Kullanıcı Hesapları

Kullanıcı hesabı, bir bilgisayardaki veya bilgisayar sistemindeki bir kişi için oluşturulan, işletim sisteminde

oturum açılmasına olanak tanıyan kimliktir. Kapalı ve açık kaynak işletim sistemlerinde genel olarak benzer amaçlara yönelik kullanıcı hesapları tanımlanmıştır.

6.1.1.1. Kapalı Kaynak Sisteminde Kullanıcı Hesapları

Kapalı kaynak işletim sistemi kurulumunda varsayılan olarak bir kullanıcı hesabı oluşturulur. Bu hesap yönetici hesabıdır. Yönetici hesabı oluşturulduktan sonra aile üyeleriyle veya arkadaşlarla bilgisayarı güvenli bir şekilde paylaşmak için farklı izin düzeylerine ait hesaplar oluşturulabilir ve bu hesaplar yönetici tarafından denetlenebilir.

Kapalı kaynak işletim sisteminde yönetici, standart, çocuk ve misafir olmak üzere dört temel kullanıcı hesabı vardır.

Yönetici: Bilgisayarı kimlerin kullanacağına ve her kullanıcının ne yapabileceğine karar vererek tüm

bilgisayarı kontrol eder. Bilgisayarda diğer kullanıcıları etkileyecek değişiklikler yapabilen hesaptır. Yönetici hesabına sahip kullanıcılar işletim sisteminde güvenlik ayarlarını değiştirebilirler. Aynı zamanda bu kullanıcılar yazılım yükleyebilir, bilgisayardaki tüm dosyalara erişebilir ve diğer kullanıcı hesaplarında değişiklik yapabilirler.

Standart: Standart hesap sahipleri işletim sistemi kullanımı ile ilgili birçok işlemi yapabilirler ancak

Çocuk: Çocuk hesabı, aile koruması ayarlarının otomatik olarak açıldığı standart bir hesaptır. Çocuk

hesabı sayesinde çocukların yaşlarına uygun olmayan içeriklere (uygulamalar, oyunlar ve web siteleri gibi) erişimleri kısıtlanabilmektedir.

Misafir: Misafir hesabı, kullanıcının bilgisayar ayarlarını değiştirmeden bilgisayarı kullanmasına izin

verir. Ancak kullanıcı uygulama yükleyemez. Genellikle bilgisayarın geçici olarak paylaşılması gerektiği durumlarda kullanılan bir hesap türüdür.

İşletim sistemi kurulumu sonrası yönetici hesabı aktif olmayabilir. Yönetici hesabını aktif hâle getirebilmek için aşağıdaki işlemleri sırası ile yapınız.

• Başlangıçta “Komut İstemi” uygulamasını bulunuz ve “mouse”un sağ tuşuna basarak “Yönetici olarak çalıştır”ı seçiniz.

• Komut istemi programında > net user administrator /active:yes komutunu yazıp “enter” tuşuna basınız.

Yönetici hesabını kapatmak isterseniz “yes” yerine “no” yazınız.

Kullandığınız kapalı kaynak işletim sisteminde hangi kullanıcılar tanımlıdır? Komut istemi içerisinde kullanıcı bilgileri nasıl görüntülenir? Araştırınız. Araştırma sonuçlarını rapor hâline getirerek öğretmeninize sununuz.

Kapalı kaynak işletim sisteminde yerel bir kullanıcı hesabı oluşturmak için aşağıdaki uygulama adımlarını izleyiniz.

Adım 1: Fare imlecini “Başlat”ın üzerine

getiriniz ve farenin sağ tuşuna basınız.

Adım 2: Açılan menü penceresinde “Ayarlar”

bağlantısı üzerine geliniz ve farenin sol tuşuna basınız.

Adım 3: “Ayarlar” penceresi içerisinde “hesaplar” bağlantısına tıklayınız ve

hesaplar penceresini açınız.

Adım 4: “Hesaplar” penceresinin sol bölmesinde yer alan “Aile ve diğer kullanıcılar” bağlantısına tıklayınız.

Ekranın sağ bölmesinde “Aileler ve diğer kullanıcılar”a ait özellikler

görüntülenir.

Adım 5: Ayarlar içerisinde “Bu bilgisayara başka birini ekle” seçeneğine

tıklayınız (Görsel 6.1).

