Kurumsal Bağımsızlık

Kurumsal bağımsızlığı sağlamaya yönelik hüküm AMBS Statü’sünün 7.maddesinde vardır338. Buna göre AB organlarının AMB karar organlarına görevlerini yerine getirmesi sırasında talimat vermesi veya etkide bulunması yasaklanmıştır. Siyasi bağımsızlığın bir diğer uzantısını yansıtan bu hüküm gereği AMB’nin bağımsız bir kurum olduğu vurgulanmaktadır. Bu hüküm paralelinde TCMB Kanunu’nun 4.maddesinde 2001’de yapılan değişiklikle Banka’nın sahip olduğu yetkileri bağımsız olarak kullanacağı ifade edilmiştir. Böylece TCMB’nin Kanunu’nda tanımlanan görevleri bir kişi ya da organa bağımlı kalmadan yürütebilmesi yönünde bir güvence sağlanmıştır. Kurumsal bağımsızlık kaygısının TCMB’nin kurulduğu andan beri yaşandığı açıktır. Bankanın kamu hukuku hükümlerine tabi olmasını önlemek için 1715 sayılı kanun ile bir anonim şirket olarak kurulmuştur. Zamanla TCMB Kanunu’nda banka aleyhine yapılan değişikliklerle banka giderek hükümetin ve onun temsilcisi hazinenin güdümüne sokulmuştur. Hazineye ait A sınıfı hisse senetlerinin sermayenin %51’inden az olamayacağına dair hüküm TCMB Genel Kurul’unda alınan kararların bağımsızlığını zedelemektedir. Kurumsal bağımsızlığı arttırmak amacıyla hazinenin sermaye payının düşürülmesi ya da Hazine’nin oy hakkının daraltılması yerinde çözümler olacaktır.

4651 sayılı kanunun 42.maddesinde geçen ve Başbakan’a Banka’nın işlem ve hesaplarını denetlettirebileceğine dair yetki veren hüküm ile 58.maddedeki yıllık faaliyet raporunun Genel Kurul toplanmasından önce Başbakan’a sunulmasını gerektiren hükmün, kurumsal bağımsızlığı olumsuz etkilediği dikkat çekmektedir. Oysa AMB hesapları bağımsız dış denetçiler, Sayıştay ya da UMB’lerin kendi denetim organlarınca denetlenmektedir. Hiçbir AB üyesi ülkede hesapların ayrıca siyasi bir organ veya Başbakan tarafından denetleneceğine dair bir hüküm getirilmemiştir. Bu hükümler sayesinde hükümetin bankanın hesaplarını ve faaliyetlerini inceleme fırsatı sağlandığından kurumsal bağımsızlığın kaybolması ihtimali artmaktadır. Tamamen

338 _ibid

AMB anlamında bir kurumsal bağımsızlıktan söz edebilmek için hükümete müdahale şansı veren bu kanun maddelerinin kaldırılması gerekmektedir.

Kurumsal bağımsızlık açısından bir diğer önemli noktaysa banka karının dağıtımında hükümetin müdahale imkanının ne kadar olduğudur. AMB kanununun 33. maddesi kar dağıtımını düzenlemiştir. Buna göre net karın %20’sini aşmayacak şekilde Yönetim Konseyi tarafından belirlenecek bir meblağ, sermayenin %100’ünü aşmayacak şekilde ihtiyat akçesine aktarılmakta kalan miktar ise, hisseleri oranında AMB hissedarları arasında dağıtılmaktadır.

TCMB Kanunu’nun kar dağıtımını düzenleyen 60.maddesine göre yıllık net karın % 20’si ihtiyat akçesine, hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden %6’sı ilk kar payı adı altında hissedarlara kalan miktarın en çok %5’i ve iki aylık maaş tutarını geçmemek şartıyla Banka çalışanlarına ve %10’u olağanüstü ihtiyat akçesine, hisse senetlerinin nominal değerleri üzerinden en çok %6’sı ikinci kar payı olarak hissedarlara ve bu dağıtımdan sonra kalan miktar Hazine’ye aktarılmaktadır339. Karın dağıtımı Genel Kurul kararına bırakılmak yerine AMB örneğinde olduğu gibi kesin ve detaylı kurallara bağlanmıştır. Hazine’nin kardan pay alması bağımsızlık karşıtı bir durum olarak görülmemelidir. Tüm AB üyesi ülkelerde MB’leri kendi kar paylarını dağıttıktan sonra net karın küçük bir yüzdesini Hazine’ye bırakmaktadırlar. Bu anlamda TCMB’de kar dağıtımının AMBS ile bir uyumsuzluğu görülmemektedir.

