Kurumsal sürdürülebilirlik literatürü, işletmelerin coğrafi konumlarına veya faaliyet gösterdikleri ülkelerin gelişim durumlarına bakılmaksızın artan bir şekilde kurumsal sürdürülebilirlik uygulamalarını benimsediğini ortaya koymaktadır. Ancak kurumsal sürdürülebilirlik uygulamalarına ilişkin kurumsal davranışları açıklamada ortak olarak kabul edilmiş teorik bir perspektif yoktur ve benimsenen teorik bakış
33
açılarında çok fazla farklılıklar mevcuttur. Bununla birlikte, kurumsal sürdürülebilirlik literatüründe meşruiyet teorisi, paydaş teorisi ve kurumsal teori olmak üzere üç ana akım teorisi kullanılmaktadır (Fernando ve Lawrence, 2014:150).
1.5.1. Meşruiyet Teorisi
Meşruiyet teorisi, kurumsal açıklamaların çevresel faktörlere (ekonomik, sosyal, politik) tepki verdiğini ve açıklamanın meşru eylemleri olduğunu öne sürer. Bu teori, işletmenin toplumda, amaçlarının, diğer ödüllerin ve nihai hayatta kalmasının onaylanması karşılığında sosyal olarak arzu edilen çeşitli eylemleri gerçekleştirmeyi kabul ettiği bir sosyal sözleşme yoluyla faaliyet gösterdiği fikrine dayanır (Guthrie ve Parker, 1989:344). Bu nedenle, işletme toplumdan onay almak ve böylece varlıklarını sürdürebilmelerini sağlamak için sürdürülebilirlik raporlamasına katılarak kurumsal eylemlerini meşrulaştırmaya çalışmaktadır (Omran ve Ramdhony, 2015:43).
Başka bir deyişle, teori örgütlerin ancak içinde bulundukları toplum, örgütün toplumun kendi değer sistemiyle orantılı bir değer sistemine göre hareket ettiğini algılaması durumunda var olmaya devam edebileceğini iddia etmektedir. Bu nedenle, meşruiyet teorisine uygun olarak, bir kurumun meşruiyet seviyesi, hayatta kalması için son derece önemlidir. Bununla birlikte, bir kuruluşun bu şekilde faaliyetlerini yürütebilmesi her zaman kolay değildir, çünkü toplumun çeşitli normları ve beklentileri sürekli olarak değişmektedir ve bu nedenle kuruluşun amaçlarına uyumu sağlamak zordur. Sonuç olarak, sözde meşruiyet boşluğu ortaya çıkabilir. Bazen mali skandal, büyük kaza veya kuruluşun itibarını etkileyen herhangi bir olay gibi beklenmedik olayların bir sonucu olarak meşrulaştırma tehditleri ortaya çıkabilmektedir (Fernando ve Lawrence, 2014:153-154)
Bu tür boşluklar veya tehditler, uygun bir meşrulaştırma stratejisi uygulamadığı sürece bir kuruluş için risk oluşturabilir. Lindblom (1993) ve Dowling ve Pfeffer (1975), kuruluşların meşruiyetlerine veya algılanan meşruiyet boşluklarına yönelik bir tehditle karşılaştıklarında benimseyebilecekleri dört geniş meşruiyet stratejisi önermektedir. Bunlar (Van der Laan, 2009:20);
34
1. Çıktılarını, yöntemlerini veya hedeflerini ilgili halkın beklentilerine uyacak şekilde değiştirmek ve daha sonra bu ilgili kamuoyunu değişiklik hakkında bilgilendirmek,
2. Çıktısını, yöntemlerini veya hedeflerini değiştirmez, fakat çıktısının, yöntemlerini veya hedeflerini eğitim ve bilgi yoluyla uygunluğunu gösterir, 3. Kendini yüksek meşru statüye sahip sembollerle ilişkilendirerek ilgili
