Bağımsız yönetime sahip olabilme ve yöresel pazara sahip olabilen KOBĠ‟lerin kendilerine özgü kurum içi yapıları ve özellikleri bulunmaktadır. Bu bölümde KOBĠ‟lerin nicel özellikleri açık ve net anlaĢılabilmesi açısından; personel sayısı, üretim kapasitesi, makine sayısı ve büyüklüğü konu baĢlıkları alt baĢlıklar Ģeklinde incelenerek açıklanmaya çalıĢılacaktır.
3.4.1. Personel Sayısı
Bir iĢletmenin bünyesinde çalıĢtırmak için ihtiyaç duyduğu özelliklere göre aday bulma sürecini personel sayısı oluĢturmaktadır. ĠĢletmenin personel seçiminde, aday bulma çabalarını etkin hale getirmesi, süreci iyi yönetmesi ve baĢvurular arasından en doğru olan kiĢiyi tercih etmesi gerekmektedir. Uygulamalar hayata geçirilirken insan gücünün seçileceği kaynaklara dikkat edilmesi gerekmektedir. Sürecin, doğrudan iĢletmenin personel politikası ile ilgili olduğu söylenebilir. ĠĢletmeler, personel seçiminde iç kaynaklar ve dıĢ kaynaklar olmak üzere iki farklı yöntemden yararlanmaktadır. Yöntemlerden, iç kaynak yöntemine baĢvururlarsa terfi ya da transfer yollarını kullanmakta; dıĢ kaynak yöntemine baĢvururlar ise iĢletmenin personel eksikliklerini gidermektedirler259. ĠĢletmelerin iĢe alım sürecinde ihtiyaç duyduğu ve iĢe uygun olan personeli, kurum içerisinde terfi yolu ile veya dıĢarıdan iĢe alım yolu ile alma yoluna gitmesi beklenmektedir.
Personel seçiminde, iĢletmenin ayrıca kaynak kullanımına karar vermeden önce iki yönteme dikkat etmesi gerekmektedir. Birinci yöntem, iĢ analiz sitemi ile gerçekleĢmektedir. Hangi iĢe eleman alınacağını, bu iĢin kiĢiden neler beklediğini ve iĢin gereklerinin neler olduğunun bu yöntemde çok iyi belirlemesi gerekmektedir. Diğer yöntemde ise iĢ analizini yaptıktan sonra iĢi yapacak olan personelin sahip olması gereken özelliklerin neler olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Süreç bu Ģekilde ilerlemez ise iĢletme ve personel açısından olumsuz sonuçlarla
258 KürĢat ÖzdaĢlı, „‟ĠĢletmelerde Yenilikçi Örgüt Yapısı OluĢturmak: Çok Unsurlu Bir Model Önerisi‟‟, http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423935149.pdf, (EriĢim Tarihi: 17.06.2016).
259 Havva Çavdar ve Mehmet Çavdar, „‟ ĠĢletmelerde ĠĢ gören Bulma ve Seçme AĢamaları‟‟,
109
karĢılaĢılabilir. Personel bulma ve seçme iĢleminin sağlıklı yürüyebilmesi için çalıĢmayı yapacak kiĢinin bu konudaki eğitimi ve deneyimi önemli faydalar sağlayabilir. Ġlk iĢ görüĢmesinde iĢletme çok değerli bir personeli kaybedebilir ya da kazanabilir. ĠĢe alınacak olan aday personel ile görüĢmeyi yapacak olan kiĢinin, iĢinde uzman olması gerekmektedir260. Personel alım sürecinde, ihtiyaç duyulan iĢin analizi ve iĢe alınacak olan personelin iĢe uygun olup olmadığının yanında, iĢ görüĢmelerini yapacak olan personelin uzman olması da önem taĢımaktadır.
3.4.2. Üretim Kapasitesi
Üretim kapasitesi; bir iĢletmenin mevcut üretim faktörlerini, belirlenmiĢ olan zaman dilimi içerisinde akıl gücüne dayandırılarak meydana getirebileceği üretim miktarı olarak ifade edilmektedir. Teknolojideki hızlı değiĢmeler sonucunda günümüzde, tam anlamıyla kapasite planlaması ve ölçümü yapabilmek çok zor olmaktadır. Kapasite planlaması yapılırken belirsizliklerin ve değiĢkenlerin dikkate alınması, çalıĢmayı etkileyen faktörler göz önüne alınarak planlaması ve tahmin iĢlemlerinin yapılması gerekmektedir261. ĠĢletmelerin yapıları ve mevcut durumlarının iyi analiz edilmesi, planlamalarının doğru bir Ģekilde yapılması, oluĢacak olumsuz durumlarda iĢletmeyi güçlü kılmaktadır.
Günümüzde yapılan araĢtırmalar sonucunda sanayi iĢletmelerinin, kapasite büyüklüğü seçimi sorunu ile karĢı karĢıya oldukları söylenebilir. ĠĢletmenin kapasite seçimi, talep tahminine ve karĢılaĢılabilecek değiĢim ihtiyacına cevap verebileceği için doğru Ģekilde yapılması gerekmektedir. ĠĢletme yöneticilerinin iĢletmenin iç ve dıĢ faktörlerini tarafsızca değerlendirerek en uygun kapasite planlaması yapmaları gerekmektedir. Kapasite ayrıca bir iĢletmenin üretim sisteminin pazara tepki hızını ifade etmektedir. ĠĢletmenin; maliyet yapısını, kaynakların verimliliğini, teknoloji düzeyini, stok politikalarını, insan gücü ihtiyaçlarını ve müĢteriye verilecek hizmet düzeyini belirlemektedir. Üretim yönetimi ve programlama gibi birçok karar üzerinde de kısıt oluĢturmaktadır. Kısa bir zamanda düĢük maliyette üretilebilen miktar, kısa dönemli üretim planlaması açısından sınırlayıcı bir faktör olarak ifade edilebilir262. ĠĢletmelerde kapasite planlanırken; üretim aĢamasında karĢılaĢılabilecek güçlükleri, üretim faaliyetlerini ve talep tahminini pazara dönüĢtürme uygulamalarının en iyi Ģekilde analiz edilmesi büyük önem taĢımaktadır.