4.2.5. Ekonomik Bağımsızlık

Ekonomik bağımsızlıktan anlaşılması gereken kamu kurumlarının doğrudan ya da dolaylı olarak MB kaynaklarını kullanmasının engellenmesidir. AMBS Statüsü’nün 21.maddesinde ekonomik bağımsızlıkla ilgili olarak AMB’nin Topluluk organlarına, üye devletlerin hükümetlerine ve hiçbir tür kamu kuruluşuna kredi veremeyeceği belirtilmiştir340.

339 _{TCMB Kanunu için bkz. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Resmi Web Sitesi www.tcmb.gov.tr} 340 _{Avrupa Merkez Bankası Resmi Web Sitesi www.ecb.eu}

4651 sayılı kanun ile TCMB’nin Hazine’ye kısa vadeli avans açmasını mümkün kılan 50. madde kaldırılmış ve yetki verilen hallerde Banka’ya Hazine’ye avans vermesini sağlayan 56.maddeye getirilen değişiklikle, yeni kanuna TCMB’nin Hazine’ye ve hiçbir kamu kurumuna kredi açamayacağı hükmü konulmuştur. Bu sayede Statü’nün 21.maddesiyle uyum sağlanmıştır341. Yine 56.maddeyle getirilen TCMB’nin Hazine ve kamu kurumlarını borçlanma kağıtlarını birincil piyasadan satın alamayacağı hükmü sonucunda Banka’nın ikincil piyasadan bankaların portföylerindeki Hazine kağıtlarını satın alması, bazılarınca birincil piyasadan alım yapmakla aynı sonuca yol açtığı yönünden eleştirilse de açıkça ekonomik bağımsızlığı olumsuz etkileyen bir durumdan söz edilemez.

Buna karşılık 4651 sayılı kanunun 40.maddesine bakıldığında TMSF’nin kendi kaynaklarının yetersiz kalması durumunda, TCMB bu kuruma avans vermeye yetkili kılınmaktadır342. Mali yapıları sorunlu bankaları yeniden düzenlemeye tabi tutup satmakla görevli olan TMSF’nin, bu tür bankaları iyileştirebilmek için gereken fon ihtiyacını sağlayamaması durumunda, likidite sıkıntısının ödemeler sistemi aracılığıyla diğer bankalara da sıçrama riski bulunmaktadır. Bu riskin önlenmesi gerekçesiyle, TCMB’nin asli görevlerinden olan ödemeler sisteminin düzenli çalışmasını sağlamak görevi nedeniyle Banka’ya olağanüstü haller ile sınırlı olmak üzere bu istisnai avans yetkisinin verilmiş olması, ekonomik bağımsızlığa zıt bir durumdur. Çünkü TMSF’nin Hazine’den aldığı kağıtlar, bünyesindeki iyileştirilecek kamu bankalarına aktarılmakta; bankalar ise bu kağıtlar karşılığında TCMB’den fon sağlayabildiği için dolaylı olarak kamu kesiminin finansmanı anlamına gelmektedir.

AMB’nin ekonomik bağımsızlığını sağlamayı amaçlayan bir başka hüküm ise MA’nın 104a maddesinde vardır343. Buna göre ihtiyatlı nedenlere dayanmayan ve Topluluk organlarının, üye ülke hükümetlerinin, her türlü kamu otoritesini ve kamu hukukuna tabi kamu teşebbüslerinin mali kurumlara imtiyazlı şekilde başvurmasını düzenleyen herhangi bir önlem yasaklanmıştır. 4651 sayılı Kanun ile kamu teşebbüslerine

341 _{TCMB Kanunu için bkz. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Resmi Web Sitesi www.tcmb.gov.tr} 342 _ibid

TCMB’den imtiyazlı şekilde kredi sağlama imkanı tanıyan 51.madde kaldırılarak MA’nın ilgili hükmüyle paralellik sağlanmıştır.