halkın algılarını değiştirmeye çalışır,
4. Toplumsal beklentileri kuruluşun çıktısı, hedefleri veya yöntemleriyle uyumlaştırarak değiştirmeye çalışır.
1.5.2. Paydaş Teorisi
Paydaş teorisi, bir organizasyon ile paydaşları arasındaki ilişki ile ilgili bir teoridir. Freeman (1984) paydaş kavramını, kuruluş hedeflerinin gerçekleştirilmesini etkileyebilecek veya bundan etkilenebilecek herhangi bir grup veya birey olarak tanımlamaktadır (Freeman, 1984:46). Freeman ve Reed (1983) ve Freeman (2004) paydaşların tanımını dar ve geniş anlamda ayrı ayrı sınıflandırmıştır. Bu kapsamda dar anlamda paydaşlar; çalışanlar, finansörler, müşteriler ve toplumdur. Bu paydaş grupları, bir işletmenin hedeflerine ulaşmak için yapabileceği pek çok şeyden bir şekilde etkilenmektedir. Yukarıda sayılan paydaş gruplarına ilave olarak, birçok kişi ve grup türü paydaş olarak kabul edilmiştir. Bunlar; sendikalar veya tedarikçi veya distribütörlerin sendikaları gibi paydaş temsilcileri, bireysel olarak veya paydaş temsilcisi olarak kabul edilen sivil toplum kuruluşları veya aktivistler, rakipler, hükümetler, düzenleyiciler ve diğer politika yapıcılar, hissedarlar dışındaki finansörler (alacaklılar, tahvil sahipleri, borç sağlayıcılar), medya, halk, doğal çevre, iş ortakları, akademisyenler, gelecek nesiller, geçmiş kuşaklar (özellikle kuruluşların kurucularının anısı) ve prototiplerdir (Friedman ve Miles, 2006:13-14). Dolayısıyla, kuruluş ve kuruluşun çevresine açık bir şekilde sistem tabanlı bir görüştür ve örgüt ile çevresi arasındaki etkileşimin dinamik ve karmaşık doğasını tanıyan bir görüştür (Gray vd., 2009:25)
Paydaş teorisi ile ilgili olarak birçok yorum ve sınıflandırma olmasına rağmen paydaş teorisinin iki ana dalı literatürde öne çıkmaktadır. Bunlar; etik (veya normatif) dal ve yönetsel (veya olumlu) daldır (Fernando ve Lawrence, 2014:158).
35
Paydaş teorisinin etik dalı, paydaş gücüne bakılmaksızın, tüm paydaşların bir kuruluş tarafından adil muamele görme hakkına sahip olduklarını göstermektedir. Paydaş teorisinin etik dalı, muhasebenin rolüne veya kullanılması gereken belirli muhasebe yöntemine odaklanan muhasebe araştırmalarına yaklaşımla ilgilenen Kritik Muhasebe Teorisi'ne dayanmaktadır. Etik dal, kuruma kritik kaynak sağlama kontrolünü elinde bulunduranların yalnızca belirli ayrıcalıklı taraflarını (veya güçlü paydaşlarını) düşünmek yerine, tüm paydaşlarını dikkate almayı gerektirir. Etik açıdan, bir kuruluşun yöneticilerinin, paydaşların yönetiminin gelişmiş finansal performans sağlayıp sağlamadığına bakılmaksızın işi tüm paydaşların yararına yönetmesi beklenir (Fernando ve Lawrence, 2014:159).
Etik dal doğrudan Gray ve arkadaşları tarafından önerilen paydaş teorisinin hesap verebilirlik modeli ile ilgilidir (Fernando ve Lawrence, 2014:159) ve kuruluş paydaş etkileşimini sorumluluk ve hesap verebilirliği içeren bir dizi sosyal temelli ilişki olarak algılar. Bu nedenle kuruluşun tüm paydaşlarına bir sorumluluğu vardır. Bu hesap verebilirliğin niteliği, söz konusu paydaşın kuruluşla olan ilişkisi ile belirlenir. Dolayısıyla, tüm niyet ve amaçlara göre, hesap verebilirliğe normatif yaklaşım budur. Sosyal muhasebe bağlamında çok az tanımlayıcı veya açıklayıcı güce sahiptir (Gray vd., 2009:25).
