LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

Yapılan literatür araştırmasında; üniversitelerin bölge ve kente katkısının incelendiği bilimsel çalışmaların; “Ekonomik Kalkınma”, “Yerel Ekonomiye Katkı”, “Sosyo- Ekonomik ve Kültürel Yapıya Katkı” ve “Kentleşmeye Etkiler” başlıkları altında toplandığı görülmüştür. Bu başlıklar altında yapılan çalışmalar değerlendirilmiştir.

“Ekonomik Kalkınma”başlığı altında; İstanbul ve Ankara illeri dışında kurulan ilk üniversitelerden biri olma niteliğini taşıyan Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin (1955), Trabzon ve çevresine doğrudan ve dolaylı “ekonomik katkıları”nı inceyen çalışma incelenebilir. Aydemir'in, “Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin kent ve bölge ekonomisine doğrudan ve dolaylı ekonomik etkileri” adlı çalışması üniversitenin bölgeye ve Trabzon iline yaptığı ekonomik katkıları ölçen çarpan katsayısına ilişkin bir araştırmadır (Aydemir, 1994). Özyaba’nın “Kentsel gelişmede üniversitenin rolü: Uludağ Üniversitesi ve Bursa” konulu araştırmda bu konudaki ilk çalışmalardan biridir. Özyaba çalışmasında, üniversitelerin bölgesel ekonomik kalkınmadaki rollerini ve kentsel gelişmeye etkilerini genel bir yaklaşımla ele aldıktan sonra, Uludağ Üniversitesi’nin bu anlamdaki etkilerine yer vermiştir (Özyaba, 1999).

Karadeniz Teknik Üniversitesi’nin “kent ve bölge iş dünyası ile ilişkileri”

üzerinde durularak, üniversitenin bu konuda oynadığı önemli role dikkat çeken 2005 yılında yayınlanmış çalışmada referans kaynakları arasındadır (Beyazlı-Aydemir vd. 2005). Görkemli ise “Selçuk Üniversitesi'nin Konya kent ekonomisine etkileri” adlı çalışmasında, 2003 yılında Selçuk Üniversitesi'nin Konya ekonomisine sunduğu toplam gelir katkısını ve toplam istihdama olan etkisini araştırmıştır (Görkemli, 2009). Akçakanat, Çarıkçı ve Dulupçu’nun

“Üniversite öğrencilerinin bulundukları il merkezine ekonomik katkıları ve harcama eğilimleri: Isparta 2003-2009 yılları örneği” makalesi (Akçakanat vd., 2010) ve Çalışkan’ın, Uşak Üniversitesi'nin Uşak kentine olan katkılarını araştırdığı “Üniversite öğrencilerinin harcamalarının kent ekonomisine katkısı - Uşak Üniversitesi örneği” makaleside üniversitelerin kente getirdiği ekonomik katkıyı ortaya koyan önemli bir araştırmadır (Çalışkan, 2010).

88

“Sosyo- Ekonomik Yapıya Katkı” başlığı altında, Karataş’ın Muğla Üniversitesi’nin etkileri konusunda hazırladığı doktora tezi incelenebilir. Karataş çalışmasında üniversitelerin “sosyo-ekonomik gelişmedeki roller”ine yer vermekte, Muğla Üniversitesi’nin kurumsal yapısı ve gelişimi ile üniversitenin sosyal ve ekonomik gelişme sürecine etkilerini incelemektedir (Karataş, 2002).

Türkiye’de üniversitelerin “kentlerin sosyo-ekonomik yapısına katkıları”nı inceleyen diğer bir bilimsel çalışma, Bilginoğlu ve arkadaşlarının “Erciyes Üniversitesi’nin Kayseri İli’nin ekonomik, sosyal ve kültürel yapısına etkileri”

adlı araştırmalarıdır. Bu çalışmada Erciyes Üniversitesi'nin 2001 yılı itibariyle Kayseri'ye olan ekonomik katkısı incelenmiştir. (Bilginoğlu vd. 2002). Çınar ve Emsen’nin “Eğitim ve iktisadi gelişme: Atatürk Üniversitesi'nin Erzurum İl ekonomisi ve sosyal yapısı üzerindeki etkileri” çalışması (Çınar vd., 2001) bir diğer önemli çalışmadır. Öztürk, Torun ve San’ın, Kafkas Üniversitesi’nin Kars’ın “sosyo-ekonomik yapısına olan etkilerini araştırdığı “Üniversitenin sosyo-ekonomik gelişmeye etkisi: Kafkas üniversitesi örneği” makalelerinde, Kafkas Üniversitesi’nin 2004 yılı itibariyle personel ve öğrenci sayısı kent nüfusunun yaklaşık %10’na tekabül ettiğinden dolayı, kentin kalkınmasında itici bir güç/baskın bir etken olmasa da, kentin sosyo-ekonomik kalkınmasına çok önemli katkılarının olduğu anlatılmaktadır (Öztürk vd., 2009). Öztürk, Torun ve Özkök’ün “Anadolu’da kurulan üniversitelerin illerin sosyo-ekonomik yapılarına katkıları” başlıklı çalışmaları Anadolu’da kurulan Üniversitelerin kentlerin sosyo-ekonomik özelliklerine göre getirdikleri etkideki farklılaşma üzerinde durulmaktadır (Öztürk vd., 2011).

