Faiz oranları ile döviz kuru arasındaki iliĢki konusunda teorideki farklılık, uygulamalı çalıĢmalarda da görülmektedir. Birçok ülkeye ait uygulamalı çalıĢmalar verilerin ve zaman serilerinin kullanıldığı çalıĢmalar olarak iki gruba ayrılmaktadır. Her iki grupta iki görüĢü de destekleyen çalıĢmalar vardır. Tahminlerde kullanılan verilere ve yöntemlere göre sonuçlar farklılık gösterebilmektedir.162
Goldfajn ve Taimur, kriz içindeki beĢ Asya ülkesinde döviz kuru ile para politikası iliĢkisi değerlendirilmiĢtir. Yapılan çalıĢma sonunda döviz kuru ve faiz oranları arasında iliĢkinin karmaĢık bir yapıya sahip olduğu yönünde bulgular elde edilmiĢtir. 1997 - 98 yıllarında krize giren Asya ülkelerinde görülen yüksek faiz oranlarına karĢın döviz kurunun değer kaybettiği yönünde kesin kanıtlar bulunamamıĢtır. Aylık veriler kullanılarak yapılan basit korelâsyonlar karmaĢık sonuçlar verirken; günlük veriler kullanılarak autoregression modeli tahminleri
162Anıl Akçağlayan, “2001 Krizi ve Sonrasında Uygulanan Para Politikasının Döviz Kuru Üzerindeki
Etkisi”, 8. Türkiye Ekonometri ve Ġstatistik Kongresi‟ne Sunulan Tebliğ, Ġnönü Üniversitesi , Malatya: Mayıs-2007 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 20.02.2002 20.02.2004 20.02.2006 20.02.2008 Borç alma Borç Verme
yüksek faiz oranlarını ile döviz kuru değiĢimi arasında güçlü bir iliĢkinin varlığını ortaya koymuĢtur. Goldfajn ve Taimur bu çalıĢmayla faiz oranı ve döviz kuru arasındaki iliĢkinin diğer makroekonomik politikalar siyasi destek ve güven faktörleri tarafından etkilendiğini ortaya koymuĢlardır. Güvensizlik ortamında, faiz oranlarında büyük artıĢlar olsa bile döviz kurunda bir düĢüĢ olmamaktadır.163
Brailsford ve diğerleri, Asya finans krizi süresince yüksek faiz oranlarının bu ülkelerdeki döviz kurları üzerindeki etkilerini araĢtırmıĢlardır. Daha önceki birçok çalıĢmanın tersine, Asya krizi süresince yüksek faiz oranlarının döviz kuru üzerindeki etkisinin geleneksel görüĢle tutarlı olduğu gözlenmiĢtir. Bu bulgu ile birlikte yüksek faiz oranları ile döviz kuru iliĢkisinin yeniden gözden geçirilmesini savunan revizyonist görüĢü destekleyen herhangi bir iĢaret bulunamamıĢtır.164
GümüĢ, Vektör Hata Düzeltme Model‟i kullanarak yapmıĢ olduğu çalıĢmada; 1994 yılında Türkiye‟de döviz krizi süresince gerçekleĢen döviz kuru ve faiz oranları arasındaki iliĢkiyi incelemiĢtir. Değerlendirme sonuçları revizyonist görüĢü destekleyecek Ģekilde, faiz oranlarının uzun vadede döviz kuru amortismanı ile ilgili olduğunu göstermiĢtir. Faiz oranlarının artıĢından kaynaklanan çarpıcı etkisi aynı zamanda kur artıĢını da beraberinde getirmesine rağmen bu etki önemli değildir. Böylece 1994 krizinde faiz oranına yönelik korumalar, döviz kurunun değer kazanmasında baĢarılı olmamıĢtır.165
Özer ve Saraç, 1994:1-2008,12 dönemi için kısa vadeli faiz oranları ile dolar kuru arasındaki iliĢkinin belirlenmesine yönelik çalıĢma yapmıĢlardır. Aylık veriler ile analizin gerçekleĢtirildiği ve VAR yönteminin kullanıldığı çalıĢmada, kısa vadeli faiz oranları ile dolar kuru arasında, karĢılıklı bir nedensellik iliĢkisinin olduğu
163Goldfajn Ilan and Taimur Baig, “Monetary Policy in The Aftermath of Currency Crises: The Case
of Asia”, Review of International Economics, vol. 10, no. 1, (2002), ss. 92-112
