KRİZLERDEN ETKİLENEN BAŞLICA TURİZM İŞLETMELERİ

Turizm sektöründe birçok işletmenin birbirine bağlı olarak faaliyet göstermesi nedeniyle herhangi bir turizm işletmesinde yaşanan kriz dönemi ya da kriz durumu, diğer turizm işletmelerini de etkilemektedir. Değişik nedenlerle ortaya çıkan kriz dönemlerinden en çok etkilenen turizm işletmeleri; hava yolu işletmeleri, seyahat acenteleri ve konaklama işletmeleri olmak üzere üç bölümde incelenmektedir (TÜROFED, 2010: 41).

Her geçen dönem dünya turizm hareketlerinde yaşanan gelişmeler, turizm sektöründe hizmet sunan işletmelerin sayısında da artışı beraberinde getirmektedir. Turizm işletmeleri bazında gerçekleşen bu artış, eğlence işletmeleri, seyahat işletmeleri, tur operatörleri ve turizmle ilgili daha pek çok işletme türünde ve özellikle otel işletmeleri alanında meydana gelmekte ve değişen turist ihtiyacı ve beklentilerine cevap verecek düzeyde gerek faaliyet, gerekse organizasyon itibariyle büyük çaptaki yeni otel işletmeleri açılmaktadır. Turizm piyasasında faaliyet gösteren veya piyasaya yeni giren söz konusu bu otel işletmeleri, aynı zamanda yoğun rekabet şartları altında faaliyetlerini sürdürmektedirler (Murat ve Çelik, 2007: 6). Öyle ki, birçok olaydan (ekonomik kriz, terör, bulaşıcı hastalıklar, doğal afetler vb.) anında etkilenme özelliği gösteren turizm sektörü (Emir, Pelit ve Günay, 2010: 25) ve bu sektördeki işletmelerin sürdürülebilirlilikleri, ancak bu konularda plan ve politika geliştirmeleriyle mümkün olmaktadır. Örneğin, otellerin mevcut yapılarının her geçen dönem büyümesi (bünyelerine farklı departmanların eklenmesi, hedef kitlelerini büyütmeleri, farklı şubeler açmaları, ulusal ve uluslararası pazar ağlarını genişletmeleri, çalışanların fazlalaşması vb.) yönetim sürecini ve doğal olarak kontrolü her geçen dönem güçleştirmekte ve işletmeleri söz konusu bu konulara ilişkin tedbirler almaya zorlamaktadır (Pelit, 2010: 15).

5.18.1 Hava Yolu İşletmelerinde Krizlerin Etkileri

Günümüzde hava yolu işletmeleri, krizlerden ciddi bir biçimde etkilenebilen işletmeler arasında yer almaktadır. Bu nedenle, dünya çapında tüm hava yolu işletmeleri olası kriz durumlarını önleyebilmek ya da aniden gelişen krizlerin olumsuz etkilerini azaltmak için kriz yönetimi konusu üzerinde durmaktadır. Hava

152

yolu işletmelerinde yaşanan kriz durumları üzerinde yapılan araştırmalarda; hava yolu yönetimlerinin, çeşitli hizmet aksaklıklarından ve hava yolu araçlarının kazalarıyla ortaya çıkan kriz durumlarını önlemek için değişik stratejiler uyguladıkları görülmektedir. Bu stratejilerin yoğunlaşması ve kriz yönetimi kavramının hava yolu işletmelerinde önem kazanmasının nedeninin, hava yolu ile seyahat eden bireylerin özellikle yaşanan uçak kazalarına bakış açısından kaynaklandığı öngörülmektedir. Turizm sektöründe ulaştırma faaliyetlerinin vazgeçilmez bir kolu olarak kabul edilen hava yolu işletmeleri, son yıllarda fazla sayıda krizle karşılaşmaktadır. Hava yolu işletmelerini kriz dönemine sürükleyen etkenlerin başlarında, uçak kazaları gelmektedir (TÜROFED, 2010: 41).Uçak kazalarının nedenlerinin pilotaj hatası, üretim hatası, hava koşullan, hava trafiğinin yoğunluğu ya da terörist saldırılar gibi birçok etkene bağlı olarak ortaya çıkması ve havayolu işletmelerinin karmaşık bir yapıya sahip olması, bu işletmelerde uygulanabilecek kriz yönetimi stratejilerini de çoğaltmaktadır.Geçmişten günümüze, birçok büyük ölçekli hava yolu işletmesi, meydana gelen uçak kazaları nedeniyle kriz dönemlerini yaşamış ve krizin olumsuz sonuçlarından etkilenmiştir. Bu konuda literatürde sıkça karşılaşılan örnekler arasında USAir, TWA, Swiss Air ve Air India işletmeleri yer almaktadır. Bu işletmelerin yanısıra birçok hava yolu işletmesinde de kazalar ya da terörist eylemler nedeniyle yaşanmış kriz durumları bulunmaktadır (TÜROFED, 2010: 41).