Paydaş teorisinin yönetim dalı ise özellikle kuruluşun operasyonları için gerekli kaynakları kontrol etme yetenekleri nedeniyle güçlü olduğu düşünülen belirli paydaş gruplarının yönetilmesi gerektiğini vurgulamaktadır (Deegan, 2002:294). Burada paydaşlar, grubun kuruluşun çıkarlarını daha da ileriye taşımak için yönetilmesi gerektiğine inandığı ölçüde, ilgili kuruluş tarafından (hesap verebilirlik çerçevesinde olduğu gibi toplum tarafından değil) tanımlanmaktadır. Kuruluş için paydaş ne kadar önemli olursa, bu ilişkiyi yönetmek için daha fazla çaba harcanacaktır (Gray vd., 2009:25).
1.5.3. Kurumsal Teori
Kurumsal teori, kuruluşların, fiili yararlılıklarına bakılmaksızın, alanlarındaki diğer kuruluşlar tarafından meşru kabul edilen yapıları ve yönetim uygulamalarını benimsediğini varsayar. Meşru yapılar veya uygulamalar, bir alandaki kuruluşlara gelenek (kuruluşta baskı yapan kuruluş), taklit, baskı ve normatif baskılar yoluyla
36
aktarılabilir. Yeni kurumsal teorinin iki temel çalışması Meyer ve Rowan (1977) ve DiMaggio ve Powell (1983) tarafından yapılmıştır. Yeni kurumsal teori, kuruluşların kurumsal ortamlarından gelen baskılara tepki verdikleri ve sosyal olarak uygun örgütsel seçim olarak kabul edilen yapıları ve prosedürleri benimsedikleri öncülüne dayanmaktadır (Carpenter ve Feroz, 2001:569).
Birçok teorinin doğasını yansıtan meşruiyet kavramı, kurumsal teorinin de merkezidir. Bu teoriye göre, kuruluşlar hangi formların veya yapıların kabul edilebilir (meşru) olduğuna dair dış beklentilere uyacak şekilde yapılarını veya operasyonlarını değiştireceklerdir. Örneğin, bir endüstrideki diğer kuruluşların çoğunluğunun belirli yönetişim yapıları olabileceğinden, bir kuruluşun bu tür yapılara sahip olması için kurumsal baskı olabilir. Yani, diğer yerleşik kuruluşlarla uyumluluk için bir çeşit hareket olması beklenmektedir. İzomorfizm olarak adlandırılan uyuma yol açan bu süreci gerçekleştirememenin, bir işletmenin hayatta kalması üzerinde doğrudan etkileri vardır. Bununla birlikte, yöneticilerin kurumsal teori altında, yöneticilerin meşruiyet algılarını değiştirme kabiliyeti olduğu (belki de açıklamalarla) meşruiyet teorisinin aksine, büyük ölçüde kendilerine uygulanan normlara uymaları beklenmektedir (Deegan, 2002:293-294).
37
İKİNCİ BÖLÜM
ENTEGRE RAPORLAMA HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Çalışmanın bu bölümünde, entegre raporlamaya ilişkin literatür taraması, entegre raporlama ve entegre düşünce, entegre raporlamanın gelişim süreci, uluslararası entegre raporlama çerçevesi, entegre raporlama çerçeveleri, yatırımcılar ve kuruluşlar için entegre raporlamanın faydaları, entegre raporlama sürecinde karşılaşılabilecek sorunlar, entegre raporlama ve güvence, entegre raporlamanın evrimi ve doğası, dünyada öncü entegre raporlama uygulamaları ve ülkemizde entegre raporlama uygulamaları başlıklarına yer verilmiştir.