164Tim Brailsford, Jack H.W. Penm and Chin Diew Lai, “Effectiveness Of High Interest Rate Policy
On Exchange Rates: a Reexamınation Of The Asian Financial Crisis”, Journal Of Applied Mathematics And Sciences, Vol. 2006, www.emis.de/journals/HOA/JAMDS/7062.pdf, (EriĢim: 11.10.2009)
165Ġnci GümüĢ,“The Effects of the Interest Rate Defense on Exchange Rates During the 1994 Crisis in
62
ortaya konulmuĢtur. Bu bağlamda yapmıĢ oldukları, etki-tepki analizinde kısa vadeli faiz oranlarındaki bir birimlik artıĢın sadece üçüncü ayda dolar kuru üzerinde azalıĢ yönünde istatistiksel açıdan anlamlı tepki verdiği görülmüĢtür, Yapılan çalıĢma sonunda kısa vadeli faiz oranlarında meydana gelen değiĢmelerin ilgili dönemde dolar kurunu etkilediği bulunmuĢtur. Ancak bu etkinin oldukça sınırlı olduğu ortaya konulmuĢtur.166
Karaca, Türkiye‟de döviz kuru ve faiz oranlarına yönelik Ocak 1990-Temmuz 2005 dönemleri arasında aylık gözlemlerle dayalı gerçekleĢtirdiği çalıĢmada, döviz kuru ile kısa vadeli faiz oranları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir iliĢkinin olmadığı yönünde bulgular elde etmiĢtir. Bu çalıĢmada sadece dalgalı kur dönemi olan Mart 2001- Temmuz 2005 dönemleri için yapılan çalıĢmalarda döviz kuru ile faiz oranı arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozitif fakat zayıf yönlü bir iliĢkinin olduğu ortaya çıkarılmıĢtır. Bu sonuçlara göre Merkez Bankası‟nın her zaman her koĢulda kısa vadeli faiz oranlarını düĢürmesinin döviz kurlarında yükseliĢe neden olmadığı durumu anlaĢılmıĢtır. Tam tersine faiz oranlarındaki düĢüĢle birlikte döviz kuru da düĢebilmektedir.167
Gerni ve diğerleri, 1990 – 2004 arası Türkiye ekonomisinde faiz-kur iliĢkisini araĢtırmıĢtır. AraĢtırma sonucunda; finansal liberalizasyon süreci ile birlikte ortaya çıkan faiz oranı-döviz kuru iliĢkisinin kırılgan yapıyı artırdığı, böylece ülkenin risk priminin yükselttiği, bu durumun ekonomik krizlere neden olduğu gözlenmiĢtir. Yüksek faiz oranıyla birlikte suni biçimde değerlenen ulusal paranın ithalat eğilimlerini artırdığı belirlenmiĢtir. Dolayısıyla kurların mal piyasalarında belirlenen ve genel dengeyi sağlayan bir araç olmaktan çok, Faiz, kur mekanizması ile finansal piyasalarda belirlenen ve ekonomik dengesizliği artırdığına dikkat çekmiĢlerdir.168
166Hüseyin Özer ve Taha Bahadır Saraç, “Kısa Vadeli Faiz Oranlarının Dolar Kuru Üzerindeki Etkisi:
Türkiye Örneği”, 10. Ulusal Ekonometri ve Ġstatistik Sempozyumu‟nda Sunulan Bildiri, Erzurum:27- 29 Mayıs 2009
167Orhan Karaca, “Türkiye‟de Faiz Oranı Ġle Döviz Kuru Arasındaki ĠliĢki: Faizlerin DüĢürülmesi
Kurlar Yükseltir mi?”, Türkiye Ekonomi Kurumu, TartıĢma Metni, No:14, (2005), ss17-18
168Cevat Gerni, Selçuk Emsen ve M. Kemal Değer, “Erken Uyarı Sistemleri Yoluyla Türkiye‟deki
Ekonomik Krizlerin Analizi”, Ġstanbul Üniversitesi Ġktisat Fakültesi Ekonometri ve Ġstatistik Dergisi, Sayı:2, (2005), ss.39-53
Smets ve Wouters, faiz oranı ve döviz kurunun Almanya‟da enflasyon ve GSMH‟ın farklı bileĢenleri üzerinde güçlü bir etkiye sahip olduklarını göstermiĢlerdir. Özellikle döviz kurundaki değiĢimin ithal malı fiyatları üzerinde güçlü bir etkisi olduğu, bunun yanında benzer etkinin net ihracat üzerinde görüldüğünü tespit etmiĢlerdir.169