“Yerel Ekonomiye katkı” başlığı altında Atik’in Erciyes Üniversitesi’nin Kayseri iline olan ekonomik katkısını araştırdığı, “Üniversitelerin yerel ekonomiye katkıları: teori ve Erciyes Üniversitesi üzerine bir uygulama (Atik, 1999) başlıklı çalışması, Erkekoğlu tarafından kaleme alınan “Bölge üniversitelerinin yerel ekonomiye katkıları: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi örneği” adlı makale bu alandaki örnekler arasındadır. Erkekoğlu çalışmasında, 1998-1999 eğitim öğretim yılı için Sivas Cumhuriyet Üniversitesi'nin kentin istihdam ve ekonomisine katkısını araştırmıştır (Erkekoğlu, 2000). Bu alanda yapılan diğer bir çalışma, Tuğcu’nun 2002-2003 eğitim öğretim yılı itibariyle, Nevşehir kampüste faaliyet gösteren fakülte ve yüksek okulların kent

ekonomisine yaptığı katkıyı incelediği “Üniversitelerin yerel ekonomik faaliyet hacmine katkıları: Nevşehir örneği” çalışmasıdır (Tuğcu, 2003). Çatalbaş

“Üniversite yerel ekonomi ilişkisinde kutuplaşma teorisi iyi bir model olabilir mi?” makalesinde, kalkınma kutupları bağlamında üniversitelerin kent ekonomisine olan katkılarını arttırabilmek için nerelere kurulması gerektiği üzerinde durmaktadır (Çatalbaş, 2007).

“Kentleşmeye etkiler” başlığı altında Üniversitelerin, kentleşme konusundaki etkilerinin incelendiği çalışmalardan biri Sargın’ın, “Şehirleşme üniversiteler: Üniversitelerin şehirleşmeye etkisi” başlığını taşıyan yayınıdır.

Çalışma üniversitelerin etkilerini bir kitap düzeyinde araştıran ve bu konuda coğrafyacılar tarafından ele alınan ilk çalışmadır. Isparta kentindeki Süleyman Demirel Üniversitesi’nin etkilerini araştıran Sargın çalışmasında, Türkiye’deki üniversitelerin gelişme süreçlerini incelenmektedir. Çalışmada Süleyman Demirel Üniversitesi’nin “nüfus, kentsel fonksiyonlar ve ekonomik yapısı üzerine etki”leri alan çalışmaları ile desteklenerek ortaya konmuştur (Sargın, 2006). Diğer önemli bir çalışma Işık’ın Türkiye'de üniversitelerin, kentlerin nüfus, ekonomik ve sosyal yapılarında yarattığı değişimleri ve üniversitelerin bir kentleşme modeli veya nedeni olup olmadığını araştırdığı “Türkiye’de üniversitelerin kentleşme üzerinde etkileri” adlı çalışmasıdır (Işık, 2008).

Başka kapsamlı bir araştırma ise Sürmeli editörlüğünde ve Taşçı yönetimindeki

“Anadolu Üniversitesinin Eskişehir'e etkileri ve şehrin üniversiteyi algılayışı”

adlı projedir (Taşçı vd., 2008). Bu projede, Anadolu Üniversitesi’nin şehre ekonomik ve sosyal/kültürel katkılarının neler olduğu, öğrencilerin yaptığı harcamalar, üniversitenin doğrudan ve dolaylı olarak yarattığı istihdam ve katkıları, çarpan katsayısının bulunması gibi konularda detaylı bir araştırma gerçekleştirilmiştir.

Son çalışmalardan Ergun’un “üniversite ve kent ilişkisi üzerine görüşler:

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi örneği” başlıklı araştırması, kente hareket getiren ve canlanmayı sağlayan asıl unsur olan üniversite öğrencilerinin önemine vurgu yaparak tam da bu noktadan hareketle 2006 yılında kurulan Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi‟nin ve üniversitenin yer aldığı Burdur kentinin öğrenciler açısından nasıl değerlendirildiğini ortaya koymaktadır

90

(Ergun, 2014). “Bülent Ecevit Üniversitesi’nin Zonguldak’a etkileri ve kentin üniversite algısı” başlıklı çalışmada üniversitenin kente ekonomik ve sosyo-kültürel katkılarının neler olduğunun ve bunların nasıl geliştirilebileceğinin değerlendirildiği Sankır ve Gürdal’ın çalışması Zonguldak'ta yapılmış ilk çalışma olması bakımından önemlidir (Sankır ve Gürdal, 2014).

