eigenvalue) > 1.00 olan maddeler seçilmiştir. Bu ölçüte göre 28 maddelik ilk beş faktör oluşturulmuştur. Bu beş faktörün toplam varyansı açıklama yüzdesi % 89 olarak bulunmuştur. Seçilen faktörler, “tümleştirme, ödün verme, hükmetme, kaçınma ve uzlaşma” olarak adlandırılmışlardır. Bu beş faktörün kalıcılığı (stability), farklı örneklemlerden elde edilen veriler (ilk aşamada 609 ölçek formu, ikinci

aşamada geriye kalan 610 ölçek formunun değerlendirmesi) ve ölçeğin A, B ve C formlarının ayrı ayrı faktör analizinden geçirilmesiyle test edilmiştir. Bu aşamada ölçeğin faktör yapısının ilk analizlerle aynı olduğu saptanmış ve bu sonucun ölçeğin yapı geçerliğini (construct validity) desteklediği anlaşılmıştır. Ölçeğin alt boyutlarının kapsam geçerliği (convergent validity), her bir maddenin kendisine ait faktördeki istatistiksel olarak anlamlı faktör yüküne sahip olup olmadığının test edilmesi sonucu elde edilmiştir. Bütün faktör yükleri, 11.61 ve 25.98 arasında değişen t oranlarıyla anlamlı bulunmuştur. Bu sonuçlar ile alt ölçeklerin kapsam geçerliğini desteklediği sonucuna varılmıştır.

ROCI-II’nin Alt Boyutları Arasındaki Korelasyon Katsayıları: Ölçeğin 2008 öğrenci, 1219 yöneticiye uygulanması sonucu elde edilen sonuçlara göre yöneticilere ait korelasyonlar -.04 ile .33, öğrencilere ait korelasyonlar ise -.02 ile .41 arasındadır. Ölçeğin alt boyutlarına ilişkin genel korelasyon katsayıları ise .14 ile .39 arasındadır (Rahim, 2004:42). Beş alt boyuta ait düzeltilmiş madde/toplam korelasyon katsayıları yöneticilerle yapılan uygulama için .34 ile .62, öğrencilerle yapılan uygulama için .32 ile .64 değerleri arasındadır (p < .001) (Rahim, 2004:43). Rahim (2004:44)’in yöneticilerle yaptığı uygulamada ölçeğin ortanca korelasyon katsayıları yöneticilerle yapılan uygulamada alt boyutlara göre tümleştirme: .31, ödün verme: .29, hükmetme: .34, kaçınma: .34, uzlaşma: .41; öğrencilerle yapılan uygulamada alt boyut sıralamasına .36, .33, .38, .38, .33 değerlerini içermektedir. Maddeler arası korelasyon olumlu ve p<.001 oranında anlamlı bulunmuştur. Çapraz biçimde dizilmiş olmayan maddelerin ortanca korelasyonları, çapraz biçimde dizilmiş olan maddelerin ortanca korelasyon katsayılarından çok daha düşüktür. Bu sonuç maddelerin ayırt edici geçerliğini göstermektedir.

ROCI-II’nin 119 üniversite öğrencisiyle yapılan uygulamadan elde edilen retest güvenirlik katsayıları ve 1219 yönetici ve 2008 üniversite öğrenci ile yapılan uygulamalardan elde edilen Cronbach Alfa ile Kristof güvenirlik değerleri sonucu alt boyutların sırasıyla (tümleştirme, ödün verme, hükmetme, kaçınma, uzlaşma) test- retest güvenirlik katsayıları .83, .81, .76, .79 ve .60; Cronbach Alfa katsayıları sırasıyla .77, .72, .72, .75 ve 72 olarak saptanmıştır.

Güvenirlik konusundaki bu bulgulara yakın bulgular diğer çalışmalar sonucunda da elde edilmiştir. Weider-Hattield, ROCI-II’nin kullanıldığı on araştırma üzerinde yaptığı çalışmayla ölçme aracının yordama geçerliliği (predictive validity), yapı geçerliği ve bağdaşabilirliği (concurrent) konusunda desteklenmesini sağlayan yeni bulgular elde etmiştir (Weider-Hattield, 1988:350-366).