6.1

Araştırma

dikkat

not

Görsel 6.1: Aile ve diğer kullanıcılar

Adım 6: Görsel 6.2’de, ekrana gelen Microsoft hesabı

penceresi görülmektedir. Bu pencerede “Bu kişinin oturum açma bilgilerine sahip değilim” bağlantısına tıklayınız.

Adım 7: Açılan pencerede “Microsoft hesabı olmayan bir

kullanıcı ekleyin” bağlantısına tıklayınız.

Adım 8: Görsel 6.3’te hesap bilgilerinin girildiği pencere

görülmektedir. Bu pencere içerisinde “Kullanıcı adı,” “Parola girin” ve “Parolayı yeniden girin”

alanları bulunur. Kullanıcı hesabı oluşturulurken parola kullanımı tercih edilirse pencerede “Parolanızı unutmanız durumunda” kısmı açılır. Bu kısımda üç

adet güvenlik sorusu alanı bulunur. Bu alanların hepsi doldurulmalıdır.

Eğer parola girişi yapılmadan kullanıcı hesabı oluşturulacaksa kullanıcı adı girilir ve “İleri”ye basılır. Bu alanda gerekli veri girişlerini gerçekleştiriniz.

Aşağıda belirtilen kullanıcı hesapları ile ilgili işlemleri gerçekleştiriniz.

1. Yeni oluşturduğunuz yerel kullanıcı oturumunu açınız ve kullandığınız

masaüstünden farklarını belirtiniz.

2. Uygulama, oyun ve web sitesi gibi alanlarda kısıtlamalar oluşturarak çocuk

kullanıcı hesabı açınız.

3. Oluşturduğunuz hesaplardan birini siliniz (yönetici hesabı hariç).

4. Komut isteminde (yönetici olarak) “net user” komutu ile yeni kullanıcı

oluşturulabilir. “net user” komutunu kullanarak “labuser” isimli kullanıcıyı

oluşturunuz.

6.1.1.2. Açık Kaynak Sisteminde Kullanıcı Hesapları

Açık kaynak işletim sistemi ilk kez yapılandırılırken kullanıcı oluşturmak önemli bir adımdır. Açık kaynak işletim sisteminde kök (root), sistem (system) ve normal olmak üzere üç tür kullanıcı hesabı vardır.

• Root Hesabı: Açık kaynak işletim sistemi yüklendiğinde otomatik olarak oluşturulur. İşletim sistemindeki tüm hizmetler için yönetici ayrıcalıklarına sahip olan hesaptır. Root hesabı süper kullanıcı [su (super user)] olarak da bilinir.

• System Hesabı: İşletim sistemi tarafından kurulum sırasında oluşturulan ve işletim sistemi tanımlı amaçlar için kullanılan bir kullanıcı hesabıdır.

• Normal Hesap: Açık kaynak işletim sisteminde kelime işlemci, veri tabanı veya web tarayıcı çalıştırmak gibi standart görevleri gerçekleştiren kullanıcılardır. Dosyaları kendi ana dizinlerinde saklayabilirler. Normal kullanıcılar yönetici ayrıcalıklarına sahip olmadıklarından işletim sistemi yapılandırma dosyalarını yanlışlıkla silemezler.

Açık kaynak işletim sisteminde her bir kullanıcı, kullanıcı kimliği [UID (user identifier)] adı verilen bir

Görsel 6.3: Hesap bilgileri

numaraya sahiptir. Bu sayı, kullanıcıyı sisteme tanımlamak ve kullanıcının hangi sistem kaynaklarına erişebileceğini belirlemek için kullanılır. UID’ler / etc / passwd dosyasında saklanır.

Açık kaynak işletim sisteminde grup kimliği [GID (group identifier)], bir sistem kullanıcısını ortak bir şey paylaşan diğer kullanıcılarla ilişkilendiren bir addır. Bir kullanıcı birden fazla grubun üyesi olabilir ve bu nedenle birden fazla GID’a sahip olabilir. Yeni bir kullanıcı oluşturulduğunda işletim sistemi otomatik olarak kullanıcı ile aynı isme sahip bir grup oluşturur.

Kullanıcı hesaplarının kimlik ve grup bilgileri açık kaynak işletim sisteminde şu şekilde tanımlanır: • Root Kullanıcısı (su): UID=0 ve GID=0.

• System Kullanıcıları: UID=1-499 ve GID=1-499. • Normal Kullanıcılar: UID>=500, GID>=500.