Gürcihan ve Yılmaz, Türkiye‟de, faiz oranı ve döviz kurundaki oynaklığın borç stoku üzerindeki etkisini araĢtırmıĢlardır. Faiz oranı ve döviz kuru oynaklıklarına karĢısında borç stoku ve dolayısıyla borç servisi riskli hale gelmektedir. Yapılan çalıĢmayla, faizin borç stokunun geliĢimine dâhil edilmesiyle, ülke riskliliğinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek yeni bir gösterge oluĢturulmak istenmiĢtir. Bu bağlamda, risk unsurlarını içeren bir kamu borç yükü göstergesi hesaplamak için Riske Maruz Değer metodolojisinden faydalanılmıĢtır. Ayrıca tarihsel simülasyon yöntemiyle yüzde 95 güven aralığında borç yükünün alabileceği maksimum değer hesaplanmıĢtır. Hesaplanan maksimum değer, risk dâhil borç yükü olarak tanımlanmıĢtır. Yapılan analizde, nominal faiz ve döviz kuru risk faktörleri olarak alınmıĢtır. Farklı tarihsel zaman aralıklarında oluĢturulan risk-dâhil borç yükü göstergelerinin zaman içindeki geliĢimi, faiz oranı ve döviz kuru oynaklığının belirlenen zaman sürecinde borç stokunun yapısındaki değiĢim geliĢimini yansıttığı belirtilmiĢtir.170
Özçiçek, Türkiye‟de kur oynaklığının fiziksel yatırım üzerinde etkisini incelemiĢtir. Yapılan çalıĢmada reel faiz ve reel kurun yatırım üzerinde olası etkisinden dolayı bu değiĢkenler de açıklayıcı değiĢken olarak kullanılmıĢtır. Regresyon ve VAR analizinden elde edilen sonuçlara göre kur oynaklığının yatırım üzerinde olumsuz etkisi olduğu görülmüĢtür. Kur oynaklığının artması durumunda yatırımların azaldığı, oynaklığın azalması halinde ise yatırımların artığı ortaya konulmuĢtur. Böylece bu çalıĢmayla; Türkiye‟de yatırımların kur belirsizliğinden olumsuz etkilendiği; ayrıca serbest kur politikasının, muhtemelen kur oynaklığını
169Frank Smets and Raf Wouters, “The Exchange Rate And The Monetary Transmission Mechanism
in Germany”, De Economist 147, No. 4, (1999), ss. 489-520
64
artıracağından, yatırımlar ve dolayısıyla büyüme üzerinde olumsuz etkisinin olabileceği yönünde iki önemli sonuca ulaĢılmıĢtır.171
Peersman ve Smets, Euro bölgesi ülkelerinde 1980-1998 arası farklı dönemlerde nominal ve reel kısa vadeli faiz oranında geçici bir artıĢ olması durumunda döviz kuru değerinde bir düĢüĢ meydana geldiğini izlemiĢlerdir. Bunun sonucunda yatırım, özel tüketim, istihdam gibi ekonomik değiĢkenlerde düĢüĢ yaĢandığı sonucuna varmıĢlardır. Benzer etkilerin ABD ekonomisinde de görüldüğü saptanmıĢtır. Ayrıca yatırım ve özel tüketimdeki azalmaya bağlı olarak bu ülkelerde GSYĠH‟ de düĢüĢler ortaya çıktığını görmüĢlerdir.172
Christoffersen ve diğerleri, 1992-1998 dönemi Polonya ekonomisine yönelik enflasyonun öncü göstergeleri ile enflasyon arasındaki iliĢkinin analizini yapmıĢlardır. Analiz sonuçlarında, döviz kuru ile enflasyon arasında kuvvetli bir iliĢki olmasına rağmen, faiz oranlarındaki değiĢiklikler ile enflasyon arasında zayıf bir iliĢki olduğu görülmüĢtür.173
Bayraktutan ve Arslan, Türkiye‟de 1980-2000 dönemi aylık veriler kullanılarak gerçekleĢtirmiĢ oldukları ekonometrik analizde, döviz kuru ile ithalat hacmi arasında anlamlı ve negatif bir iliĢki olduğu yönünde bulgular elde etmiĢlerdir.174
Gürbüz ve Çekerol, Türkiye‟de 1995-2002 dönemi için aylık veriler kullanarak yapmıĢ oldukları ampirik çalıĢmada, dıĢ ticaret haddi, ihracat fiyat endeksi, ithalat fiyat endeksi değiĢkenlerinin ayrı ayrı reel döviz kuru ile iliĢkisi olup olmadığı