Ülkemizde ROCI-II’nin güvenirlik geçerliliği ile ilgili çalışmalarda ise Gümüşeli (1994:138) yaptığı araştırmada okul müdürleri ve öğretmenler için ayrı ayrı hazırlanan anket formu için güvenirlik testi yapmış ve bir ay ara ile iki kez uygulanan anketlere göre yapılan hesaplamalardan elde edilen korelasyon katsayısı yöneticiler için .81, öğretmenler için .88 olarak bulunmuştur. Abacıoğlu (2005:33- 34) tarafından yapılan araştırmada ise, ölçeğin Cronbach Alpha katsayıları tümleştirme için .8471, ödün verme için .8417, hükmetme için .8471, kaçınma için .8408 ve uzlaşma için .8439 olarak bulunmuştur. Bunun yanında Spearman-Brown katsayısı .8271, Guttman Split-half katsayısı .8263 ve ölçeğin toplam Cronbach Alpha katsayısı .7580 rakamları anketin güvenirliği için yeterli olarak kabul edilmiştir. Yıldız (2003:185-186) tarafından yapılan araştırmada 5 öğretim elemanı ve 40 öğrenciye pilot çalışması yapılarak güvenirliği test-retest yöntemiyle ölçülerek anket maddelerinin tümü işler bulunmuştur. Cronbach Alpha katsayısı r= .97 korelasyon sayısı elde edilmiştir.

Çatışma Yönetimi Stratejileri Ölçeğinin (The Rahim Organizational Conflict Inventory-II ROCI-II) Araştırmacı Tarafından Yapılan Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması

Rahim’in örgütsel çatışma envanterinin, ülkemizde örgütsel çatışma alanında yapılan birçok araştırmada kullanıldığı belirlenmiştir (Gümüşeli, 1994; Özmen, 1997; Yıldız, 2003; Abacıoğlu, 2005; Öztaş, 2005; Niederauer, 2006). Türk örgüt ve kültür yapısına uyumu bakımından, bu envanterlerin, Türkiye’de yapılan araştırmalarda, geçerlilik ve güvenirliği teyit edilmiştir. Buna rağmen, envanterlerin geçerlilik ve güvenirliliğinin ilgili popülasyon üzerinde bir kez daha denenmesi

uygun görülmüş ve araştırmacı tarafından bir kez daha denenmiştir. İlk aşamada Örgütsel Çatışma Yönetimi Stratejileri Ölçeği Türkçeye uyarlanmış, çeviri uzman öğretim elemanlarının (Selçuk Üniversitesi, Selçuk Tercüme Merkezi) incelemelerine sunularak görüşleri alınmış ve aynı anket maddelerinin daha önceki araştırmalardaki çevirileriyle karşılaştırılmıştır. Daha sonra hazırlanan anket soruları araştırma evreninden seçilen gruplara (Ankara, Atatürk, Aksaray, Gazi ve Selçuk Üniversitesi BESYO) yönetici ve akademisyenlere dağıtılarak her bir ifade için anlaşırlık dereceleri bakımından eleştirileri alınmış ve son değişiklikler yapılmıştır. Elde edilen veriler SPSS istatistik programı yardımıyla açımlayıcı faktör analizine tabi tutulmuştur. Ölçeğin yapı geçerliğini araştırmaya başlamadan önce, verilerin bu analize elverişli olup olmadığı test edilmiştir.

Buna göre verilerin korelasyon matrisi incelendiğinde maddelerin birbiriyle yüksek oranda ilişkili olduğu ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak korelasyon matrisinden verilerin faktör analizi için uygun olduğu belirlenmiştir. Bartlett Uzaklık Testi ile; korelasyon matrisinin benzer matris olup olmadığı hipotezi test edilmiş ve bu hipotez p< ,05 seviyesinde ret edilmiştir (Tablo 3.10 ). Bu sonuç maddeler arası ilişkinin varlığını ortaya koyarak faktör analizi için verilerin uygunluğunu göstermektedir. Kaiser-Meyer-Olkin Testi ile örneklemin yeterlik ölçüsü belirlenmiş ve ,932 olarak bulunmuştur. Bu değer faktör analizi için verinin yeterliğini göstermektedir.