Yavuzçehre’nin hazırladığı “Üniversitelerin kentlerine etkileri Denizli Pamukkale Üniversitesi örneği” konulu çalışma en güncel çalışmalardan biridir. Araştırmada üniversitelerin kuruldukları kentlere olan demografik, ekonomik, mekânsal, sanayi ile sosyal ve kültürel yapıya etkileri, Türkiye genelinde ve Denizli kenti Pamukkale Üniversitesi (PAU) özelinde tartışılmaktadır. Çalışmada üniversite kenti kimliği sorgulanmakta, Anadolu kentlerinin üniversite kenti kimliği taşıması için kentlerin gidermesi gereken eksikliklere dikkat çekmek amaçlanmıştır. Kentsel altyapının ve ihtiyaçların ortaya çıkartılması ve değerlendirlmesinde, getirilen önerilerle önemli bir çalışmadır (Yavuzçehre, 2016).

Yabancı literatür incelendiğinde, üniversitelerin bölgesel katkı ve etkilerine ilişkin değerlendirmelerle ilgili birçok çalışma bulunmaktadır. Son döneme ilişkin “Üniversitelerin bölgesel gelişim ve çalışma alanlarında innovasyon” konusunun incelendiği (European Expert Network on Economics of Education (EENEE) başlıklı Veugelers ve Del Ray’in 2014’te hazırladığı “Eğitim Ekonomilerinde Avrupa Uzman Network (EENEE) 18 numaralı Analitik Raporu” önemlidir. Bu raporda “üniversitelerin yeniliklere katkısını analiz etmede çerçeve”, “üniversitelerin yenilik ve büyümeye katkısı üzerine kanıtlar”, “üniversitelerin teknolojiye transferine ilişkin kanıtlar”,

“ekonomi sektörü olarak üniversiteler iş ve GSYİH üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkiler” “üniversitelerin yerel kalkınmaya katkısı” başlıkları altında çok kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Ve sonuçta üniversitelerin innovasyona katkısını arttırmak için örnek teşkil edebilecek politikalar önerilmiştir (EENEE Analitik Rapor, 2014). “Üniversitelerin ekonomik ve inovasyon katkısı;

Bölgesel bir perspektif başlıklı Huggins and Johnston’un 2009 senesinde yaptığı çalışma, İngiltere’nin bölgelerinde konumları ve kurum türlerine göre değişiklik gösteren üniversitelerin ürettikleri zenginliklerde farklılaşma gösterdiği vurgulanarak, rekabetçi bölgelerdeki üniversitelerin rekabetçi

olmayan bölgelerdeki üniversitelerden daha verimli olduğu vurgulanmaktadır.

Çalışmaya göre geleneksel üniversitelerin üretkenlik, bilgi alışverişi ve toplumla ilişkileri ve kabiliyetleri ile yeni kurulan üniversitelere göre daha verimli olduğu, zayıf bölgelerde kurulan üniversitelerin muadil kurumlarla karşılaştırıldığında bölgesel katkılarının daha düşük performansta olduğu ve bilgi altyapılarındaki gelişmeninde yavaş olduğu savunulmaktadır (Huggins ve Johnston, 2009). Avrupa Birliği (Bölgesel Politikalar) koordinasyonunda hazırlanan, Bölgesel Politikalar Koordinasyon Başkanı Hahn ve Eğitim, Kültür, Çokdillilik ve Gençten Sorumlu Komisyon üyesi Vassiliou imzalı

“Üniversiteleri bölgesel gelişime bağlama: Pratik rehber” başlıklı çalışma, ekonomik sosyal bölgesel bütünlüğü güçlendirmek amacıyla sürdürülebilir bir şekilde üniversitelerin bölgesel kalkınmaya katkısını iyileştirmeye yardımcı olmak amacı ve hedefiyle hazırlanmıştır. Bölgesel gelişimde üniversitelerin rolü, araştırma etkinlikleri ile bölgesel yeniliğin gelişmesi, işletme ve iş geliştirme, bölgesel insan sermaye vbe becerileri geliştirmeye katkı, toplum kalkınmasında sosyal eşitliğin geliştirilmesi, bölge kalkınmasında üniversitelerin etkilerinde engeller, zorluklar, üniversiteler ve bölgelere bazı işlerde kapasite ve teşvikler için yapılacak uygulamalar konuları üzerine çalışılan çok kapsamlı rehber niteliğindeki araştırmada, akıllı ve sürdürülebilir bölgesel büyümede üniversitelerin katkılarının arttırılmasına ilişkin yollar ve öneriler getirilmektedir (European Union Guide, 2011).

Yukarıdaki çalışmalar değerlendirildiğinde, üniversitenin kurulduğu kentlerdeki gelişim ve değişime yönelik, mekansal değişimi ele alan çok fazla çalışma olmadığı görülmektedir. Mekansal özelliklerin daha kapsamlı boyutları ile ele aldığı çalışmaların artışı bu alanı zenginlştirecektir.