5.18.2 Konaklama işletmelerinde Krizlerin Etkileri

Geçmişten günümüze, insanların, tarihin her devrinde değişik amaçlarla seyahat etmeleri ve bu seyahatler süresince zorunlu olarak konaklama gereksinimi duymaları ile birlikte, bu gereksinime cevap verecek işletmelerin ortaya çıktığı kabul edilmektedir.Konaklama sektöründe yer alan işletmeler, seyahat eden bireylerin farklı istek ve beklentilerine göre çeşitlenmektedir. Otel, motel, tatil köyü, kamping, hostel ya da pansiyon gibi birbirinden farklı yapıdaki birçok işletme, konaklama sektörü içinde yer almaktadır. Sunulan hizmetin türü, işletmenin kuruluş yeri, işletmenin büyüklüğü ya da işletmenin çalışma süresi gibi ölçütlere bağlı olarak değişik isimlerdeki bu işletmelerin ortak özellikleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır,

153

- Konaklama işletmelerinin kuruluşunda ve faaliyetlerinin devamında, büyük oranda sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır.

- Konaklama işletmelerinin faaliyetlerinde ve bu faaliyetlerin sürekliliğinin sağlanmasında bina, donatım ve ekipman gibi yatırım araçları önemli bir yer tutmaktadır.

- Turizm sektöründe talebin, önceden kesin biçimde tahmin edilmesi güç olan ekonomik ve politik faktörlerle yakından ilişkili olması, konaklama işletmelerinin risk olasılığının yüksek olması sonucunu doğurmaktadır.

- Konaklama işletmelerinin endüstriyel özelliği, hizmet üretiminden doğmaktadır.

- Konaklama işletmeleri, çok sayıda kişiyi istihdam edebilme kapasitesine sahip olduğundan, ulusal ekonomilerde istihdam yaratma oranı yüksek işletmeler arasında yer almaktadır.

- Konaklama işletmelerinde üretilen hizmetlerin satışı; ulusal ve uluslararası turizm piyasalarını kapsamaktadır.

- Konaklama işletmelerinin doluş oranı arttıkça, maliyet giderlerinin belirli bir sınıra kadar indirilmesi ve işletmenin optimum kapasiteden faydalanma olanağı bulunmaktadır.

- Konaklama işletmelerinde belirli bilgisayar teknolojilerinin kullanılmasının dışında, üretilen hizmetlerin çoğunda emek-yoğun bir çalışma söz konusudur.

- Konaklama işletmelerinde hizmet üretiminde otomasyona ancak belirli ölçüde yer verilebilmektedir.

- Konaklama işletmelerinde istihdam edilen personel sayısının oldukça fazla olması ve üretilen hizmetin çoğunlukla insan ilişkilerine bağlı olarak gelişmesi, bazı toplumsal sorunların ön planda yer alması sonucunu doğurmaktadır.

- Diğer hiçbir endüstri kolu; konaklama işletmelerinde olduğu kadar, istihdam edilen personel arasında işbirliğini zorunlu kılmamaktadır. Çünkü konaklama işletmelerinde üretilen tüm hizmetlerde, işletme personelinin uyumlu ve işbirliği içinde çalışması gerekmektedir.

Konaklama işletmelerinin yukarıda sıralanan özelliklerinin yanı sıra, söz konusu işletmeleri, diğer endüstri işletmelerinden ayıran ve turizm sektörünün genel özelliklerinden kaynaklanan bazı farkları da bulunmaktadır. Bu farklar; üretim,

154

çalışanlar, muhasebe, pazarlama ve yatırım bakımından farklar olarak incelenmektedir. Kendine has özellikleri nedeniyle diğer endüstri işletmelerinden farklı bir yapıya sahip olan konaklama işletmeleri bu yönüyle ele alındığında, kriz yönetimi uygulamaları çerçevesinde de bir takım farklı uygulamaların olacağı açıktır (TÜROFED, 2010: 41). Turizm sektörünün önemli bir parçası olarak kabul edilen konaklama işletmeleri yapıları gereği krize yatkın olan işletmeler arasında yer almaktadır.

155

5.19 KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE KRİZ YÖNETİMİ KAVRAMI