171Ömer Özçiçek, “Nominal Kur Oynaklığı ve Türkiye‟de Sermaye Yatırımı Üzerindeki Etkisi”,
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:7, Sayı: 2, (2007), ss. 73-84
172Frank Smets and Gert Peersman, “The Monetary Transmission Mechanism In The Euro Area: More
Evidence From VAR Analysis”, ECB Working Paper Series No:91, (2001), ss.7-27
173Peter Christoffersen, Torsten Slok ve Robert Wescott, “Is Inflation Targeting Feasible in Poland?”,
Economics of Transition Vol: 9, No: 1, (2001), ss.15-16
174Yusuf Bayraktutan ve Ġbrahim Arslan, “Türkiye‟de Döviz Kuru, Ġthalat ve Enflasyon ĠliĢkisi:
Ekonometrik Analiz (1980-2000)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F. Dergisi, Cilt:5, Sayı:2, (Aralık-2003), ss.129-144
araĢtırılmıĢtır. Elde edilen sonuçlara göre değiĢkenler arasında uzun dönemli bir iliĢkinin olmadığı saptanmıĢtır.175
Yapraklı, Türkiye‟nin dıĢ ticaret açıklarını etkileyen unsurları; maliye, para ve döviz kuru politikası çerçevesinde incelemiĢtir. Bu amaçla çalıĢmada 2001 ve 2007 dönemi, aylık zaman serileri kullanılarak reel bütçe açığı, reel para arzı, reel efektif döviz kuru endeksinin reel dıĢ ticaret açığı üzerindeki etkileri sınır testi yaklaĢımı kullanılarak test edilmiĢtir. Analiz sonuçlarına göre dıĢ ticaret açığı bütçe açığı ve para arzından negatif ve istatistikî olarak anlamlı etkilenirken, reel efektif döviz kuru endeksi ile istatistikî olarak anlamlı bir iliĢki bulunamamıĢtır. ÇalıĢmanın sonucunda, esnek döviz kuru rejimi altında Türkiye‟de dıĢ ticaret açıklarını etkileyen temel faktörlerin bütçe açığı ve para arzı olduğu; kur ayarlamaları Ģeklinde politika aracının ise dıĢ açıkların giderilmesinde etkin olmadığı ancak ilave bir politika aracı olarak kullanılabileceği ileri sürülmüĢtür.176
Kasapoğlu, 1990 -2006 dönemi Türkiye‟de parasal aktarım kanalları ve bunların üretim ve fiyatlar seviyesine etkilerini VAR modeli kullanarak incelemiĢtir. Etki tepki fonksiyonlarından elde edilen sonuçlara göre, faiz oranlarına verilen Ģoka döviz kurlarının ve enflasyonun artarak tepki verdiğini belirlemiĢtir. Nedenini Ģöyle açıklamıĢtır: döviz kurunda artıĢ yönünde spekülatif bir baskıya veya enflasyon beklentilerinde artıĢa karĢılık, Merkez Bankasının faiz oranını artırarak müdahale etmesi ve buna rağmen enflasyonun düĢmemesi Ģeklinde bir yorum getirmiĢtir.177
Görüldüğü gibi literatürde konu, ya faiz-kur iliĢkisi Ģeklinde incelenmiĢ veya faiz-kur iliĢkisinin makro değiĢkenlere etkisi Ģeklinde ele alınmıĢtır. Bu yüzden söz
175Hüseyin Gürbüz ve Kamil Çekerol, “Reel Döviz Kuru Ġle DıĢ Ticaret Haddi ve BileĢenleri
Arasındaki Uzun Dönem ĠliĢki”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Ġ.Ġ.B.F. Dergisi,Cilt:4,Sayı:2, (2002), ss.31-47
176Sevda Yapraklı, “Türkiye‟de Esnek Döviz Kuru Rejimi Atlında DıĢ Açıkların Belirleyicileri: Sınır
Testi YaklaĢımı”, DEÜ ĠĠBF Ġktisat Bölümü, 2. Ulusal Ġktisat Kongresinde Sunulan Bildiri, Ġzmir: 20-22 ġubat-2008
177Özgür Kasapoğlu, “Parasasl Aktarım Mekanizmaları: Türkiye Ġçin Uygulama”, Uzmanlık Yeterlilik
66
konusu çalıĢmalardan farklı olarak, faiz oranları ve döviz kurunun makroekonomik değiĢkenlere etkisi bir bütün olarak araĢtırılmak istenmiĢtir.