260 Çavdar ve Çavdar, a. g. e., ss. 81-82.
261 Zeki Atıl Bulut, „‟ĠĢletmeler Açısından Kapasite Planlaması ve Kapasite Planlamasına Etki Eden Faktörler‟‟, Mevzuat Dergisi, 2004, Sayı: 80, 56-87, s. 68.
262 Zeki Atıl Bulut, „‟Kapasite Planlaması‟‟, http://www.mevzuatdergisi.com/2004/08a/06.htm‟‟, (EriĢim Tarihi: 12.04.2016).
110 3.4.3. Makine Sayısı
KOBĠ‟ler için makine veya teçhizat sayısı da baĢka bir önemli husus olarak ifade edilmektedir. Kullanılan makine sayısı ve bu makinelerin tespitinin kolay olması, KOBĠ‟lerin ölçek büyüklüklerinin ifade edilmesinde kolaylık sağlamaktadır. Üretimin farklı evrelerden oluĢması ve farklı makineler kullanılması durumunda, homojenlik yapı olmadığı için makinelerin sayısının toplam olarak ifade edilmesi doğru olmamaktadır263. Makine sayısı, iĢletmelerin gücü ile doğrudan orantılı olmaktadır. Üretim gücünü doğru kullanmayı baĢaran iĢletmelerin baĢarılı olmamaları için hiçbir sebep bulunmamaktadır.
Makine sayısı, iĢçiler, makinelerin çalıĢması ve üretim faaliyetleri için yapılan harcamalar, iĢletmeler için maliyet giderleri oluĢturmaktadır. ĠĢletmeler bu süreçte genellikle tam kapasite içerisinde çalıĢamamaktadır. ĠĢletmede makinenin çalıĢmadığı süre, iĢletme yöneticilerinin inisiyatifini ilgilendiren bir konu olmaktadır. Makinenin çalıĢmadığı, aĢınma, yıpranma vb. olmadığı dikkate alınarak iĢletmelerde geçerli nedenle çalıĢılmayan zamanlar söz konusu olabilmektedir. Bazen iĢletmelerde; elektrik kesintileri, grev ve lokavt, talep eksikliği, hammadde ve malzemenin zamanında tedarik edilmemesi gibi nedenlerden dolayı atıl kapasite ortaya çıkmakta ve üretimin aksaması söz konusu olmaktadır264. ĠĢletmeler, maliyet giderlerini aĢağı çekmek istediklerinde azaltma yoluna gidecekleri zaman, kapasitelerini de azaltmayı seçtikleri ifade edilmektedir. ĠĢletmelerde kullanılan makinelerin çalıĢtırılması için kararın iĢletme yönetimine ait olduğu ifade edilmekle birlikte kapasitenin de planlanması hususunda büyük bir görev düĢtüğü söylenebilir. ĠĢletmelerdeki makine sayısı, iĢletmeler için önemli teknik bir iĢlev durumunu ifade etmektedir. ĠĢletme bünyesinde, makine kapasitesi gibi değiĢik kapasite kavramlarına da rastlanılmaktadır. Bir iĢletmenin üretim gücü ölçüsü olarak makine kapasitesi, mal ve hizmet üretebilme yeteneği olarak ifade edilmektedir. Kapasite tanımı, geniĢ anlamlar içermektedir. ĠĢletme, atölye ve makine için söz konusu olabilen bu tanım; bir insan ve diğer canlılar için de söz konusu olabilir265. ĠĢletmelerin gücü, makine sayısı ve çalıĢanlarının performansı ile doğrudan orantılı olmaktadır.
263 Küçük, a. g. e., s. 155.
264 Suphi Orhan ve Enver Bozdemir, „‟Üretim ĠĢletmelerinde Atıl Kapasite Maliyetleri, MuhasebeleĢtirilmesi ve Örnek Bir Uygulama‟‟, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 2009, Cilt: 43, 54- 64, s. 55.
265
111
3.4.4. SatıĢ Hasılatı / Mali Bilanço ve Katma Değer
Rekabet koĢulları; iĢletmelerin stratejik açıdan finansal kararlarını alma aĢamasında etkin satıĢ gelirlerini öne çıkarmaktadır. ĠĢletme bünyesine değer katma aĢamaları bu alanda uygulanmaktadır. ĠĢletme sahipleri veya yatırımcılar, iĢletmelere yatırım yapmakta ve böylece iĢletmenin piyasa değerini maksimize etmeyi hedeflemektedirler. Yapılan bu faaliyetlerden dolayı iĢletme sahiplerinin, yaptıkları yatırım tutarı veya sermayelerinin geliĢimini belirli dönemlerde izlemeleri gerekmektedir. Yönetim anlayıĢının değere dayalı olması nedeniyle iĢletmelerin ekonomik kazanç durumu ve hissedarlarının kazançları durumları gibi konular üzerinde durulması gerekmektedir. Bu durumun kontrolü içinde iĢletmenin ekonomik katma değerinin ve pazar katma değerinin incelenmesi gerekmektedir266. ĠĢletmelerin kuruluĢlarının en temel amacı kar olduğundan dolayı satıĢ hasılatının yüksek olması beklenmektedir.