Tablo 3.10. ROCI-II İçin KMO ve Bartlett Uzaklık Testi sonuçları

Kaiser-Meyer-Olkin Örneklem Yeterlik Ölçüsü _,932

Yaklaşık ‘Ki Kare’ 3140,228

Serbestlik Derecesi 378

Bartlett Uzaklık Testi

Anlamlılık ,000

Verinin faktör analizine uygunluğu saptandıktan sonra, anlamlı bileşim maddelerinin saptanması ve kaç sayıda faktör seçileceği belirlemek için varimax döndürme yöntemiyle yapılan temel bileşenler faktör analizi kullanılmıştır. Yapılan faktör analizi sonucunda maddeler, 5 faktör altında toplanmaktadır. Bu 5 faktörün ölçeğe ilişkin açıkladıkları varyans % 68.28’dir (Tablo 3.11). Bu sonuca göre Büyüköztürk (2007:171)’ün önerdiği biçimde birinci bileşeni oluşturan alt boyut

analizde ortaya çıkan diğer 5 faktör arasında, maddelerdeki toplam varyansın ve ölçeğe ilişkin varyansın çoğunluğunu açıkladığı görülmektedir. Bu çalışmada maddelerin faktörler üzerine yüklenmelerinin en az 0.45 olması kriteri seçilmiştir. Bu kriter dahilinde toplam 28 madde 5 tane faktöre anlamlı olarak yüklenmiştir. Tablo 3.11’de, maddelerin alt boyut dağılımları, alt boyutlarda belirlenen alfa değerleri, maddelerin yükleme değerleri ve faktörlerin tanımlamaları sunulmuştur.

Tablo 3.11. ROCI-II Ölçeği Madde Alt Boyut Dağılımları, Maddelerin Faktör Yükleri, Alt Boyutlarda Belirlenen Cronbach Alfa Değerleri ve Faktörlerin Tanımlamaları

ROCI-II FAKTÖRLER MADDELER 1 2 3 4 5 Tümleştirme (α =.9680) Madde 1 ,835 Madde 4 ,834 Madde 5 ,842 Madde 12 ,852 Madde 22 ,806 Madde 23 ,872 Madde 28 ,860 Ödün Verme (α =.9156) Madde 2 ,767 Madde 10 ,812 Madde 11 ,600 Madde 13 ,500 Madde 19 ,766 Madde 24 ,844 Hükmetme (α =.8479) Madde 8 ,726 Madde 9 ,740 Madde 18 ,713 Madde 21 ,454 Madde 25 ,605 Kaçınma (α =..5520) Madde 3 ,503 Madde 6 ,788 Madde 16 ,542 Madde 17 ,504 Madde 26 ,791 Madde 27 ,509 Uzlaşma (α =.7450) Madde 7 ,842 Madde 14 ,765 Madde 15 ,856 Madde 20 ,472

Faktörlerin toplam özdeğerleri 11,369 3,747 2,262 ,968 ,772

Varyansı açıklama oranları (%) 40,604 13,383 8,080 3,459 2,757

Toplam Varyansı Açıklama Oranı= % 68,282 Cronbach Alpha= ,8886

Elde edilen çatışma yönetimi stratejilerini belirleme ölçeğinin genel Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı= .8886 olarak bulunmuştur. Aynı ölçeğin faktör analizi sonucunda beş alt boyut ve 28 maddeden oluşan çatışma yönetim stratejileri ölçeğinin toplam varyansı açıklama yüzdesi 68.282 olarak tespit edilmiştir. Her bir alt boyutun ayrı ayrı güvenirlik değerlerine bakıldığında; Tümleştirme= .9680, ödün verme= .9156, hükmetme= .8479, kaçınma= .5520 ve uzlaşma= .7450 olarak bulunmuştur. Varimax yöntemi kullanılarak döndürme işlemi sonucunda çatışma yönetimi stratejileri ölçeğinin alt boyutlarının faktör yükleri .45 ile .87 arasında çıkmıştır.