Kullandığınız açık kaynak işletim sisteminde hangi kullanıcılar tanımlıdır? “Uçbirim Öykünücüsü” (terminal) içerisinde kullanıcı bilgileri nasıl görüntülenir? Araştırınız. Araştırma sonuçlarını rapor hâline getirerek öğretmeninize sununuz.

Sistem üzerindeki kullanıcıları sağlıklı yönetme ve denetlemenin ilk adımı kullanıcıyı sistem üzerinde oluşturmakla başlar. Açık kaynak işletim sisteminde kullanıcı hesabı oluşturmak için aşağıdaki uygulama adımlarını izleyiniz.

Adım 1: Grafik arayüz üzerinde kullanıcı ve grup oluşturmak için panel düğmesine (1) tıklayınız

ve açılan panel menüsünde “Kullanıcılar ve Gruplar” (2) yazınız.

Adım 2: Menü içerisinde “Kullanıcılar ve Gruplar” seçeneği (3) görülür. Bu seçeneğe tıklayınız.

Görsel 6.4’te 1’den 3’e kadar gerçekleştirilen işlem adımları görülmektedir.

Görsel 6.4: Sırayla gerçekleştirilen işlem adımları Görsel 6.5: Ayarlar penceresi

Görsel 6.5’te “Ayarlar” penceresi içerisinde “Kullanıcılar ve Gruplar” bağlantısı görülmektedir. “Kullanıcılar ve Gruplar”a bu pencereden de ulaşılabilir. “Kullanıcılar ve Gruplar” penceresini buradan açmak için panel düğmesine tıklayınız ve açılan menüden “Ayarlar”ı seçiniz.

Araştırma

6.3

Adım 3: Görsel 6.6’da işletim sisteminde yer

alan kullanıcıların görüntülendiği ve oluşturulduğu kullanıcı ayarları penceresi görülmektedir.

Bu açık kaynak işletim sisteminde kurulum sırasında megep isimli yönetici hesabı oluşturulmuştur. Başka bir kullanıcı hesabı oluşturmak için “Kullanıcı Ayarları” penceresinde “Ekle” seçeneğine basınız. Görsel

6.7’de “Ekle”ye basıldığında açılan

“Yeni Kullanıcı Oluştur” penceresi görülmektedir.

Pencere içerisinde adlandırma kuralları belirtilmiştir. “Ad” ve “Kullanıcı adı” alanlarına “bilisim” yazınız ve “TAMAM”

seçeneğine basınız.

Adım 4: Kullanıcı hesabı oluştururken son

olarak Görsel 6.8’de görülen “Kullanıcı Parolasını Değiştir” penceresi görüntülenir. Bu pencerede isteğe bağlı olarak kullanıcı parolası (en az 6 karakterden oluşan) girilebilir. “Rastgele parola üret” seçeneği kullanılarak

işletim sistemi tarafından otomatik bir parola oluşturulabilir. Parola girişlerini gerçekleştiriniz ve “TAMAM” seçeneğine basarak hesap oluşturma işlemini tamamlayınız.

Adım 5: Oluşturduğunuz “bilisim” adlı kullanıcı hesabı için çeşitli kullanıcı ayrıcalıkları veriniz (Görsel 6.9). Mevcut oturumunuzu kapatarak oluşturduğunuz yeni kullanıcı hesabıyla oturum açınız ve vermiş olduğunuz ya da engellemiş olduğunuz haklara erişimi kontrol ediniz.

Adım 6: Kullanıcı hesaplarının grup düzeylerini

araştırıp defterinize yazınız.

Adım 7: Kullanıcı hesabı eklediğiniz pencereyi

kullanarak oluşturduğunuz bir hesabı siliniz.

Görsel 6.6: Kullanıcı ayarları

Görsel 6.7: “YeniKullanıcıOluştur” penceresi

Görsel 6.8: “Kullanıcı Parolasını Değiştir” penceresi

Aşağıda belirtilen kullanıcı hesapları ile ilgili işlemleri gerçekleştiriniz.

1. Yeni oluşturduğunuz kullanıcı oturumunu açınız ve kullandığınız

masaüstünden farklarını belirtiniz.

2. “Bilisim” kullanıcısının hesap türünü “yönetici” olarak değiştiriniz. 3. “Bilisim” kullanıcısını siliniz.

4. “Uçbirim Öykünücüsü”nde “useradd” ya da “adduser” komutu ile yeni

kullanıcı oluşturulabilir. “useradd” (sudo useradd) komutunu kullanarak “labuser” isimli kullanıcıyı oluşturunuz.